Қазақстанда психикалық сырқаттарға байланысты мүгедектігі бар адамдардың саны жыл сайын артып келеді. Биылғы мәліметке жүгінсек, ел аумағында осындай диагнозы бар шамамен жүз қырық мың адам тіркелген. Бұл – еліміздегі барлық мүгедек жандардың бестен бір бөлігі. Солардың ішінде әр бесіншісі – бала. Мемлекет мұндай азаматтарға жәрдемақы, медициналық көмек, білім алу және жұмыспен қамту бағытында әртүрлі әлеуметтік қолдау көрсетеді.
Мүгедектік бойынша төленетін мемлекеттік жәрдемақы мөлшері мүгедектік тобына қарай бөлінеді. Биыл жәрдемақы көлемі күнкөріс деңгейінің өсуіне байланысты индексацияланды. Аталған төлемдер еңбек өтіліне, жұмысбастылығына қарамай беріледі. Сонымен бірге, еңбекке жарамсыз болып танылған азаматтар, егер олар әлеуметтік сақтандыру қорына жарна аударып отырған болса, қосымша төлем алуға құқылы. Бұл қаражат науқасқа нақты қанша уақыт бойы еңбекке жарамсыз деген медициналық қорытынды берілгеніне байланысты төленеді.
Жаңа өзгерістердің бірі – ауыр психикалық сырқатпен ауыратын азаматтарға күтім жасайтын тұлғаларға да ай сайын жәрдемақы төленеді. Бұл – олардың жұмыс істеу мүмкіндігі шектеулі екенін ескерген маңызды шешім.
Білім беру саласында да бірқатар мүмкіндіктер қарастырылған. Мүмкіндігі шектеулі балаларға арнайы мектепке дейінгі және мектептік мекемелер жұмыс істейді. Егер баланың денсаулығы мектепке баруына мүмкіндік бермесе, үйде оқыту ұйымдастырылады. Орта және жоғары білім беру орындары мүмкіндігі шектеулі талапкерлерге арнап арнайы квота ұсынады. Егер оқуға түсу балы бірдей болса, бірінші және екінші топтағы мүгедек талапкерлерге басымдық беріледі.
Жұмысқа орналасу мәселесі де мемлекет назарынан тыс қалған жоқ. Жұмыс берушілерге осындай азаматтарға арналған жұмыс орындарын бейімдеуге жәрдемақы қарастырылған. Сонымен қатар, еңбек нарығында оларға жеңілдетілген шарттармен жұмысқа орналасуға мүмкіндік беріледі. Жұмыс уақыты қысқартылып, түнгі және артық сағаттық жұмысқа тартуға тыйым салынған. Жыл сайын қосымша ақылы демалыс беріледі. Жеке ісін бастаймын деген жандарға мемлекет қайтарымсыз грант береді, кәсіптік оқыту бағдарламаларына қатысу мүмкіндігі бар.
Бұдан бөлек, мемлекет тарапынан бірқатар жеңілдіктер қарастырылған. Психикалық мүгедектігі бар азаматтар санаторлық емдеу мекемелеріне тегін жолдама ала алады. Олар мемлекеттік жалдамалы тұрғын үйге кезексіз орналасу құқығына ие. Сонымен қатар, белгілі бір табыс көлеміне дейін салықтан босатылады. Теміржол билеттері мен қоғамдық көлікпен жүруге де жеңілдіктер қарастырылған. Мұндай азаматтар мемлекеттік баж салығынан босатылады, ал міндетті медициналық сақтандыру жарналарын төлеуден толықтай босатылады.
Мүгедектік рәсімдеу процесі бірнеше кезеңнен тұрады: алдымен учаскелік дәрігерге қаралып, тиісті тексерулерден өтеді. Кейін қорытынды ВКК арқылы жасалып, медико-әлеуметтік сараптама комиссиясына жіберіледі. Егер азаматтың мүгедектігі психикалық сырқатқа байланысты болса, шешім арнайы мамандандырылған комиссияда қабылданады. Жәрдемақы тағайындау өтініші «Азаматтарға арналған үкімет» корпорациясы арқылы беріледі. Құжаттар толық болса, жеті жұмыс күн ішінде жауап беріледі.
2025 жылы жүзеге асқан бұл өзгерістер – елдегі мүмкіндігі шектеулі жандардың өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған нақты қадамдар. Әлеуметтік қолдаудың кеңеюі – бұл азаматтарға тек қаржылай көмек қана емес, қоғамда өз орнын тауып, лайықты өмір сүруіне жасалған мүмкіндік.
