Экономикалық дамудың барысы үнемі өзгеріп отырады, кейде әртүрлі себептерге байланысты үзіліс жасайды, кейде қарқынды үдей түседі. Көріп жүргеніміздей, жаңа технологиялар әлеуметтік өмірдің дамуын айтарлықтай жылдамдатады. Соңғы онжылдықтарда экономикалық даму жылдамдығына ақпараттық және цифрлық технологиялардың қосылуы біздің өмірімізге де біртіндеп әсер еткені сонша, жаңа экономика – цифрлық экономика туралы айтыла бастады.
Дамыған елдердің тәжірибесінен байқағанымыздай, «цифрлық экономиканы» өмірімізге дендеп ені үшін белгілі бір шарттарды толықтай қамтамасыз етуіміз қажет. Біріншіден, экономиканы компьютерлер қаржылай қамтамасыз етуі тиіс. Ал екінші, қоғам жеткілікті деңгейде тиісті сауаттылыққа ие болып, компьютерде жұмыс істеуді үйрену кең етек алуы керек. Үшіншіден, компьютерлердің көпшілігі интернетке, соның ішінде бизнестің дені де ғаламторға қосылуы керек. Төртіншіден, цифрлық технологиялар орасан зор пайда әкеледі (мобильді банкинг, электронды үкімет және т.б.), ең алдымен уақытты үнемдеу түрінде, сондықтан бұл салаға елеулі инвестиция құйған абзал.
Енді осыларды ретімен қарастырып көрейік, ең алдымен бізге не қажет? Біріншіден, цифрлық экономика кәсіпорындарда қолданылатын «аппараттық құралдар» немесе компьютерлерді қажет етеді. Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросының сайтындағы мәліметке сүйенсек, компьютерлендіру шын мәнінде бүкіл Қазақстан экономикасын қамтып үлгерген. Соңғы 18 жылда компьютерлер саны 20 еседен астам өсіп кетіпті. Нақтылап айтсақ, 52,5 мыңнан 1,1 миллион бірлікке дейін. Бұл өзгеріс бүкіл нарыққа әсер еткені сөзсіз, өйткені ол тиісті техникалық қызмет көрсетуді қажет етті, бұл бір жағынан кәсіпорындар үшін шығындардың пайда болуына, ал екінші жағынан компьютер нарығының өсуіне алып келді.
Әрине, компьютерлендіру қызметкерлердің компьютерде еңбек міндеттерін орындай отырып, біліктілігін арттырып, өзіне сенімді пайдаланушыға айналдырады. Ал бұл жаңа технологияны пайдаланушылар санының артуына, сәйкесінше халықтың цифрлық сауаттылығын арттыруға жеткізеді. Алайда, пайдаланушылардың өсуі - бұл құбылыстың бір жағы ғана, ал екінші жағы - компьютерлер көлемін сақтап қалу қажет. Сондықтан біз Қазақстан экономикасында арнайы жұмыс істейтін қызметкерлер санының пропорционалды өсуін қамтамасыз етіп, компьютерлерді жөндеу және оларды қосатын желілердің функционалдығын қолдау құзыреттерін жетілдіргеніміз жөн. Сонымен қатар, кез келген деңгейде, соның ішінде интернетте компьютерді қорғауды қамтамасыз ететін қызметкерлерді де назардай тыс қалдырмау қажет.
Кәсіпорын компьютерлері лицензияланған бағдарламалық қамтамасыз етуді қажет ететіндіктен және оны негізінен шетелдік өндірушілер жасайды және қымбат болғандықтан, отандық бағдарламалық қамтамасыз ету қажеттілігі туындайды. Сол себептен компьютерлендірумен айналысатын жергілікті бағдарламашыларды нарықта оқытуға ынталандыра түсу - кезек күттірмейтін шаруа. Бұл IT мамандарын дайындау бойынша білім беру қызметтері нарығының дамуына әкеледі.
Экономиканы цифрландырудың негізгі шарты - кәсіпорындар арасында цифрлық байланыстың болуы керек және бұл міндет интернеттің көмегімен шешіледі. Ұлттық статистика бюросының деректері интернетті пайдаланатын ұйымдар санының қаншалықты жылдам өсіп жатқанын көрсетеді. Бұл, әсіресе 2008 жылы байқалған, бір жылдың ішінде пайдаланушылар саны алдыңғы жылмен салыстырғанда (2007 жылы) бес есеге өсті, дәлірек айтсақ, 7 мыңнан 35 мың ұйымға өзгерді.
Мысалы, 2004 жылдан 2022 жылға дейін Интернетті пайдаланушылар санының өзгеруін қарастыратын болсақ, пайдаланушы-ұйымдар мөлшерінің 30 еседен астам өзгергенін, сонымен қатар елде нақты революциялық өсім байқалғанын атап өтуге болады. Интернетті пайдаланушылар ретінде ұйымдардың санының өсуі бұл ұйымдардың қызметінің қажетті шартына айналуда деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Ал бұл өз кезегінде шаруашылық субъектілеріне цифрлық салада тиісті білімі бар жұмысшыларға артықшылық беру міндетін жүктейді.
Жалпы, өз қызметкерлерінің біліктілігін арттыруды ойлайтын ұйымдар оқу үдерісіне цифрлық сауаттылықты меңгеруді қосуы керек. Сандық сауаттылық жаңа технологияларды тиімді пайдаланып қана қоймай, оларды қауіпсіз пайдалана білуді қажет ететін бизнес-ортада ерекше маңызды.
Келесі шарт – бұл салаға қомақты инвестицияның болуы, онсыз цифрландыруға халықтың орасан зор массасын тарту мүмкін емес. Нарықтың барлық қатысушылары осы салаға инвестиция салу қажеттілігін түсінеді, бұл шын мәнінде статистикалық деректермен расталған. Сол статистика соңғы 14 жылда Қазақстан Республикасында ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласындағы шығындардың өскенін де айғақтап отыр. Мұнда шығындардың жылдар бойына ауытқуын байқауға болады, бірақ тұтастай алғанда ол үнемі өсіп отырады, сондықтан осы саланың даму тенденциясын нақты анықтауға болады.
Сондай-ақ экономиканы цифрландыруға бірінші кезекте мүдделі және осыған байланысты түрлі заңдар мен бағдарламалар қабылдап отырған мемлекеттің бұл үдеріске тікелей белсенді қатысуын атап өткен жөн. Ең маңызды мемлекеттік бағдарламалар қатарында 2013 жылы қабылданған «Ақпараттық Қазақстан – 2020» мен 2017 жылы іске қосылған «Цифрлық Қазақстан» жобалары бар.
«Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 12 желтоқсандағы (2022 жылғы 17 мамырдан күші жойылды) қаулысымен қабылданды. Тұтастай алғанда, ол қолданыстағы экономиканы цифрландыру, нақты сектордағы бірегей жобалардан тұратын прагматикалық бастаманы қамтамасыз ету, экономиканың жұмыс істеп тұрған секторларын, мемлекеттік органдарды цифрландыру және технологиялық қайта жарақтандыру және дамыту жобаларын іске қосу екенін көрсетіп берді, цифрлық инфрақұрылымның дамуын айтарлықтай үдетті
Экономиканың цифрландыру жолындағы дамуын айқындайтын соңғы қабылданған құжат «Цифрлық трансформацияны, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласын және киберқауіпсіздікті дамытудың 2023-жылға арналған тұжырымдамасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы болды. Мемлекеттің осы іспетті әрекеті, сайып келгенде, Қазақстанда «Электрондық үкіметтің» пайда болуына әкеліп соқты, енді әрбір адам үйден шықпай-ақ мемлекеттік қызметтерді онлайн режимінде ала алады.
Осылайша, экономиканы цифрландыру жеделдетілген қарқынмен жүргізілуде және бұл үдерістің оң әсерін қазақстандықтар біздің өмірімізді компьютерлермен, интернетпен, мобильді банкингпен, электронды үкіметпен және басқа да енгізілген технологиялармен салыстыру арқылы бағалай алады. Бір сөзбен айтқанда, цифрлық экономика көп нәрсені жеңілдетеді.
