Елімізде әрбір үшінші жұмыс істейтін қазақстандық бейресми жұмыспен қамтылған, осылайша олар өзін әлеуметтік кепілдіктерден, зейнетақы жарнасынан қаға отырып, еңбек құқықтарының жеткілікті қорғалмауы сынды тәуекелдерге де бас тігеді. Adam Research-тың "ҚР Еңбек және жұмыспен қамту нарығының ерекшеліктері" атты зерттеуінде осылай айтылады, деп жазады Dalanews.kz.
Әлеуметтік сауалнама нәтижелері бойынша, еңбек ететін респонденттердің 36,4% - ы қосымша бейресми жұмысы барын атап өткен. Бұл көрсеткіш ерлер арасында жоғары (37,6%) , ал әйелдер арасында (34,9%) сәл төмен, деп жазады energyprom.kz.
Ұсынылған индикаторды зерттеу авторлары бейресми экономика индексі деп атайды. Зерттеуде бейресми экономикада жұмыс істейтіндердің үш түрі қарастырылады: еңбек шартынсыз жұмыс істейтіндер, яғни тіркеусіз еңбекке жалдау (көлеңкелі); өз кірістерін мемлекеттен жасыратын кәсіпкерлер; қосымша жұмыс істейтіндер.
Бейресми жұмыспен қамту индексінің ең маңызды бөлігін конвертте жалақы алатын жұмысшылар құрайды, олардың үлесі - 16,6%.
Көлеңкелі кәсіпкерлікпен айналысатынын айтқан респонденттердің үлес салмағы аз ғана болды: 13,6%. Бірақ тұрақты жұмысы жоқ, ешқандай құжаттарды рәсімдеусіз толық емес жұмыс күнімен еңбек қамтылғандардың үлесі әлдеқайда аз: 6,2%. Мұндай бейресми жұмыспен қамтылғандардың көпшілігі жастар мен зейнеткерлік жастағы адамдар.
Зерттеу нәтижелері бейресми жұмыспен қамту деңгейі жоғары аймақтарды анықтауға мүмкіндік берді. Жоғары көрсеткіш Түркістан және Алматы облыстарында, сондай-ақ Шымкентке көбірек тіркелді. Ондағы көлеңкелі экономика шеңберінде жұмыс істейтіндердің үлесі өңір халқының 30%-нан асады. Бейресми жұмыспен қамтудың ең төмен көрсеткіштері Шығыс Қазақстан (14,8%), Ұлытау (19%) және Ақтөбе (20,4%) облыстарында байқалады.
Экономикалық дамыған өңірлер — Астана, Алматы, Атырау және Павлодар облыстары — халықты жұмыспен қамтудың жалпы деңгейі жоғары, ал бейресми экономика деңгейі орташадан біршама жоғары. Мұнда қосымша бейресми жұмыс істейтіндердің үлесі басым.
Бейресми жұмыспен қамтылған респонденттердің портреті: қалада да, ауылда да тұра алады, орта кәсіптік немесе тек мектеп деңгейіндегі білімі бар, оқыған мамандығы бойынша жұмыс істемейді. Бейресми жұмыспен қамтылғандардың жеке табысы аз: 100 мың теңгеге дейін. Көлеңкелі кәсіпкерлер, керісінше, орташадан жоғары табысқа ие: осы санаттағы сауалнамаға қатысқандардың 20,5% - ы бейресми жұмыспен қамтылғандар 600 мың теңге және одан да көп табысқа ие екенін айтты.
Бірақ конвертте жалақы алатындар ақшасы әрқашан қажеттілігіне жете бермейтінін айтқан. Мұндай "сұр" табысын үнемдеушілер саны айтарлықтай аз: тек 9,4%. Көлеңкелі кәсіпкерлер санатында жағдай жақсағырақ: мұндай респонденттердің 19,7%-ы өздерін ешнәрседен бас тартпай өмір сүре алатындарын айтқан, тағы 13,9%-ы негізгі шығындардан бөлек үнем жасауға мүмкіндік барын жеткізген. Кездейсоқ жұмыс істейтін адамдардың ең қорғалмаған санатының ішінде мұндай қаржылық сенімді азаматтар өте аз: тек 5%.
Ұлттық статистика бюросының" Талдау " Ақпараттық-талдау жүйесінің ресми деректеріне сәйкес, 2023 жылы Қазақстанда бейресми жұмыспен қамтылған 1,2 млн қазақстандық болған. Олардың көпшілігі — 682,5 мың адам экономиканың ресми секторында, яғни заңды кәсіпорындарда, бірақ еңбек шартынсыз, ауызша келісім бойынша жұмыс істеді
