كوشپەلى جانە وتىرىقشى ءومىر سالتىنىڭ ءۇندەستىگى مۇنداعى شارۋاشىلىق جۇيەنىڭ نەگىزى بولىپ قانا قويماي، ايماقتىڭ وزىندىك ساياسي-قۇقىقتىق مادەنيەتىن جانە كەز كەلگەن وزگەرىسكە بەيىمدىگىمەن، توزىمدىلىگىمەن ەرەكشەلەنەتىن قۇندىلىقتار جيىنتىعىن قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتتى. ورتالىق ازيا كەڭىستىگى سان الۋان يمپەريانىڭ قۇرىلعانىنا، ىدىراعانىنا، ساياسي جانە ەكونوميكالىق مودەلدەردىڭ تابيعي جولمەن دامىعانىنا كۋا بولدى، ءبىراق وزىنە ءتان بىرەگەيلىگىن ساقتاپ قالدى. حالىقتارىمىز ەجەلدەن ءتۇرلى وركەنيەتپەن ءتىل تابىسىپ، قارىم-قاتىناس ورناتا ءبىلدى. سونىڭ ارقاسىندا بۇل ايماق ءوزىنىڭ ەتنومادەني جانە رۋحاني ەرەكشەلىگىن ساقتاي وتىرىپ، ۇلى جىبەك جولىنىڭ جانە تۇتاستاي العاندا ۇلكەن ەۋرازيانىڭ تاريحىندا شەشۋشى ءرول اتقاردى.
دامۋدىڭ جاڭا تاريحي كەزەڭىندە ەلدەرىمىز كوپتەگەن سىناق پەن قيىندىقتى باستان وتكەردى. دەگەنمەن ورتالىق ازيا رەسپۋبليكالارى «قالىپتاسپاعان مەملەكەتتەردىڭ» قاتارىنا نەمەسە failed states دەپ اتالاتىن توپقا قوسىلادى دەگەن پەسسيميستىك بولجام راستالعان جوق. ايماقتاعى ەلدەر وزدەرىنىڭ قالىپتاسقان دەربەس مەملەكەت ەكەنىن دالەلدەپ، حالىقارالىق قاۋىمداستىقتاعى لايىقتى ورنىن الدى. حالىقتارىمىزدىڭ بىرلىگى مەن دانالىعىنىڭ ارقاسىندا ءبىز ءوزىمىزدىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىمىزدى، ەركىندىگىمىز بەن ەگەمەندىگىمىزدى نىعايتتىق.
بۇگىندە وڭىردەگى ءاربىر ەلدىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىس، نارىقتىق ەكونوميكانى دامىتۋ، مادەني مۇراسىن قالپىنا كەلتىرۋ، ۇلتتىق بىرەگەيلىگىن قالىپتاستىرۋ ىسىندە وزىندىك تاجىريبەسى بار دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس.
قوعامدىق جانە مەملەكەتتىك ينستيتۋتتار جاڭعىرتىلدى. دامىعان ينفراقۇرىلىم مەن ونەركاسىپ جەلىءسى قۇرىلدى، مىڭداعان شاقىرىم جاڭا تەمىرجول مەن اۆتوكولىك جولى سالىندى، ماڭىزدى الەۋمەتتىك نىساندار بوي كوتەردى. ءبىزدىڭ اشىقتىق پەن جاڭارۋ جولىنداعى باعىتىمىز ۇلتتىق ەكونوميكالارىمىزدىڭ دايەكءتى ءتۇردە ءوسۋىن جانە ولاردىڭ الەمدىك ەكونوميكالىق قاتىناستارعا ىقپالداسۋىن قامتاماسىز ەتتى. ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە زەينەتاقى جۇيەلەرىنىڭ جوسپارلى دامۋى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايىنىڭ ايتارلىقتاي جاقسارۋىنا سەپتىگىن تيگىزدى.
وڭىردەگى مەملەكەتارالىق قاتىناستار دا تۇبەگەيلى وزگەرىسكە ۇشىرادى. ەلدەرىمىزدىڭ اراسىندا بارلىق دەڭگەيدە سىندارلى ەكىجاقتى جانە كوپجاقتى ديالوگ جولعا قويىلدى، ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىق دامىپ كەلەدى. وسىعان دەيىن ايماقتاعى قارىم-قاتىناستى جان-جاقتى دامىتۋعا كەدەرگى كەلتىرىپ، قايشىلىق تۋعىزعان ماسەلەلەردى شەشۋ جولىنداعى جەتىستىكتەرىمىزدىڭ ءمان-ماڭىزى زور.
سۋ-ەنەرگەتيكا سالاسىندا ءوزارا ءتيىمءدى شەشىم تابۋعا قاتىستى تابىستارىمىزدى جوعارى باعالاۋعا بولادى. مەملەكەتتىك شەكارالاردى دەليميتاسيالاۋعا، شەكاراداعى وتكىزۋ بەكەتتەرىنىڭ جۇمىسىن جەتىلدىرۋگە، كولىك قاتىناسىن كەڭەيتۋگە، جاڭا باعىتتاردى ىسكە قوسۋعا جانە ازاماتتاردىڭ بارىس-كەلىسىن جەڭىلدەتۋگە قاتىستى ماسەلەلەردى كەزەڭ-كەزەڭىمەن شەشۋگە قولايلى جاعداي جاسالىپ وتىر. ءوڭىردىڭ ۇزاقمەرزىمدى ءقاۋىپسىزدىگىن جانە وركەندەۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن كۇش بىرىكتىرۋ جولىنداعى ءىس-قيمىلدار دا تۇراقتى تۇردە جۇزەگە اسىرىلىپ كەلەدى. بۇل باعىتتان اينىماسىمىز انىق.
بۇگىنگى تاڭدا بەس مەملەكەت اراسىنداعى ساياسي، ساۋدا-ەكونوميكالىق جانە مادەني-گۋمانيتارلىق قاتىناستار ناقتى مازمۇنعا يە بولىپ، تەرەڭ ستراتەگيالىق ارىپتەستىك پەن وداقتاستىق دەڭگەيگە كوتەرىلدى. ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى سىرتقى ساياسي قارىم-قاتىناستا ءوزىنىڭ ساليقالى ستراتەگياسىن جاساي الدى. بۇل قادام ەلارالىق جانە ءوڭىرارالىق مۇددەلەر تەپە-تەڭدىگىن ساقتاپ، ەلدەرىمىزدىڭ جاھاندىق ۇدەرىستەرگە تولىققاندى قاتىسۋىنا جول اشتى.
ورتالىق ازيا ەلدەرى تمد، شىۇ، اوسشك، ەىۇ، ەاەو، تمۇ جانە باسقا دا تابىستى ءارى ىقپالدى ۇيىمداردىڭ قۇرىلتايشىسى رەتىندە بەيبىتشىلىكتى جاقتايتىن مەملەكەتتەر ەكەنىن دالەلدەي وتىرىپ، ءوزىنىڭ يدەيالارى مەن جوبالارىن كوپجاقتى قۇرىلىمداردا بەلسەندى تۇردە ىلگەرىلەتىپ كەلەدى. مىنە، وسىنىڭ ءبارى «ورتالىق ازيا بەستىگىن» ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ تورىندە تۇراقتى دامىپ كەلە جاتقان باقۋاتتى ەلدەر دەپ سەنىممەن ايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ورتاق تاريحىمىز، عاسىرلار بويى جالعاسىپ كەلە جاتقان دوستىعىمىز بەن تاتۋ كورشىلىك ءداستۇرىمىز باۋىرلاس حالىقتاردى بۇرىنعىدان دا جاقىنداستىرا تۇسەتىن مىزعىماس تۇعىر بولىپ قالا بەرەتىنى انىق.
II. دامۋدىڭ جاڭا كەزەڭىندەگى ايماقتىڭ ءرولى
ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى مەن حالىقتارى گەوگرافيالىق ورنىنا بايلانىستى عاسىرلار بويى ءبىرىن-بىرى مادەني جاعىنان بايىتۋعا جانە قۇرلىقتا وركەنيەتارالىق ديالوگ ورناتۋعا ىقپال ەتتى، بەيبىتشىلىك پەن ءوزارا تۇسىنىستىكتى ساقتاۋ ىسىنە قوماقتى ۇلەس قوستى. ورتالىق ازيا ءقازىر دە وسى ىزگى ءارى جاۋاپتى ميسسياسىن تابىستى جالعاستىرىپ كەلەدى.
ءبىزدىڭ مەملەكەتتەرىمىز بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى باس اسسامبلەياسىنىڭ ماڭىزدى قارارلارىنىڭ تەڭ اۆتورلارى اتانا وتىرىپ، جاھاندىق ورنىقتى دامۋ، جالپىعا بىردەي قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ، ءوڭىرلىك جانە حالىقارالىق قۇرىلىمدار اياسىندا بىر-بىرىنە قولداۋ كورسەتۋ سياقتى ماسەلەلەر بويىنشا ورتاق ۇستانىمنان اينىعان ەمەس.
«وا پليۋس» فورماتىنداعى جاڭا ديالوگ ورىندارىنىڭ پايدا بولۋى ورتالىق ازيانىڭ حالىقارالىق ساياسات سۋبەكتىسى رەتىندەگى ساياسي سالماعى ارتا تۇسكەنىن اڭعارتادى. وسىعان دەيىن مۇنداي فورماتتا 9 سامميت جانە جوعارى دەڭگەيدەگى كەزدەسۋ ءوتتى. كەيىنگى ەكى جىلدا «وا – رف» (استانا)، «وا – قحر» (سيان)، «وا – اقش» (نيۋ-يورك)، «وا – گفر» (بەرلين) ءبىرىنشى سامميتتەرى، وا جانە ەۋروپالىق وداق مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ ەكى كەزدەسۋى (استانا، شولپان-اتا)، «وا – پشامىك» (جيددا) ءبىرىنشى ءسامميتى، سونداي-اق «وا – ءۇندىستان» ءسامميتى (ونلاين فورماتتا) وتكىزىلدى. بيىل استانادا العاش رەت «وا – جاپونيا» ءسامميتى وتەدى.
وسى فورماتتاعى ءوزارا ىقپالداستىققا باسقا دا ەلدەر، حالىقارالىق ۇيىمدار قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىرعانىن اتاپ وتكەن ءجون. وسىلايشا، ءوڭىردىڭ الەمدىك ارەنا سۋبەكتىسى رەتىندەگى ورنىن بەكىتۋگە ماڭىزدى قادام جاسالىپ جاتىر.
جاڭعىرتۋعا جانە وزىق بىلىمگە ۇمتىلۋمەن قاتار، ءداستۇرلى قۇندىلىقتاردى ۇستانۋ جولى – ورتالىق ازيانىڭ دامۋ باعدارى. ءسويتىپ، ءبىزدىڭ ايماق جاڭارىپ جاتقان حالىقارالىق جۇيەنىڭ دەربەس ءارى ىقپالدى مۇشەسىنە اينالىپ كەلەدى. ءبۇگىندە ءبىز حالىقارالىق گەوساياسي جانە گەوەكونوميكالىق وزگەرىستەردىڭ ەۋرازياداعى ورتالىعى رەتىندەگى ءروءلىءمىزدى نىعايتۋدى كوزدەپ وتىرمىز.
ءوڭىردىڭ ەكونوميكالىق سالماعىنىڭ ارتا ءتۇسۋى، يننوۆاسيالار ءۇشىن اشىق بولۋى جانە زياتكەرلىك الەۋەتى ونىڭ قازىرگى زامانعى الەمدىك قۇرىلىمنىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشتەرىنىڭ بىرىنە اينالۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن العىشارتتاردى قالىپتاستىرادى. ءبىزدىڭ مەملەكەتتەرىمىزدىڭ بۇعان قاجەتتى بارلىق رەسۋرسى مەن مۇمكىندىگى بار.
سىرتقى ارىپتەستەرىمىزبەن ءبىرلەسىپ جۇرگىزەتىن وڭىرلىك جوبالار اياسىنداعى ورتاق ۇستانىمدارىمىزدى ديالوگ الاڭدارىندا جان-جاقتى ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن كۇش بىرىكتىرۋ ماسەلەسى ەرەكشە نازار اۋدارۋعا لايىق.
ورتالىق ازيانى ەۋروپا مەن ازيانىڭ اراسىنداعى كوپىر رەتىندە عانا ەمەس، حالىقارالىق قاتىناستار سالاسىندا جاھاندىق دەڭگەيدەگى جاڭا ورتالىققا اينالۋعا قابىلەتتى جەكە ويىنشى رەتىندە تانىتاتىن ۋاقىت كەلگەنىنە سەنىمدىمىن.
III. ءوزارا ىقپالداستىقتىڭ جاڭا فورماتى
الداعى ون جىل ءبىزدىڭ ايماقتىڭ بولاشاعىن ايقىندايتىن كەزەڭ بولاتىنى ايدان انىق. وسى تاريحي مۇمكىندىكتى قانشالىقتى ءتيىمدى پايدالانا الاتىنىمىز تەك وزىمىزگە بايلانىستى.
جاھاندىق گەوساياسي احۋال اۋمالى-توكپەلى بولىپ تۇرعان قازىرگى كەزدە ءبىز وڭىردە ءوزارا سەنىمگە جانە ورتاق ءارى ءبىرتۇتاس قاۋىپسىزدىككە نەگىزدەلگەن كەڭىستىك قۇردىق، وڭىرلىك ىقپالداستىققا بوگەت كەدەرگىلەردى جويدىق، كوپ قىرلى ىنتىماقتاستىعىمىزدى جوعارى ساپالى دەڭگەيگە شىعاراتىن تۇعىر قالىپتاستىردىق.
قازاقستان بۇگىندە قىرعىزستان، تاجىكستان، وزبەكستان ەلدەرىمەن وداقتاستىق قاتىناس ورناتىپ، تۇرىكمەنستانمەن ستراتەگيالىق ءارىپتەستىكتى دايەكتى تۇردە كەڭەيتىپ كەلەدى. حالىقتارىمىزدىڭ ءوزارا جاقىن بولۋعا ۇمتىلىسى بارلىق دەڭگەيدەگى بايلانىستىڭ كۇشەيۋىنەن دە كورىنەدى. مەملەكەت باسشىلارىنىڭ ءبىر-بىرىنە ءجيى ساپارلاپ، تۇراقتى كەزدەسۋى پارلامەنتارالىق، ۇكىمەتارالىق جانە ۆەدومستۆوارالىق بايلانىستاردى تەرەڭدەتۋگە تىڭ سەرپىن بەردى.
بەلسەندى ساياسي ديالوگ پەن ىزگى نيەت بەسجاقتى ىقپالداستىقتى دامىتۋ ىسىندە ماڭىزدى ۇيىستىرۋشى فاكتورعا اينالدى. وڭىردەگى مەملەكەتتەر ءبىر-بىرىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن، ەگەمەندىگىن جانە اۋماقتىق تۇتاستىعىن قۇرمەتتەۋ، كەلىسپەۋشىلىكتەر تۋىنداي قالسا ونى بەيبىت جولمەن شەشۋ سياقتى ىرگەلى قاعيداتتارعا نەگىزدەلگەن ىنتىماقتاستىقتىڭ ورتالىق ازياعا عانا ءتان بىرەگەي ۇلگىسىن قالىپتاستىردى.
ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ استانادا، تاشكەنتتە، تۇرىكمەنباشىدا، شولپان-اتادا، دۋشانبەدە بەس كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋى بولدى. سونىڭ ناتيجەسىندە ءوڭىرلىك ىقپالداستىق بارىنشا تەرەڭدەپ، كەڭەيە ءتۇستى. ءتىپتى بۇرىن-سوڭدى بولماعان دەڭگەيگە كوتەرىلىپ، ينتەگراسيالىق ۇدەرىستەر دايەكتى، جۇيەلى جانە ەڭ باستىسى، ۇزدىكسىز سيپاتقا يە بولدى دەسەم، ارتىق ايتقاندىق ەمەس.
2018 جىلى استانادا وتكەن العاشقى كەزدەسۋدە وڭىردەگى بەس ەلدىڭ ىقپالداستىعىنا قاتىستى نەگىزگى باعىتتار ايقىندالدى. سونىڭ ارقاسىندا وڭىرلىك قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ سالاسىنداعى بايلانىستار جاندانا ءتۇستى.
2019 جىلى تاشكەنتتەگى ەكىنءشى كەزدەسۋدە ورتالىق ازيا كوشباسشىلارى وڭىرلىك ىقپالداستىقتى نىعايتا تۇسەتىن بولاشاعى زور ءبىرقاتار باستاما كوتەردى. اتاپ ايتقاندا، قازاقستان ءححى عاسىردا ورتالىق ازيانى دامىتۋ ءۇشىن دوستىق، تاتۋ كورشىلىك جانە ىنتىماقتاستىق تۋرالى شارتقا قول قويۋ، سونداي-اق ءوڭىر ەلدەرىنىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەستەرى حاتشىلارىنىڭ تۇراقتى كەزدەءسۋىن وتكىزۋ قاجەتتىگى تۋرالى ۇسىنىس ءبىلدىردى. سامميتتەردى وتكىزۋ رەگلامەنتىنىڭ قابىلدانۋى باسقوسۋدىڭ ماڭىزدى ناتيجەسى بولعانى داۋسىز.
2021 جىلى تۇرىكمەنباشى قالاسىنداعى ءۇشىنشى سامميت وتە مازمۇندى ءوتتى. مەملەكەت باسشىلارى پارلامەنتارالىق فورۋم مەن جاستار فورۋمىن شاقىرۋ، ءىسكەرلىك كەڭەس قۇرۋ تۋرالى باستاما كوتەردى. كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋلەر سيمۆوليكاسىنىڭ بەكىتىلۋى دە – ايتۋلى قادام.
2022 جىلى شولپان-اتادا ءوتكەن ءتورتىنشى كەزدەسۋدىڭ باستى ساياسي قورىتىندىسى رەتىندە ءححى عاسىردا ورتالىق ازيانى دامىتۋ ءۇشىن دوستىق، تاتۋ كورشىلىك جانە ىنتىماقتاستىق تۋرالى بەسجاقتى شارتقا قول قويۋ ءراسىمىنىڭ باستالۋىن، سونداي-اق ورتالىق ازيانىڭ «جاسىل كۇن ءتارتىبى» باعدارلاماسىنىڭ جانە كوپجاقتى فورماتتار اياسىنداعى ىقپالداستىق تۇجىرىمداماسىنىڭ بەكىتىلۋىن ايتۋعا بولادى.
2023 جىلى دۋشانبەدەگى مەرەيتويلىق بەسىنشى كەزدەسۋدە ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋلەرىنىڭ فورماتىن ينستيتۋتتاندىرۋ جولىندا العاشقى قادام جاسالدى. ەلدەردىڭ كوشباسشىلارى ۇلتتىق ءۇيلەستىرۋشىلەر كەڭەسىن (ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋلەرى ىستەرى بويىنشا) قۇرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى.
استاناداعى التىنشى كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋدە كولىك سالاسىنداعى ۆەدومستۆو باسشىلارىنىڭ باسقوسۋى ودان ءارى جالعاسادى، ەنەرگەتيكا مينيسترلەرىنىڭ العاشقى كەزدەءسۋى بولادى. سونداي-اق وڭىردەگى مەملەكەتتەردىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا جانە اقپارات ماسەلەلەرىنە جاۋاپتى مينيسترلەرى مەن وزگە دە لاۋازىمدى تۇلعالارىنىڭ كەڭەسى وتەدى.
جالپى العاندا، جوعارى دەڭگەيدەگى جۇيەلى كەزدەسۋلەر بارلىق باعىت بويىنشا بىرلەسكەن جۇمىسقا ەلەۋلى سەرپىن بەردى. وڭىرلىك ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا ارنالعان جول كارتالارىنىڭ قابىلدانۋى بۇعان زور سەپتىگىن تيگىزىپ وتىر. ولارعا ىقپالداستىقتى نىعايتۋ جونىندەگى ناقتى ءىس-شارالار ەنگىزىلگەن. سونىڭ ناتيجەسىندە، ايماقتا ساۋدا-ەكونوميكالىق جانە ىسكەرلىك بايلانىستار ايتارلىقتاي جانداندى. ورتالىق ازيا اۋماعى تاريح تۇرعىسىنان قاراعاندا تىم قىسقا مەرزىم ىشىندە ساۋدا، ينۆەستيسيالىق جانە كولىك-كوممۋنيكاسيالىق الەۋەتى جىلدام ارتىپ كەلە جاتقان ءوزارا ءتيىمءدى ىنتىماقتاستىق كەڭىستىگىنە اينالدى.
كەيىنگى 5 جىلدا (2018-2023 جىلدار) ءوزارا ساۋدا اينالىمى 2 ەسەگە جۋىق كوبەيىپ، 5،7 ميلليارد دوللاردان 11 ميلليارد دوللارعا دەيىن ارتتى. وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ىشكى تاۋار اينالىمى 25 پايىزعا ءوستى. سونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن ساۋداسى بىلتىر 26،8 پايىزعا ارتىپ، 8 ميلليارد دوللارعا جەتتى.
بىرلەسكەن ءىرى جوبالار وعان قاتىسۋشى ەلدەرگە قوماقتى پايدا اكەءلىپ قانا قويماي، ورتالىق ازيا ەكونوميكاسىنىڭ بۇكىل قۇرىلىمىن وزگەرتىپ وتىر.
شەكارا ماڭىنداعى اۋدانداردا ساۋدا-لوگيستيكا جانە ونەركاسىپ حابتارىنىڭ جەلىسىن دامىتۋ ءىسى ىنتىماقتاستىقتىڭ ماڭىزدى باعىتى سانالادى. بۇل حابتار ءوزارا ساۋدا مەن ورتاق ينۆەستيسيالىق قىزمەتتى العا باستايتىن جاڭا درايۆەر بولا الادى.
ەلدەرىمىزدىڭ كولىك-لوگيستيكالىق الەۋەتىن ءتيىمدى پايدالانۋدىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزى ارتىپ كەلەدى. بۇل سالا ءوڭىردىڭ قارقىندى دامۋىنا جاڭاشا سەرپىن بەرەتىن قوزعاۋشى كۇشكە اينالۋعا ءتيىس.
ەكونوميكالىق ورلەۋدىڭ ناقتى باستاۋى سانالاتىن ونەركاسىپ، ەنەرگەتيكا، اۋىل شارۋاشىلىعى، كولىك جانە سيفرلاندىرۋ سالالارىندا بىرلەسكەن كاسىپورىندار قۇرۋعا كوپ كوڭىل ءبولىنىپ جاتىر. ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ ونەركاسىپتىك كووپەراسياسىن دامىتۋ جونىندەگى ءىس-قيمىل جوسپارىنىڭ بيىل بەكىتىلۋى وسى باعىتتاعى ماڭىزدى قادام بولماق.
IV. وڭىرلىك ىقپالداستىقتىڭ كەلەشەگى تۋرالى جالپى پايىم
وسىنىڭ الدىندا دۋشانبەدە ءوتكەن سامميت بەس مەملەكەتتىڭ «ورتاق مەكەنىن» ترانسفورماسيالاۋ جولىندا كۇش جۇمىلدىرۋى ورتالىق ازيانىڭ ەكونوميكاسى دامىعان جانە كوركەيگەن وڭىرگە اينالۋىنا قۋاتتى سەرپىن بەرەتىنىن تاعى ءبىر دالەلدەدى. بۇل رەتتە استانا كەزدەءسۋى ءوڭىر مەملەكەتتەرىن الداعى بەس جىلدا (2024-2028 جىلدار) دامىتۋعا ارنالعان جاڭا كەزەڭنىڭ باستاۋى بولۋعا ءتيىس.
قازىرگى جاھانسىزدانۋ جاعدايىندا ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ ءوڭىرىءشىلىك ىقپالداستىعى ونىڭ ەرەكشە ءوركەنيەت ارەالى رەتىندە ءوزىن ءوزى ساقتاۋى ءۇشىن دە، ءبىرتۇتاس بولمىس رەتىندە ءوڭىرءدى تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن دە اسا وزەكتى. ەلدەرىمىز بەن حالىقتارىمىزدىڭ تاريحى مەن مادەنيەتى ورتاق بولعاندىقتان، بەس مەملەكەت ءبىرىن ءبىرى تولىقتىرىپ وتىرادى. بۇل ءبىزدى بىرىكءتىرەتىن باستى كۇش بولۋعا ءتيىس.
ۇلى ءال-فارابيدىڭ «حالىقتار باقىتقا جەتۋ ءۇشىن بىر-بىرىنە كومەكتەسە بىلسە، بۇكىل جەر بەتى ىزگىلىككە تولادى» دەگەن ءسوزى بار. دامۋدىڭ جاڭا كەزەڭىندە ءبىزدىڭ الدىمىزدا وسى ءوڭىردىڭ جانە ونى مەكەن ەتكەن حالىقتاردىڭ تاعدىرىن ايقىندايتىن ءبىرقاتار ماڭىزدى ماقسات-مىندەت تۇر.
ءبىرىنشى. ورتالىق ازيادا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ىرگەلەس جاتقان ايماقتاردا دا بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ – ۇزاق مەرءزىمگە ارنالعان وركەندەۋ مەن دامۋدىڭ ماڭىزدى العىشارتى.
قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتىنداعى باسىم باعىتتىڭ ءبىرى – تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋعا ۇمتىلۋ. ءبىز ءاردايىم «بەيبىتشىلىك بارىنەن قىمبات» دەگەن قاعيدانى ۇستانامىز. قازاقستان الەم قوعامداستىعىنىڭ جاۋاپتى مۇشەسى رەتىندە حالىقارالىق قۇقىق قاعيداتتارىن قاتاڭ ساقتاۋ، ەگەمەندىكتى قۇرمەتتەۋ جانە شەكارانىڭ تۇتاستىعىنا قول سۇقپاۋ قاجەت دەپ سانايدى.
قازاقستاننىڭ بۇل پايىمىمەن كەلىسەتىن ەلدەر از ەمەس دەپ سەنىممەن ايتا الامىن. كوپتەگەن ەلدىڭ ۇستانىمدارى بىر-بىرىنە ۇقسايدى. ونىڭ ءبارى ءادىل ءارى بولجاۋعا بولاتىن الەمدىك ءتارتىپ ورناتۋعا نەگىزدەلگەن. بۇل ۇستانىم قازىرگى بەيمازا زاماندا بولاشاق تۋرالى سىندارلى كوزقاراس قالىپتاستىرۋعا جول اشادى.
ورتالىق ازيانىڭ اينالاسىندا كۇردەلى اسكەري-ساياسي احۋال ساقتالىپ وتىرعان قازىرگى جاعدايدا قورعانىس ساياساتى مەن قاۋىپسىزدىك سالاسىندا بىرلەسە ارەكەت جاساۋ قاجەتتىگى تۋىندايدى. وڭىرلىك قاۋىپسىزدىك جۇيەءسىن قۇرۋ، ونىڭ ىشىندە ورتالىق ازيانىڭ قاۋىپسىزدىگىنە بايلانىستى سىن-قاتەرلەر ءتىزىمىن جانە ونىڭ الدىن الۋ شارالارىن ازىرلەۋ ماسەلەسى وتە وزەكتى.
ورتالىق ازيادا ءبىرتۇتاس ءقاۋىپءسىزدىك كەڭىستىگىن قالىپتاستىرۋ، بۇرىننان بار جانە جاڭادان پايدا بولعان قاۋىپ-قاتەرلەرگە قارسى كۇرەسۋگە قاتىستى نەگىزگى تۇيتكىلدەردى شەشەتىن كەشەندى تاسىلدەر قاراستىرۋ، ولاردىڭ الدىن الۋ جانە قاتەرلەر تۋىنداسا قولعا الىناتىن شارالاردى ويلاستىرۋ، سونداي-اق بۇۇ-مەن جانە وسى سالاداعى باسقا دا حالىقارالىق، وڭىرلىك ۇيىمدارمەن بەلسەندى ىقپالداستىق ورناتۋ ايماقتاعى مەملەكەتتەردىڭ ەڭ باستى باسىمدىقتارى سانالادى.
ەكىنشى. ەكونوميكالىق الەۋەءتىءمىزدى ودان ءارى ارتتىرۋ، ىقپالداستىقتى تەرەڭدەتۋ.
كوپجاقتى ىقپالداستىقتىڭ بەرىك ەكونوميكالىق نەگىزىن قالىپتاستىرۋ ماسەلەسى ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ اينىماس مىندەتى بولىپ قالا بەرەتىنى ءسوزسىز. وڭىردەگى مەملەكەتتەردىڭ بىرلەسكەن كۇش-جىگەرى مەن قۋاتتى ەكونوميكالىق الەۋەتىنىڭ ارقاسىندا ورتالىق ازيا اۋماعى ساۋدا، ينۆەستيسيا، عىلىم جانە يننوۆاسيا سالاسىندا زور ءمۇمكىندىكتەرى بار كەڭىستىككە اينالىپ وتىر.
ەلدەرىمىزدىڭ جالپى اۋماعى – 3 882 000 شارشى شاقىرىم، حالقىنىڭ سانى 80 ميلليوننان اسادى، ال ىشكى جالپى ءونىمى 450 ميلليارد دوللارعا جۋىقتايدى. الەمدەگى ۋران قورىنىڭ شامامەن 20، مۇنايدىڭ 17،2، تابيعي گازدىڭ 7 پايىزى – ءبىزءدىڭ ايماقتىڭ ەنشىسىندە. ورتالىق ازيا كومىر ءوندىرۋدەن الەمدە 10-شى، ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرۋدەن 19-ورىندا تۇر.
ءبىزدىڭ ەكونوميكالارىمىز ءبىرىن-بىرى تولىقتىرىپ وتىرادى. بۇل جاعداي ەلدەرىمىزدىڭ سىرتقى فاكتورلارعا لايىقتى توتەپ بەءرۋىن قامتاماسىز ەتىپ، ءساۋدا-وندىءرىس سالاسىنداعى سيكلدەردى ءارتاراپتاندىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بىرلەسكەن ەكونوميكالىق جوبالاردى ءتيىمدى ىسكە اسىرۋ وسى ۇدەرىسكە وڭ ىقپال ەتە الادى.
ەكونوميكالارىمىزدى تەحنولوگيالىق جاعىنان دامىتۋ – ماڭىزدى مىندەت. ءبىز تابيعي رەسۋرستارعا تاۋەلدىلىكتەن بىرتىندەپ ارىلۋىمىز قاجەت. وسى رەتتە مەديا، كينو، مۋزىكا، ديزاين، ءبىلىم بەرۋ جانە اقپاراتتىق تەحنولوگيالار سالاسىن قامتيتىن كرەاتيۆتى يندۋستريا مەن سيفرلاندىرۋ ءىسى ەكونوميكاعا تىڭ سەرپىن بەرەتىن كۇشكە اينالا الادى. ءوڭىر ەلدەرىنىڭ وسى باعىتتا بىرلەسكەن جوبالار ازىرلەۋگە الەۋەتى دە جەتەدى.
سيفرلىق جانە كرەاتيۆتى يندۋستريانىڭ جاپپاي قارقىن الۋى شيكىزاتقا سۇيەنگەن ەكونوميكادان زياتكەرلىك سيپاتتاعى وندىرىسكە دايەكءتى تۇردە كوشۋگە ىقپال ەتەءتىن بولادى. ورتالىق ازيانىڭ ىقپالداستىعى ءبىزءدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ ۇلتتىق ەكونوميكالىق ءوسىمىنىڭ باستى سەبەپءشىسى بولماعانىمەن، ونىڭ نەگىزگى قاينار كوزىنىڭ ءبىرى بولا الاتىنىنا سەنىمءدىمىن.
ءۇشىنشى. ءوڭىردىڭ جەر جۇزىندەگى ەڭ ماڭىزدى كولىك-لوگيستيكا جانە ترانزيت حابتاردىڭ بىرىنە اينالۋعا تولىق مۇمكىندىگى بار.
ورتالىق ازيا ايماعى كۇن ءوتكەن سايىن جاھاندىق كولىك قاتىناستارىنىڭ باستى تارماعىنا اينالىپ كەلەدى. بۇل رەتتە ەڭ الدىمەن، قىتايدىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعان، بولاشاعىنان زور ءۇمىت كۇتتىرەتىن «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» جوباسىن جانە «سولتۇستىك – وڭتۇستىك» حالىقارالىق كولىك ءدالىزىن اتاپ وتۋگە بولادى. بۇل جوبالارعا وڭىردەگى ەلدەردىڭ ءبارى بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە قاتىسىپ جاتىر.
ءقازىر ءبىزدىڭ مەملەكەتتەرىمىز جاڭا كولىك دالىزدەرىن قالىپتاستىرۋعا قاتىستى باسقا دا ماڭىزدى يدەيالاردى جۇزەگە اسىرۋعا كىرىستى. قازاقستان ءوزىءنىڭ سەرىكتەستەرىمەن بىرلەسىپ، ترانسكاسپيي حالىقارالىق كولىك باعدارىن (ورتا ءدالىز) بارىنشا دامىتىپ جاتىر. وسى باعىتپەن تاسىمالداناتىن جۇك كولەمى ورتا مەرزىمدە بەس ەسەگە ارتۋى مۇمكىن.
قازاقستاندا تەڭىز ينفراقۇرىلىمىنىڭ، ياعني اقتاۋ جانە قۇرىق ايلاقتارىنىڭ دامۋىنا بايلانىستى جاڭا مۇمكىندىكتەر اشىلىپ جاتىر. اتالعان پورتتار ارقىلى قىتايدان، ورتالىق ازيا ەلدەرىنەن وڭتۇستىك كاۆكازعا، تۇركياعا، ودان ءارى ەۋروپاعا جونەلتىلەتىن جۇك كولەمى ارتىپ كەلەدى.
ءقازىر اۋعانستان اۋماعى ارقىلى وتەتىن كولىك دالىزدەرىن اشۋ قاراستىرىلىپ جاتىر. بۇل قادام ءوڭتۇستىك ازيا ەلدەرىنىڭ الەۋەتى مول نارىقتارىنا جانە ءۇندى مۇحيتىنداعى ايلاقتارعا شىعۋعا جول اشادى. بۇعان وسى وڭىردەگى بۇكىل ەل مۇددەلى. ءبىز ورتالىق ازيانىڭ ءوز ىشىندە جانە ودان تىسقارى ەلدەرمەن كولىك سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق اۋقىمىن كەڭەيتۋ ارقىلى كوپتەگەن ماقساتقا جەتە الامىز.
كولىك قاتىناستارىن كەشەندى ءتۇردە جاقسارتۋ (اۋە رەيستەرىنىڭ ءجيىلىگىن ارتتىرۋ، جاڭا اۋە جانە تەمىرجول باعىتتارىن ىسكە قوسۋ، شەكاراداعى وتكەلدەردى جاڭعىرتۋ، ت.ب.)، يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزە وتىرىپ، كولىك ينفراقۇرىلىمىنىڭ قارقىندى دامۋىن قامتاماسىز ەتۋ، ترانزيت مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋ جانە ءوڭىردىڭ ترانزيتتىك-لوگيستيكالىق الەۋەتىن ءتيىمدى پايدالانۋ ماسەلەلەرى بولاشاقتا ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ ترانزيت-كولىك سالاسىنداعى ىقپالداستىعىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىنا اينالۋعا ءتيىس.
ءتورتىنشى. سۋ، ەنەرگەتيكا جانە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن ورتاق ۇستانىمداردى ازىرلەۋ.
سوڭعى جىلدارى ايماقتاعى بارلىق ەل سۋ تاپشىلىعىن كورىپ وتىر. بۇل جاعداي اۋىل شارۋاشىلىعى ەڭبەككەرلەرىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايىن تومەندەتىپ، حالىققا ەداۋىر زالالىن تيگىزدى. وسى رەتتە حالىقارالىق ارالدى قۇتقارۋ قورىنىڭ (حاقق) اسا ماڭىزدى سۋ-ەنەرگەتيكالىق، ەكولوگيالىق جانە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق پروبلەمالاردى تالقىلاۋ جانە شەشۋ جولىنداعى بىرەگەي وڭىرلىك قۇرىلىم رەتىندە ايرىقشا ءرول اتقاراتىنىن اتاپ وتكىم كەلەدى.
سۋ ماسەلەسى ءوڭىردىڭ ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىمەن تىعىز بايلانىستى. سوندىقتان قازاقستان حاقق-تىڭ قازىرگى ءتوراعاسى رەتىندە وسى قوردىڭ اياسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى جانداندىرۋدى، سونداي-اق ازىق-تۇلىك ماسەلەسىن دە قامتي وتىرىپ، حالىقارالىق سۋ-ەنەرگەتيكا كونسورسيۋمىن بىرگە قۇرۋدى ۇسىندى. ءبىزدىڭ ەلىمىز بۇل ماسەلەلەردى شەشۋ جولىنداعى سىندارلى ءارى اشىق ديالوگكە قاشاندا قولداۋ بىلدىرەدى.
قىرعىزستانداعى قامبار اتا 1-گەس-ىنىڭ جانە تاجىكستانداعى روگۋن گەس-ىنىڭ قۇرىلىسى بۇكىل ءوڭىر ءۇشىن ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى عاسىر جوباسىنا اينالۋى مۇمكىن. بۇل نىسانداردى سالۋ بارلىق تاراپقا جان-جاقتى ىقپال ەتەدى.
بارشا ادامزاتتى ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋ ىسىنە ءالى دە جالعاسىپ جاتقان گەوساياسي داعدارىستار كەسىرىن تيگىزىپ وتىر. ورتالىق ازيا ەلدەرىءنىڭ سىرتقى فاكتورلارعا تاۋەلدىلىگىن ازايتۋ ءۇشىن وسى باعىتتا ءوزارا ءۇيلەستىرىلگەن شارالار قابىلداۋ قاجەتتىگى تۋىندادى. سول ءۇشىن قازاقستان ورتالىق ازيادا ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى ستراتەگيالىق جوسپارىن جاساپ، بەس ەل اراسىندا تالداۋ جۇرگىزىپ، دەرەكتەر الماساتىن ءبىرىڭعاي اقپاراتتىق پلاتفورما قالىپتاستىرۋدى ۇسىندى.
جاھاندىق كليماتتىڭ وزگەرۋىنىڭ سالدارىن ازايتاتىن ماڭىزدى قادام – «جاسىل» ەكونوميكاعا كوشۋ. ءوڭىر ەلدەرىندە جاڭارتىلاتىن ەنەرگەتيكانىڭ وزدەرىندەگى ۇلكەن تابيعي الەۋەتىن ىسكە اسىرۋعا ۇمتىلىس بار. ماسەلەن، قازاقستان 2030 جىلعا قاراي جەك ۇلەسىن 15 پايىزعا دەيىن جەتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىر. ال 2060 جىلعا قاراي ءبىز كومىرتەگى بەيتاراپتىعىنا قول جەتكىزۋگە نيەتتىمىز.
جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن كەڭىنەن پايدالانۋ پارنيكتىك گاز شىعارىندىلارىن ازايتۋ ارقىلى قورشاعان ورتاعا پايداسىن تيگىزىپ قانا قويماي، ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىكتى ارتتىرۋعا جانە جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋعا ىقپال ەتەدى. ءبىلىم، رەسۋرس جانە وزىق تاجىريبەلەر الماسۋدى جالعاستىرۋ وسى سالاداعى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتا تۇسۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى.
بەسىنشى. ورتالىق ازيانىڭ ەڭ ماڭىزدى جانە ەڭ قۇندى رەسۋرسى – ءبىلىمدى جاس ۇرپاق.
ورتالىق ازيا – الەمدەگى حالقى ەڭ جاس ءوڭىردىڭ ءبىرى. ايماق تۇرعىندارىنىڭ ورتاشا جاسى – نەبارى 28،7. بۇۇ-نىڭ بولجامىنا سۇيەنسەك، 2040 جىلعا قاراي ازاماتتارىمىزدىڭ ورتاشا جاسى ودان ءارى تومەندەپ، 28،3-كە جەتەدى. بۇل – سولتۇستىك امەريكا (41،5)، ەۋروپا (46،8)، جۇڭگو (48) سياقتى باسقا وڭىرلەرگە قاتىستى بولجامداردان الدەقايدا تومەن كورسەتكىش.
مۇنى بەس ەلدىڭ دە ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك دامۋىنا كەڭ جول اشاتىن بىرەگەي باسەكەلىك ارتىقشىلىق دەۋگە بولادى. جاستار ەكونوميكا، تەحنولوگيا جانە مادەنيەت سالالارىنداعى جاڭارۋ ۇدەرىستەرىنىڭ قوزعاۋشى كۇشى بولا الادى. جاھاندىق باسەكەلەستىك جاعدايىندا تابىسقا جەتۋءدىڭ كىلتى وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ قولىندا.
وسى ورايدا ءعىلىم-بىلىم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋ، جاستار اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتۋ جانە جاس ۇرپاققا تىڭ ءمۇمكىندىكتەر بەرىپ، الەۋەتىن اسىرۋعا باعىتتالعان ورتاق قۇرىلىمدار قالىپتاستىرۋ – وزەكتى مىندەت.
قازاقستان جوعارى وقۋ ورىندارى اراسىنداعى ىقپالداستىقتى دامىتۋ، ءبىر-بىرىنىڭ اۋماعىندا ءبىلىم وردالارىنىڭ فيليالدارىن جانە ورتاق فاكۋلتەتتەر اشۋ ىسىنە بارىنشا قولداۋ بىلدىرەدى. ءبىز كورشى ەلدەر جاستارىنىڭ قازاقستاندا جوعارى ءبىلىم الۋعا دەگەن ۇمتىلىسىن جوعارى باعالايمىز جانە ولاردىڭ ءوز ۋنيۆەرسيتەتتەرىمىزدە وقۋىنا بەرىلەتىن كۆوتا سانىن ءبىرشاما ارتتىرامىز. بۇگىندە قازاقستاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا ورتالىق ازيادان كەلگەن 9 مىڭعا جۋىق ستۋدەنت ءبىلىم الىپ ءجۇر.
كەيىنگى جىلدارى ەلىمىزدە شەتەلدىڭ ءبىرقاتار جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ وكىلدىكتەرى اشىلدى. عىلىمي زەرتتەۋلەردى جۇزەگە اسىراتىن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ سانى ارتىپ كەلەءدى. تەحنولوگيالىق پاركتەر مەن ينجەنەرلىك ورتالىقتار اشىلىپ جاتىر. بۇل جۇمىس قازاقستاندى وڭىرلىك ءبىلىم بەرۋ حابىنا اينالدىرۋ ءجونىندەگى ستراتەگيالىق ماقساتىمىزدىڭ اياسىندا جۇرگىزىلىپ وتىر. ءبىز جوعارى ءبىلىم بەرۋدىڭ ورتالىق ازياداعى ءبىرىڭعاي كەڭىستىگىن قۇرۋ جولىندا كۇش-جىگەرىمىزدى بىرىكتىرىپ، سەنىممەن العا قادام باستىق.
التىنشى. باۋىرلاس حالىقتاردىڭ مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىستارىن ۇيلەستىرۋ نەگىزىندە ەلدەءرىمىزدىڭ وركەنيەتتىك بىرەگەيلىگىن قالىپتاستىرۋ ماڭىزدى ميسسياعا اينالىپ كەلەدى.
ورتالىق ازيانىڭ زاماناۋي كەلبەتىن جاساي وتىرىپ، ءبىز ازاماتتارىمىزدىڭ ۇلتتىق جانە وڭىرلىك ءبىرەگەيلىگىنە جاڭا كوزقاراستى دا قالىپتاستىرامىز. ءبىزدى ورتالىق ازياعا ءتان ايرىقشا بولمىسىمىز بىرىكتىرەدى. ءتول مادەنيەتىمىز بەن ءداسءتۇرلەرىمىز دە سونىڭ نەگىزىندە قالىپتاسقان. ورتاق تاريحي تامىرىمىزدى قۇرمەتتەۋ، مادەنيەتارالىق ديالوگ جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىم ورتالىق ازيا بىرەگەيلىگىنىڭ وزەگى سانالادى.
تاريحي جادىمىز – حالىقتارىمىزدىڭ ۇلتتىق سانا-سەزىمىنىڭ مىزعىماس تۇعىرى. ءبىز اتا-بابالارىمىزدىڭ جەتىستىكتەرىن جانە باي مادەنيەتىمىزدى ماقتان تۇتامىز. وسى ورىندى ماقتانىش ءقازىر بارشا ۇلتتاردىڭ تابىستى دامۋىنا، سونداي-اق ولاردىڭ بولاشاققا سەنىممەن قادام باسۋىنا قۋاتتى سەرپىن بەرەدى. سوندىقتان ءبىز ورتاق تاريحىمىزدىڭ جارقىن بەتتەرىنە كوبىرەك نازار اۋدارۋعا ءتيىسپىز. ورتالىق ازيانىڭ جالپى تاريحىن تۇركى، پارسى، اراب، جۇڭگو، رەسەي جانە باتىس ەۋروپا دەرەككوزدەرىنە سۇيەنىپ جازۋ ماڭىزدى مىندەت دەپ سانايمىن.
جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتىمىزدى ارتتىرۋ ءۇشىن ءبىز بىرلىگىمىزدى ساقتاي وتىرىپ، ورتاق ماقساتتارعا ۇزدىكسىز ۇمتىلۋىمىز كەرەك. ۇلى اباي «بىرلىك – اقىلعا بىرلىك» دەپ بەكەر ايتپاعان.
ءقازىر جەر جۇزىندە گەوساياسي جوبالار مەن يدەولوگەمالار دارىپتەلىپ جاتىر. مۇنداي جاعدايدا ءبىز ءوزىمىزگە ءتان قوناقجايلىق، ىنتىماق جانە ءوزارا قامقورلىق سياقتى قاسيەتتەرىمىزدى، سونداي-اق وتباسىلىق قۇندىلىقتارىمىزدى جانە باسقا دا وزىق داستۇرلەرىمىزدى قامتيتىن رۋحاني-مادەني كودىمىزدى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋىمىز كەرەك.
* * *
ءسوز سوڭىندا وڭىرلىك ىنتىماقتاستىقتىڭ شىنايى احۋال عانا ەمەس، ومىرلىك قاجەتتىلىك ەكەنىن اتاپ ايتقىم كەلەدى.
گەوساياسي بەلگىسىزدىك بەلەڭ الىپ، الەمدىك ءتارتىپتىڭ قالىپتاسقان ۇلگىسى ىدىراپ تۇرعان قازىرگى جاعدايدا بۇل – شىن مانىندە، بىردەن-بىر وڭتايلى ءتاسىل. ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز بىرلىگىءمىزءدى نىعايتۋعا، ءوزارا سەنىمدى ارتتىرۋعا جانە بارشا الەمگە اشىق بولۋعا بايلانىستى. وسى قاعيداتتاردىڭ نەگىزىندە عانا ءبىز ورتالىق ازيانىڭ سەرپىندى، يننوۆاسيالىق جانە مادەني باي ءوڭىر رەءتىندەگى رەنەسسانسىن قامتاماسىز ەتە الامىز.
وڭىرلىك بىرلىك پاراديگماسىن كۇشەيتۋ قازىرگى جانە بولاشاقتاعى سىن-قاتەرلەرگە بارىنشا لايىقتى جاۋاپ بولادى، جاعىمسىز ۇردىستەردى تەجەۋگە قاتىستى ورتاق ۇستانىمداردى ازىرلەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى، كەز كەلگەن سىرتقى كۇشكە قارسى تۇرۋعا قاجەتتى پارمەندى شارالاردىڭ نەگىزىنە اينالادى. سول ءۇشىن قازاقستاننىڭ ۇسىنىسى بويىنشا ايماقتىق كووپەراسيانى دامىتۋ جونىندەگى «ورتالىق ازيا – 2040» تۇجىرىمداماسى دايىندالدى. وندا كوپقىرلى جانە بەسجاقتى ىقپالداستىقتى ودان ءارى دامىتۋ باعدارلارى ايقىندالعان.
ءبىز ءوز تاراپىمىزدان «تابىستى ورتالىق ازيا – تابىستى قازاقستان» قاعيداتىن دايەكتى تۇردە ۇستانىپ كەلەمىز جانە وڭىردەگى ستراتەگيالىق ارىپتەستەرىمىز بەن وداقتاستارىمىز ينتەگراسيالىق ۇدەرىستەردى ودان ءارى دامىتۋعا قانشالىقتى دايىن بولسا، ءبىز دە سونشالىقتى دايىن ەكەنىمىزدى مالىمدەيمىز.
قاسىم-جومارت توقايەۆ،
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى
