"مەن الماتىدا تۇرامىن. كۇندە تۇسكى استى ءنومىرى 12 قالالىق ەمحانانىڭ اسحاناسىندا ىشەمىن. پالاۋ، ۆينەگرەت پەن كاركادە العاندا 1820 تەڭگە تولەيتىنمىن. ال وتكەن اپتادا ول 1920 تەڭگەگە قىمباتتاي سالدى. ءبىزدىڭ تىلىمىزشە بۇل ءبىر اپتادا پالاۋ مەن ۆينەگرەت ينفلياسياسى 5،5 پايىزدى كورسەتتى دەپ وقىلادى"، - دەيدى ول.

"ءار ەلدىڭ مينۋس پليۋستارىن سارالاپ وتىراتىن BofA اگەنتتىگىنىڭ وتكەن اپتاداعى ەسەبىنە سايكەس، قازاقستان ەۋرازيا كەڭىستىگىندە جىلدام ءوسىپ جاتقان ەكونوميكالاردىڭ وندىعىنا ەندى. جالپى ىشكى ءونىمنىڭ ءوسىمى 5،7% دەڭگەيىندە باعالانۋدا. سالىستىرۋ ءۇشىن: چەحيا – 39-ورىندا (1،9%)، پولشا – 23-ورىندا (3،3%)، وزبەكستان – 9-ورىندا (5،9%). بۇل ءبىرىنشى فاكتور – ءوسىم. ەكىنشى فاكتور – فيسكالدى جاعداي. ءبىز وتكەندە ءسوز ەتكەن بيۋدجەت تاپشىلىعى جالپى ىشكى ءونىمنىڭ 2،7 پايىزىن قۇرايدى. ول بويىنشا ءبىز 16-شى ورىندا تۇرمىز. مىسالى پولشادا دەفيسيت - 6،2%، رۋمىنيادا - 8،5%. ءۇشىنشى فاكتور – مەملەكەتتىك قارىز. مەملەكەتتىك قارىز دەڭگەيى بويىنشا قازاقستان 2ء-شى ورىندا. بىزدە قارىز جالپى ىشكى ءونىمنىڭ نەبارى 20،4%-ىن قۇرايدى. ءبىرىنشى ورىندا مەملەكەتتىك قارىزى ءتىپتى از كۋۆەيت قانا تۇر. قالعان ەلدەردىڭ ىشكى جالپى ونىمگە شاققانداعى قارىز دەڭگەيى قازاقستاننان اناعۇرلىم ناشار. ءتورتىنشى فاكتور - ينفلياسيا. بۇل قازاقستاننىڭ ەڭ ءالسىز تۇسى. BofA قازاقستانداعى ينفلياسيانى 10،4% دەسە دە، وسى ايداعى قىمباتشىلىق كورسەتكىشى 12 پايىزدان اسىپ كەتتى. قىمباتشىلىق بويىنشا ءبىز 37ء-شى ورىندامىز. مىسالى، ءازىربايجاندا ينفلياسيا 5،7%، ارمەنيادا 3،2%، پارسى شىعاناعى ەلدەرىندە ءتىپتى 1–2% عانا. بەسىنشى فاكتور - سىرتقى بالانس. ازىرگە اعىمداعى شوت تاپشىلىعى جالپى ىشكى ءونىمنىڭ 3،4%-ىن قۇراعان. بۇل بويىنشا ءبىز 27ء-شى ورىندامىز. ياعني، بىزگە كىرىپ جاتقان كاپيتالعا قاراعاندا، قازاقستاننان شىعىپ جاتقان كاپيتال كوپ. بۇل تەڭگەگە جامان اسەر ەتەدى"، - دەيدى ايبار ولجايەۆ.

"كاسپيدىڭ ارعى جاعىنداعى ءازىربايجاندا قىمباتشىلىق بىزدەن ەكى ەسە از، ال ارمەنيادا ءۇش ەسە از. ءوزىمىزدىڭ جاقىن كورشىلەردى الاتىن بولساق، وزبەكستانداعى قىمباتشىلىق بىزبەن بىردەي، ال قىرعىزستان مەن تاجىكستاندا بىزدەن ەكى ەسە از. سولتۇستىكتەگى رەسەيدە ءقازىر ينفلياسيا 8،3 پايىز. بۇل بىزدەن كىشكەنە ازىراق. تامىز ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستانداعى جىلدىق ينفلياسيا 12،2 پايىزعا دەيىن ءوسىپ وتىر. بۇل بىلتىرعى تامىزدان 0،6 پايىز دەڭگەيىندە جوعارى. ءتىپتى، تامىزدا قىمباتشىلىق ونىڭ الدىنداعى ماۋسىم-شىلدە ايلارىنان دا جوعارى بولىپ ارتىپ كەتكەن. حالىقفينانس، باسقا دا ساراپشىلاردىڭ زەرتتەۋىنشە تامىز ايىنداعى ايلىق ينفلياسيانىڭ ءوسۋى ەڭ الدىمەن اقىلى قىزمەتتەر سەكتورىنداعى باعانىڭ جەدەلدەۋىمەن بايلانىستى بولدى. بۇل جەردە ءوسىم قارقىنى شىلدەدەگى 0،5% دەڭگەيىمەن سالىستىرعاندا 1،4% جەتتى. بۇعان دەيىن ساراپشىلار تاريفتەردىڭ ءوسىمى جىل سوڭىنا دەيىن باياۋلايدى دەپ بولجاعان ەدى، الايدا تامىزدا تۇرعىن ءۇي قىزمەتتەرى، سۋ، ەلەكتر ەنەرگياسى، گاز جانە وزگە دە وتىن تۇرلەرى بويىنشا باعالار شىلدەدەگى 0،5%-دان 2،9%-عا دەيىن كوتەرىلدى. بۇل اقپان ايىنان بەرگى ەڭ جوعارى ايلىق ءوسىم بولدى، ول كەزدە كورسەتكىش 3% بولعان ەدى"، دەپ ناقتىلايدى مامان.

"بۇل اقىلى قىزمەت، اسىرەسە كوممۋنالدى قىزمەتتەگى تاريفتەردىڭ ءوسۋى. ءبىراق بۇل ءبىر جاعى عانا. ەكىنشى بىزگە سوققى تاماق جاعىنان كەلدى. 2025 جىلعى تامىزدا ازىق-تۇلىك ينفلياسياسىنىڭ جىلدىق ءمانى 11،7% بولىپ وتىر. بۇل جوعارى كورسەتكىش. قىمباتشىلىق كادىمگىدەي بار. ازىق-تۇلىك كومپونەنتىنىڭ جىلدىق ينفلياسياعا قوسقان ۇلەسى 4،85%-عا دەيىن ءوسىپ، وتكەن جىلعى كورسەتكىشتەن ەكى ەسەدەن ارتىق بولدى. باعانىڭ وسۋىنە ەڭ كوپ ۇلەس قوسقان – ەت پەن ەت ونىمدەرى توبى (1،9%). ەت باعاسى جىلدىق ماندە 16،2%-عا كوتەرىلدى، بۇل كورشى ەلدەردىڭ نارىقتارىندا قازاقستاندىق ەتكە سۇرانىستىڭ جوعارى بولۋىمەن بايلانىستى. ماۋسىمدىق جەمىس-جيدەك پەن كوكونىستىڭ تۇسىمىنە قاراماستان، وسى سەگمەنتتەگى باعا ءوسىمى 13،5% قۇرادى. بۇدان بولەك، مايلار مەن توڭ مايلار باعاسىنىڭ ايتارلىقتاي قىمباتتاۋى تىركەلدى (+20،5%). وعان جوعارى ەكسپورتتىق سۇرانىس، شيكىزات پەن ءوندىرىس شىعىندارىنىڭ ارتۋى سەبەپ بولدى"، دەگەن مامان ءۇشىنشى سوققى جانارمايدان كەلگەنىن دە ناقتىلايدى. 

"سونىمەن، ناقتىلانىپ الايىق. بيىل قازاقستانداعى قىمباتشىلىق ءۇش قازىقتان تۇرادى. ءبىرىنشىسى تاريفتەر، ەكىنشىسى تاماق، ءۇشىنشىسى بەنزين. ال كەلەسى جىلى قىمباتشىلىقتىڭ ءتورتىنشى قازىعى پايدا بولادى. ول بارىنە جاپپاي ەنگىزىلەتىن قوسىمشا قۇن سالىعى. مەنىڭ وسىنىڭ بارلىعىن ايتىپ وتىرعانىم، بۇل سالدارى عانا. ەندى ناقتى سەبەپتەرىن تالقىلايىق. نەگە بىزدە كۇن سايىن، جىل سايىن، اي سايىن باعا قىمباتتاي بەرەدى؟ قازاقستان 2014 جىلدان بەرى قىمباتشىلىقپەن وزىنە بەلگىلى ادىسپەن عانا كۇرەستى. ال ول باياعى كەڭەستەن قالعان اكىمشىلىك-امىرشىلدىك ءادىس ەدى. جاڭاعى ساۋداگەردى شاقىرىپ الىپ، "سەن باعانى وسىرمە" دەپ بۇيرىق بەرۋ. نەمەسە اكىمنىڭ تەلەارنانى شاقىرىپ الىپ، وتىرىك بازار ارالاۋى. ءبىراق نارىق زامانىندا مۇنداي باعىت مۇلدە جۇمىس ىستەمەيدى. دۇرىس ەمەس. وعان قارسى جاۋاپ رەتىندە ساۋداگەرلەر قولدان جاسالعان دەفيسيت تۋعىزادى دا، تاۋارلارىن وزىنە كەرەك باعادا استىرتىن ساتا بەرەدى. ءبىراق ەندى ولار بولاشاقتاعى تاعدىرىنان قورقىپ، وزدەرىنىڭ تاۋەكەلدەرىن دە ويلاپ، از ۋاقىتتىڭ ىشىندە بارىنشا تەز پايدا تابۋعا تىرىسىپ، تاۋار مەن قىزمەتتى مۇمكىندىگىنشە قىمباتتاتادى. سەبەبى، ەرتەڭگە دەگەن سەنىم جوعالادى. بىزدە تۋرا سونداي جاعداي ورىن الدى. 10 جىلدان بەرى وسىنداي رەجيمدە كەلدىك. مەملەكەت مۇنىڭ دۇرىس ەمەستىگىن بيىل عانا ءتۇسىنىپ، مىسالى قولدان دەفيسيت جاساپ كەلە جاتقان جانارماي ساتقىشتاردى قاداعالاۋدى قويدى. ولار ءقازىر بەنزيندى قىمباتتاتادى. ال حالىق، اسىرەسە تاكسيستەر جاۋاپ رەتىندە ەرتەڭ ەلەكتروموبيلدەرگە وتەدى، سوسىن سۇرانىس ازايىپ، باسەكە كوبەيىپ، بەنزين باعاسى نارىق جاعدايىندا ءوز قالپىنا كەلۋى ءتيىس"، - دەيدى ايبار ولجايەۆ.

"2018 جىلى ءبىز ۇلكەن قاتەلىك جىبەردىك. وعان ۇكىمەت تە، تابيعي مونوپوليستەر دە كىنالى. ول جىلدارى ءبىزدىڭ بارلىق كوممۋنالدى جۇيەلەرىمىز، ەلەكتر گەنەراسياسى، جىلىتۋ قازاندىقتارى، ونىڭ قۇبىرلارى، جەراستى كوممۋنيكاسيالار، بارلىعى توزىپ تۇرعان ەدى. سول كەزدە دۇرىس باستاما كوتەرىلىپ، "تاريف ينۆەستيسياعا" جوباسى قولعا الىندى. ياعني تاريفتەر كوتەرىلۋى ءتيىس، ءبىراق سودان تۇسكەن اقشاعا تابيعي مونوپوليستەر بارلىق ينجەنەرلىك جۇيەنى، قۇرىلعىلاردى جاڭالاۋى ءتيىس ەدى. ءبىراق ىشكى مەحانيزم دۇرىس بولماي، تابيعي مونوپوليستەر تۇسكەن اقشانى مودەرنيزاسياعا ەمەس وزدەرىنە ايلىققا، بونۋسقا جاراتا باستادى. 2018 جىلى باس پروكۋراتۋرا وسىنى انىقتاپ، جاڭاعى جوبانى جاۋىپ تاستادى دا، ءتاريفتى وسىرۋگە تيىم سالدى. ءبىراق قۇرىلعىلاردى، قۇبىرلاردى جاڭالاۋ پروبلەماسى ەشقايدا كەتكەن جوق قوي. سول سەبەپتى، ءوزى ەسكىرىپ، تەسىلەيىن دەپ تۇرعان قۇبىر تاعى التى جىل ابدەن شىداپ، 2023 جىلدان باستاپ بارلىعى جارىلا باستادى. 2025 جىلى ءبىز وسى جوباعا قايتىپ كەلۋگە ءماجبۇرمىز. تاريفتەردى ءوسىرۋ ارقىلى عانا جۇيەلەردى، قۇبىرلاردى جاڭالاي الامىز. باسقا اقشا جوق. ءبىراق ەندى مونوپوليستەر ايلىققا، بونۋسقا ۇرلاي المايدى. ەندى مودەرنيزاسيانى كرەديت الىپ جاسايدى. ال تاريفتەن تۇسكەن اقشا سول كرەديتتى جابۋعا تىكەلەي جىبەرىلىپ وتىرىلادى"، - دەيدى مامان.

"وسىدان 10 جىل بۇرىن ءبىز بۇل ماسەلەنى شەشىپ تاستاي المادىق. سوندىقتان ەندى بىزگە نە دىم جوق، نە ءسال قىمبات دەگەن ەكى ۆاريانت قانا بەرىلەتىن بولادى. سۋ مۇلدە جوق، ءبىراق ەشتەڭە تولەمەيسىز. نەمەسە سۋ بار، ءبىراق ول كەشەگىدەن قىمبات. ءسىز قاي ۆاريانتتى تاڭدايسىز؟ ارينە سۋ بار، ءبىراق ءسال قىمبات دەگەن ۆاريانتقا امالسىز كونەسىز. ەگەر ءبىز ءقازىر ءتاريفتى قىمباتتاتىپ، سودان تۇسكەن اقشاعا بارلىعىن اۋىستىرىپ، جاڭالاپ الماساق، ەرتەڭ سۋ دا، جارىق تا بولمايدى".

"مۇندا ەكى قۇبىلىستى ايتار ەدىم. يلليۋزيانى قويۋ كەرەك. قازاقستان ءوزىن تولىقتاي ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتپەيدى. ايتپەسە ءبىر جىلدا 4 ميلليارد دوللارعا شەتەلدەن ازىق-تۇلىك يمپورتتامايتىن ەدىك. سول 4 ميلليارد دوللار يمپورتتى تاماقتىڭ تەڭ جارتىسى، ياعني 2 ميلليارد دوللاردىڭ اسى رەسەيدەن كەلەدى. ءرۋبلدىڭ كۋرسى تەڭگەگە شاققاندا كوتەرىلگەن سايىن، بۇل ءبىر، رەسەيدىڭ ءوزىنىڭ 8-9 پايىزدىق ينفلياسياسىن قوسىڭىز، بۇل ەكى، سوندا جىل سايىن يمپورتتىق تاعامنىڭ تەڭ جارتىسى 15-16 پايىزعا قىمباتتاۋدا. ال رەسەيدەن باسقا ەلدەردەن كەلەتىن تاماق يمپورتىنا تەڭگەنىڭ دوللارعا جىل باسىنان بەرى 2 پايىزعا قۇنسىزدانۋى مەن دوللاردىڭ ءوزىنىڭ 4 پايىزدىق ينفلياسياسىن قوسىڭىز. شامامەن 6 پايىزعا قىمباتتاۋ تىركەي الامىز. ەكىنشى قۇبىلىس. ەت پەن داقىلداردىڭ ەكسپورتى. قازاقستان ازىق-تۇلىكتى يمپورتتاپ قانا قويمايدى. ءقازىر ءبىز اگرارلى ەكسپورتتى مەملەكەتپىز. اسىرەسە ەت ماسەلەسىنە كەلگەندە قىمباتشىلىقتىڭ نەگىزگى سەبەبى – ءبىزدىڭ فەرمەرلەر ءۇشىن ەت پەن مالدى ىشكى نارىققا ەمەس، ەكسپورتقا شىعارىپ ساتۋ اناعۇرلىم ءتيىمدى جانە پايدالى بولىپ وتىر. 12 اي بويى ەڭبەك ەتىپ، مالىن ءوسىرىپ، تەرىن توككەن شوپانعا «شەتەلگە قىمباتقا ساتپا، ىشكى نارىققا ارزان سات» دەپ قالاي ايتا الامىز؟ ءقازىردىڭ وزىندە مەملەكەت ءتىرى بۇقالاردى سىرتقا ەكسپورتتاۋعا تيىم سالىپ وتىر. ەت باعاسىن قولدان ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن. ال ول بۇقالاردىڭ ستەيككە ارنالعان ءتۇرىن وسىرەتىن، ەليتالىق بۇقا وسىرۋشىلەرگە اۋىر تيۋدە. ونى ىشكى نارىققا سويىپ ساتسا، ەشكىم ونىڭ ستەيك رەتىندەگى جوعارعى ماركاسىنا قارامايدى، كادىمگى ەت رەتىندە الايىن دەپ تۇر"، دەگەن مامان بۇل ماسەلە شەشىمىن دە العا تارتادى.

"ەكونوميكانىڭ تورەسى – مىنەز-قۇلىق ەكونوميكاسى. 2017 جىلى ريچارد تالەر وسى مىنەز-قۇلىق ەكونوميكاسىن زەرتتەگەنى ءۇشىن نوبەل سىيلىعىن الدى. قۇرمەتتى وقىرماندار! ءبىزدىڭ بارلىعىمىز ءومىر بويى قىمباتشىلىقتى كورگەننەن كەيىن، ىلعي قىمباتشىلىق بولاتىنىنا، تەڭگەنىڭ قۇلدىراي بەرەتىنىنە دنك دەڭگەيىندە ابدەن ۇيرەنىپ العانبىز. بۇل قوعامدىق شارتتى رەفلەكسكە اينالدى. ال يمپەريكالىق زەرتتەۋلەر مىنانى دالەلدەپ وتىر: ەشقانداي ەكونوميكالىق فۋندامەنتالدى سەبەپ بولماسا دا، ەگەر بۇكىل قوعامنىڭ، ەكونوميكالىق اگەنتتەردىڭ ينفلياسيا بويىنشا بولجامى مەن كۇتۋلەرى جوعارى بولسا، ينفلياسيا وز-وزىمەن پايدا بولادى ەكەن. ونى مەن موركوۆچا سالاتىن ساتاتىن كارىس اپا تۋرالى مىسالمەن كەلتىرە كەتسەم. بازاردا سالات ساتاتىن كورشى اپامىز 30 جىل بويى ساۋدا جاسادى. بيىل قايتىس بولدى. ول كىسى باستاعان 90 جىلدارى، ارينە قىمباتشىلىق زور بولدى، ارەندا شارىقتاپ قىمباتتادى، ءسابىز قىمباتتاي بەردى، رەكەتيرلەر مازانى الدى. سوندىقتان اپا جىل سايىن سالاتتى 50 پايىزعا قىمباتتاتىپ كەلدى. جانە سوعان ۇيرەنىپ قالدى. ءبىراق سوڭعى 5 جىلدا شيكىزات رەتىندەگى ءسابىزدىڭ دە باعاسى، ارەندا دا ارى كەتسە جىلىنا 5 پايىزعا كوتەرىلىپ وتىردى. ءبىراق اپانىڭ ادەتى قالىپ قالدى دا، ول سوڭعى 5 جىلدا ەشقانداي فۋندامەنتالدى نەگىزسىز ءوز ءونىمىن ارتىق 45 پايىزعا قىمباتتاتا بەردى. ول اپاعا ۇيرەنىپ قالعان كليەنتتەرى دە قانشا قىمبات بولسا دا سالاتتى ساتىپ الىپ جۇرە بەردى. وسىلاي، جوق جەردەن بەلگىلى ءبىر بازاردا موركوۆچا سالاتىنىڭ نەگىزسىز ينفلياسياسى پايدا بولدى. قىمباتشىلىقتىڭ فۋندامەنتالدى ەكونوميكالىق نەگىزى بار جانە ەكونوميكا تۇسىندىرە المايتىن ەموسيونالدى پسيحولوگيالىق نەگىزى بار. قازاقستاندا ول 50 دە 50 دەپ ويلايمىن. ياعني، قىمباتشىلىقتىڭ جارتىسى ءبىزدىڭ باسىمىزدا، ال ەكىنشى جارتىسى شىن مانىندە قىمباتتاپ جاتقان ەت پەن بەنزيندە"، دەپ ءسوزىن تۇيىندەيدى ايبار ولجايەۆ.