ايگىلى گومەردىڭ قالامىنان تۋعان «يليادا»، سوفوكلدىڭ «اياكس-قامشىگەر»، «فيلوكتەت»، ەۆريپيدتىڭ «يفيگەنيا اۆليدا»، «اندروماحا»، «گەكۋبا» تراگەديالارى، ۆەرگيدىڭ «ەنەيدا»، ءوۆيدييدىڭ «قاھارمان ارۋلار» پوەمالارىنىڭ كەيىپكەرى، ترويانىڭ ىرگەسىن سوككەن وديسسەي باتىر تۋرالى اڭىز كوپ. وديسسەي باتىرلىعىمەن قوسا، وزگەلەردى الاقانىندا ويناتاتىن قۋلىعىمەن دە، جەڭىس ءۇشىن قاتەرلى ىستەرگە بارا الاتىن تاۋەكەلشىلدىگىمەن دە، مۇددە ءۇشىن ەشكىمدى دە ايامايتىن جان رەتىندە دە كوزگە تۇسەدى. بۇكىل ترويا سوعىسىندا جانە سوعىستان سوڭ ەلىنە قايتۋ جولىنداعى ون جىلعا سوزىلعان ساپاردا وزگەلەر مايداندا مەرت بولىپ نەمەسە مەزگىلسىز جولدا قالعان شاقتا وديسسەي جوعارىداعى قاسيەتىمەن امان ورالادى. ادام بويىنداعى بۇل قاسيەتتى ءبىز اقىل-پاراسات دەپ اتاساق، كەيدە ونى قۋلىق دەپ تانۋىمىزعا دا بولادى.
«جىلقى» اڭگىمەسىنىڭ وقيعاسى بىلاي ءوربيدى: پويىز بەكەتىندە بالا-شاعاسىمەن پويىز كۇتىپ تۇرعان بىرەۋ جۇرت اراسىنان الدەكىمدى تانىپ قالادى. ءبىراق، اناۋ ونى تانىمايدى. ەكەۋى تىلدەسە كەلە الدا باراتىن جەرلەرى تۋرالى ايتىسادى. سول بارىستا الگى ادام بۇل ساپارعا بۇرىن دا ءبىر شىققانىن ايتادى. ونىڭ اڭگىمەسى بويىنشا الداعى باراتىن جەر – سىرلى، جۇمباق مەكەن. الدىڭعى جولى بارعاندا ولاردى «ءتۇن مىسىعى» دەگەن ادام باستاپ بارعان. ماقساتتارى –ەجەلگى وبالاردى قازىپ، بايلىق ىزدەۋ. سول بارىستا ءتۇن كەزگەن ولاردىڭ الدىنان ەلەسكە ۇقساعان اتتى ادامدار شىعادى. ارىنى قاتتى اتتى ادامدار وزدەرىن اتا-بابالارىنىڭ وبا-قورعانىن توناۋدان قورعاۋعا كەلگەنىن ايتادى. كەلىمسەكتەردىڭ بۇل سوزدەن ۇرەيى ۇشادى. وسى كەزدە ارالارىنداعى «ءتۇن مىسىعى» الگى اتتىلارمەن بارىپ تىلدەسىپ، قايشىلىقتى شەشىپ، اتتى ادامداردى جونىنە جىبەرەدى. «قالاي بۇلاي ىستەدىڭ؟» دەگەن سۇراققا ول: «ولار ەسكەندىر پاتشانىڭ اسكەرىنىڭ الدىندا دا قويان قۋىپ كەتكەندەر، مەن ولاردى الدادىم، ولاردىڭ الدىنا سونداي قويان سالدىم دا، جوندەرىنە جىبەردىم»، – دەيدى. سودان توناۋشىلار وبا قازىپ، قازىنا ىزدەي باستايدى. سول ارالىقتا ولاردىڭ اراسىنان بىرەۋ جەردەن ءبىر بۇيىم تاۋىپ الادى. بۇل زاتتىڭ نە ەكەنىن بىلمەي اڭتارىلىپ تۇرعاندا ولارعا «ءتۇن مىسىعى»: «بۇل قازىق، – دەيدى اينالاعا الاقتاي قاراپ، – ولاردىڭ جىلقى ارقاندايتىن ەجەلگى قازىعى... ال ەندى بەزەيىك، بۇل جولى جان ولجا»، – دەپ جاڭا ءقاۋىپتىڭ ءتونىپ كەلگەنىن ەسكەرتەدى. ايتقانىنداي، تاڭ الدىندا ۇلى دالا توڭكەرىلگەندەي بولادى دا، جەل تۇرىپ، ودان سوڭ تاۋدان قۇلاعان سەلدەي جىلقى ءۇيىرى باسا-كوكتەپ كەلەدى... پويىز توسقان ادامنىڭ ايتقان اڭگىمەسى وسىمەن اياقتالادى. ولار «ءتۇن مىسىعىن» سودان كەيىن كەزىكتىرمەدىڭىز بە؟» دەگەن سۇراققا «جوق!» دەپ جاۋاپ بەرەدى. وسى كەزدە ايالداماعا پويىز كەلەدى. جۇرت جاپا-تارماعاي پويىزعا شىعۋعا ۇمتىلادى. وتباسىمەن جۇرت اراسىندا سىعىلىسىپ پويىزعا شىعا الماي جۇرگەن «مەن» كەيىپكەر «وعان (الگى اڭگىمە ايتقان ادامدى مەڭزەيدى) «ءتۇن مىسىعىنىڭ» تۋعان اعام ەكەنىن، سول ساپاردان ونىڭ قايتپاي قالعانىن ايتقانىم جوق. مىنە، ەندى الگى جاققا مەن دە اتتانىپ بارا جاتىرمىن...» دەيدى وزىنە ءوزى كۇبىرلەپ. اڭگىمە وسىلاي اياقتالادى.
قاراپ وتىرساق، اڭگىمەدە ەكى اڭىزدىڭ سۇلباسى بار. ءبىرىنشىسى، الەمدى ەڭ العاش بولىپ جاۋشىلاردىڭ ءبىرى ماكەدون پاتشاسى ەسكەندىر زۇلقارنايىننىڭ ساقتار دالاسىنا قالىڭ قول باستاپ كەلىپ، سوعىسار ساتتە ساق اسكەرىنىڭ قويان قۋىپ كەتكەنى تۋرالى اڭىز، ەندى ءبىرى «قوبىلاندى» جىرىنداعى باتىردىڭ جارى قۇرتقانىڭ جاۋ قولىنا تۇسەردەن بۇرىن تۇبىنە كۇيەۋىنە ارناپ اس كومەتىن، تايبۋرىلدى ارقاندايتىن، سوڭىنان تۇندە شاپقان تايبۋرىلدىڭ شاۋىپ كەپ جىعىلاتىن قازىعى ايتىلادى. مۇنى اڭگىمەنىڭ كىرىسپەسىندە بەرىلگەن «قوبىلاندى» جىرىنان كەلتىرىلگەن ۇزىندىدەن بايقايمىز.
سوندا اۆتور مۇنىمەن نە ايتقىسى كەلەدى؟ شىعارمادا اتا-بابالارىنىڭ وبا-قورعاندارىن قورعاماققا كەلگەندەر سوڭىندا ءبارىبىر اقىل-ايلاسى ارتىق «ءتۇن مىسىعى» جاعىنان جەڭىلەدى. ءتىپتى توناۋشىلار الدەبىر سيمۆول رەتىندە الىنعان جىلقىدان تۋىنداعان رۋحتىڭ كۇشىنەن بەتى قايتسا دا، ءبارىبىر بۇل ولكەگە جاڭادان كوز تىگۋشىلەردىڭ ارىنىن قايتارا المايدى. ايتالىق، اڭگىمەدە «ءتۇن مىسىعى» بولماعانىمەن، ءىنىسى «مەن» كەيىپكەر ونىڭ مۇراتىن ارى جالعاستىرا بەرەدى. اۆتور مۇندا كوشپەندىلەر نەگە جەڭىلدى دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەگىسى كەلگەندەي. وركەنيەتتەر اراسىنداعى دامۋدىڭ پارقى باتىرلىقتان اقىلعا ورىن بەرۋدە جاتىر. ادامزات قوعامى دامۋىنىڭ ءوزى وسى بارىستان تۇرادى. سوندىقتان، زامان كوشىنە ەرىپ جان دۇنيەسى جاڭارماعان، باتىرلىق پەن رۋحقا عانا سۇيەنگەن حالىق سوڭىندا ءبارىبىر جەڭىلگەن، تاريح كوشىنەن شىعىپ قالعان دەگىسى كەلەتىندەي اۆتور.
اڭگىمەنىڭ كەيىپكەرى بايلىق توناۋ ءۇشىن نەمەسە اقشا، التىنعا يە بولۋ ءۇشىن جولعا شىققان. بۇل دا سول ماقساتىنا جەتۋ ءۇشىن بىرەۋدى الدايدى. بار قۋلىعىن ىسكە اسىرۋعا تىرىسادى. بۇل بۇگىنگى ءبىز جاساپ جاتقان كاپيتاليستىك قوعامنىڭ ادامدارعا سىڭىرگەن يدەولوگيالىق كورىنىسى نەمەسە ونى «وديسسەييزم» دەپ اتاۋعا دا بولادى. ارداق نۇرعازى ۇلىنىڭ «جىلقى» اڭگىمەسى وسى «ءيزمنىڭ» زامانىمىزداعى قاقتىعىسىن كورسەتەتىن شىعارما دەسەك، ارتىق كەتە قويمايمىز.
ءقۋانالى الماسبەك ۇلى
