سوندىقتان الداعى جىلى جاستارعا ارنالعان پاتەر كوبىرەك سالىنۋى قاجەت دەگەن شەشىم قابىلداندى. سوڭعى جىلدارى پايدالانۋعا بەرىلگەن تۇرعىن ۇيلەردىڭ - قۇلاعان پليتكالارى، سۋ باسقان تۇراقتارى، ءورت قاۋىپسىزدىگى ماسەلەلەرى مەن ليفتىلەردىڭ بولماۋى ءتارىزدى سىن كوتەرمەيتىن ساپاسى دا نازاردان تىس قالعان جوق. كەمشىلىكتەردى جويۋ ءۇشىن قۇرىلىس سالۋشىلار مەن پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆتەرىنە تاپسىرما بەرىلدى.
شاحارداعى تۇرمىسى تومەن وتباسىلارعا اكىمشىلىك تاراپىنان 2019 وقۋ جىلىنا وتە قاجەتتى ءارى كۇتپەگەن توسىن سىي جاسالدى. قالا اكىمشىلىگى وقۋ جىلى باستالار الدىندا تۇرمىسى تومەن وتباسىلاردىڭ مەكتەپ جاسىنداعى بالالارىنىڭ سانىن ناقتىلادى. سودان كەيىن ول بالالار ءۇشىن مەكتەپ فورماسى مەن باسقا دا كەرەك-جاراقتاردى ساتىپ الۋعا قالا بيۋدجەتىنەن 200 ميلليون تەڭگە ءبولىنىپ، ولار سەرتيفيكات تۇرىندە اتا-انالارعا تابىستالدى. «اتامەكەن» پالاتاسىمەن بىرلەسىپ، وتاندىق كيىم-كەشەك ءوندىرۋشى بىرنەشە فابريكا دا بەلگىلەندى. سەرتيفيكات يەلەرى كيىم-كەشەكتى تەك سول دۇكەندەردەن عانا الۋى كەرەك. ال اتالعان فابريكالار كيىم ساپاسىنا جاۋاپ بەرەدى. وسىلايشا تۇرمىسى تومەن وتباسىلاردىڭ بالالارى ارزان ءارى ساپالى مەكتەپ فورماسىمەن جانە باسقا دا ءبىلىم الۋعا كەرەك زاتتارمەن قامتاماسىز ەتىلدى. وتاندىق ءونىم وندىرۋشىگە دە تاپسىرىس بەرىلىپ، قولداۋ كورسەتىلدى.
2019 جىلى قالادا التى مەكتەپ سالىنىپ، بەس مىڭ بالا ورىنمەن قامتىلىپ، ءۇش مەكتەپتە ءۇش اۋىسىممەن وقىتۋ ماسەلەسى شەشىلدى. دەگەنمەندە اكىمشىلىككە قارايتىن سەكسەن سەگىز مەكتەپتىڭ سەگىزىندە ورىن جەتپەگەندىكتەن ءۇش اۋىسىممەن وقۋ ءۇردىسى ساقتالدى. وعان باستى سەبەپ، قالا حالقىنىڭ ىشكى ميگراسيا ەسەبىنەن شامادان تىس ءوسۋى ەدى. ونى شەشۋ ءۇشىن الداعى بەس جىل ىشىندە بيۋدجەتتىڭ ەسەبىنەن قىرىق مەكتەپ سالىنۋى كەرەك دەگەن كەشەندى جوسپار بەكىتىلدى. قالا حالقىنىڭ شامادان تىس وسۋىنەن مەكتەپ جاسىنداعى استانالىقتار سانىنىڭ كوبەيۋى مەكتەپپەن قاتار، مۇعالىمگە دەگەن سۇرانىستى ارتتىردى. ال ۇستازدىڭ جاعدايى جاسالماسا ءبىلىم ساپاسى جايلى ايتۋدىڭ ءوزى ارتىق. بۇل رەتتە وسكەلەڭ ۇرپاققا ساپالى ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن مۇعالىمدەردى ىنتالاندىرۋ ماسەلەسى نازاردان تىس قالعان جوق. وقىتۋشى قۇرامىن باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا ەكى ءجۇز جەتپىس بەس مۇعالىمگە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنە العاشقى جارنا بولاتىن ءبىر ميلليون تەڭگەلىك سەرتفيكات بەرىلدى. تەك جاس مۇعالىمدەرگە ارنالعان ءۇش ءجۇز ەلۋ ورىندىق جاتاقحاناسى بار «جاس ۇستاز» ورتالىعىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالدى.
بۇدان بولەك، كوپبالالى وتباسى، از قامتىلعان وتباسى نەمەسە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالا تاربيەلەپ جاتقان انا ءتارىزدى كومەككە مۇقتاج جاندارعا كومەك كورسەتۋ ماقساتىندا «جانۇيا» وتباسىن قولداۋ ورتالىعى اشىلدى. ول جەردە جوعارىدا اتالعان ساناتقا جاتاتىنداردى جۇمىسقا ورنالاستىرۋمەن اينالىستى. ال ارناۋلى ءبىلىمى جوقتاردى ورتالىق ارقىلى وقىتىپ، ديپلوم العان سوڭ جۇمىسقا ورنالاستىردى. جەكە ءىسىن اشقىسى كەلگەندەرگە دە بارىنشا قولداۋ كورسەتىلدى.
قالا باسشىسىنىڭ تىكەلەي قاداعالاۋىمەن دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا دا ءبىرقاتار ماڭىزدى ماسەلە شەشىمىن تاپتى. 2019 جىلى «ۇيدەگى دارىگەر» باعدارلاماسى بويىنشا ەلوردادا ەمحانالار مەن اۋرۋحانالاردان الىس ورنالاسقان اۋدانداردا 12 مەديسينالىق پۋنكت اشىلدى. سونىمەن قاتار، سەكسەن ءتورت كولىگىنىڭ 63% توزعان جەدەل جاردەم قىزمەتىنە قوسىمشا ەلۋ ەكى اۆتوموبيل ساتىپ الىندى. ەلورداداعى دارىگەرلەر مەن مەدبيكەلەر تاپشىلىعىن جويۋ ماقساتىندا مامانداردىڭ يپوتەكا ارقىلى باسپانا ساتىپ الۋ ءۇشىن الدىن الا تولەمگە ارنالعان ءبىر ميلليون تەڭگەنىڭ سەرتيفيكاتى بەرىلدى. تەكسەرۋ بارىسىندا ونعا جۋىق ساياباقتىڭ بالانستا جوق، ياعني، بىلاي ايتقاندا يەسىز ەكەنىن انىقتاپ، ءبارى بالانسقا الىندى. باقتاردى حالىقتىڭ دەمالىسىن وتكىزۋىنە قولايلى بولۋ ءۇشىن ولاردىڭ وزدەرى سىندىرعان اعاشتار، ورىندىقتاردى قالپىنا قايتا كەلتىردى. دەمالعاندى ۇناتقانىمەن، جيناۋدى جاقسى كورمەيتىن تۇرعىنداردىڭ ساناسىنا جەتكىزۋ، مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋ، تازالىققا شاقىرۋ ماقساتىندا ەكو-چەللەندج ۇيىمداستىرىلىپ، ءار سەنبى سايىن وزەن-كولدەردىڭ جاعالاۋىنا تازالاۋ جۇرگىزىلدى. كوپتەگەن ماسەلە شەشىپ، قالعاندارى باقىلاۋعا الىندى. ازاماتتاردى قابىلداۋ قالالىق اۋدان اكىمدىكتەرى مەن «جانۇيا» وتباسىلىق ينستيتۋتىن قولداۋ ورتالىعىندا دا وتكىزىلدى. وندا 14،8 مىڭ ماسەلە بويىنشا 7 مىڭعا جۋىق ادام جۇگىنىپ، 11،4 مىڭ كەڭەس بەرىلدى، 3،5 مىڭنان استام ماسەلە بىردەن سول مەزەتتە، سول جەردە شەشىلدى. قالاداعى ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار ازاماتتار ءۇشىن ەكى وڭالتۋ ورتالىعى، يپپودروم نەگىزىندە يپپوتەراپيا ساباقتارىنا ارنالعان جابىق ارەنا سالۋ، جاڭا تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ ءبىرىنشى قاباتتارىندا ەمحانا، بالاباقشا، وڭالتۋ ورتالىقتارى، پوليسيا بەكىنىسى سياقتى الەۋمەتتىك نىساندار اشۋ كەلەر جىلدىڭ ەنشىسىنە قالدىرىلدى. ينۆاتاكسي سانى جىل باسىنان بەرى ەكى ەسەگە ارتىپ، جيىرما ەكىدەن قىرىق التىعا دەيىن جەتتى.
ەلوردادا 2020 جىلدىڭ قىسى سالىستىرمالى تۇردە العاندا جىلى بولدى. ءبىراق قار ادەتتەگىدەن شامامەن 3،5 ەسە كوپ ءتۇستى. بۇل مەزگىلدە قالانىڭ كوممۋنالدىق قىزمەتى بەل شەشپەي جۇمىس ىستەدى. استانا قالاسىنىڭ ەل الدىندا جۇرگەن جاستارى دا كوممۋنالدىق قىزمەت جۇمىسشىلارىنا قولداۋ كورسەتۋ ماقساتىندا «ءبىز بىرگەمىز» چەللەندجىن باستادى. حالىقتىڭ قوستاۋىمەن قالانى قار قۇرساۋىنان قۇتقارۋ جۇمىسى قىس بويى ويداعىداي ءجۇردى. بۇل كۇندەردە اكىمدىك قار تازالاۋمەن قاتار، كوكتەمدە بولۋى مۇمكىن سۋ تاسقىنىنا قارسى دايىندىقتى دا پىسىقتاپ، جۇرگىزدى.
ەلوردادا تۇراتىن ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار جيىرما جەتى مىڭ ادام نازاردان تىس قالمادى. ولاردى قاشاندا مورالدىق جانە ماتەريالدىق قولداۋ قاجەتتىگى ءتيىستى ورگاندارعا تاپسىرىلدى. وسىنىڭ ارقاسىندا كوكتەمنىڭ العاشقى كۇنىمەن تۇسپا-تۇس كەلەتىن مەرەكە-العىس ايتۋ كۇنىندە دەمەۋشىلىك قاراجات ەسەبىنەن ەلوردادا ينۆاتاكسي پاركى حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي تاعى ون ارنايى كولىكپەن كوبەيتىلدى. كوكتەمنىڭ العاشقى ايىنىڭ ورتاسىندا الەمدى جايلاعان پاندەميادان ساقتانۋ جانە قورعانۋ ماقساتىندا قازاقستان، ونىڭ ىشىندە ەل استاناسى دا كارانتينگە جابىلدى. حالىقتىڭ ءجۇرىپ-تۇرۋىنا شەكتەۋ قويىلدى. شەكتەۋمەن بىرگە تۇرعىندار تىرشىلىگىنىڭ ءتىنى – بۇكىل ءوندىرىس وشاقتارى جۇمىسىن ۋاقىتشا توقتاتتى. ەندى قالا باسشىلىعى الدىندا از قامتىلعان جانە ۋاقىتشا قيىندىقتارعا تاپ بولعان ادامداردى قولداۋ شارالارىن جاساۋ مىندەتى تۇردى. ەلوردا اكىمدىگى بۇل توتەننەن كەلگەن توتەنشە جاعدايدا دا تاباندىلىق تانىتىپ، جۇكتەلگەن جاۋاپكەرشىلىك پەن قويىلعان مىندەتتى مۇلتىكسىز اتقاردى. توتەنشە جاعداي كەزىندە سەنىپ تاپسىرىلعان اۋماقتاعى تۇرعىنداردى، ولاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن ساقتاي وتىرىپ، ءومىر سۇرۋگە ءبىرىنشى كەزەكتە قاجەتتى زاتتارمەن جەتكىلىكتى مولشەردە قامتاماسىز ەتۋدى ۇيىمداستىرۋ وڭاي شارۋا ەمەس. سونىمەن بىرگە نەگىزگى جۇمىستى دا قاتار الىپ ءجۇرۋ كەرەك. قالا اكىمشىلىگى بۇل ماسەلەنى دە نازاردان تىس قالدىرعان جوق. ال ونىڭ ىشىندەگى باستىسى الەۋمەتتىك تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى ەرەكشە نازاردا بولدى. 2019 جىلدان باستاپ رەزەرۆى بەلسەندى تۇردە دايىندالاتىن بۇل سالانىڭ جۇمىسى قىستا بارلىق قۇجاتتارى قاراستىرىلعاندىقتان قۇرىلىس ماۋسىمى باستالعان بەتتە ىسكە كىرىستى. شاحار باسشىسىنىڭ جوسپارى بويىنشا ەلوردادا 2020 جىلى سەگىز مىڭنان استام پاتەر سالىنىپ، ونىڭ ءبىر مىڭنان استامى بيۋدجەتتىك سالا قىزمەتكەرلەرى - دارىگەر، ءمۇعالىم جانە باسقالار اراسىندا ءبولىندى. جالدامالى تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسى دا جالعاسىن تاپقان.
ۋاقىت تالابىن جەتە ءتۇسىنىپ، جەدەل شەشىم قابىلداۋ بارىسىندا شاحار بيۋدجەتىن اۋقىمدى ىقشامداۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، قالا بيۋدجەتىن 32 ملرد تەڭگەگە وڭتايلاندىرىلدى. ول ۆەدومستۆولىق باعىنىستاعى ۇيىمداردىڭ باسشىلىعىن قىسقارتۋ، ءبىرقاتار كاسىپورىنداردى تاراتۋ نەمەسە سەنىمگەرلىك باسقارۋعا بەرۋ، مادەني ءىس-شارالاردى ازايتۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلدى. قاراجات ناقتى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋگە، قالانىڭ ينفراقۇرىلىمىن جاقسارتۋعا، شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋعا، جۇمىسپەن قامتۋ ماسەلەلەرىنە جانە قوعامدى تولعاندىراتىن باسقا دا سالالارعا باعىتتالدى. اتاپ ايتقاندا: 14،5 ميلليارد تەڭگە ەكونوميكانىڭ ناقتى سەكتورىن جانە ينفراقۇرىلىمدى قولداۋعا، 3،6 ميلليارد تەڭگە ءبىلىم بەرۋدى، دەنساۋلىق ساقتاۋدى جانە الەۋمەتتىك كومەكتى دامىتۋعا، 3 ميللياردتان استام تەڭگە شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋعا (الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنا باعانى ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن نەسيەلەر بويىنشا پايىزدىق مولشەرلەمەنى سۋبسيديالاۋ) باعىتتالدى. «استاناەنەرگوسەرۆيس» اق قايتا قۇرۋ بارىسىندا جىلدىق جيناقتا 1 ميلليارد تەڭگە ۇنەمدەدى. قاراجات قىسقى كوممۋنالدىق جابدىقتاردى ساتىپ الۋعا جۇمسالدى. ەلىمىزدى قاتەرلى ىندەت قىسپاققا العان شاقتا قولدا باردى مەيلىنشە ۇنەمدەگەن ابزال. وسىنى باسشىلىققا الىپ، «استانا ينۆەست» ج ش س مەن «استانا كونۆەنشن بيۋرو» ج ش س، «استانا ەنەرگيا بولشەك كومپانياسى» ج ش س جانە «استانا قالالىق جارىق» ج ش س مەكەمەلەرىن بىرىكتىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. سونداي-اق «استانا LRT» ج ش س، «№1 اۆتوبۋس پاركى»اق، «جەزكيىك»اق سياقتى ءبىرقاتار كولىك كومپانيالارىن ءبىر شاڭىراق استىنا توپتاستىرۋ جوسپارلاندى. بىرىكتىرىلگەن كومپانيالاردان تۇسەتىن جىلدىق ۇنەم شامامەن 700 ميلليون تەڭگە ەكەن. بۇدان بولەك، باسقا اكىمشىلىك شىعىندار سياقتى عيماراتتاردى جالعا الۋ قۇنىن تومەندەتۋ جەرگىلىكتى بيۋدجەتتى 1 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن جەڭىلدەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. سونىمەن قاتار بۇگىندە تەننيس ورتالىعى، وزەنگە ارنالعان مۇلىك (قايىقتار) ءتارىزدى قىمبات نىسانداردى سەنىمگەرلىك باسقارۋعا بەرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر.
سوڭعى كەزدەردەگى الەمدەگى ەكونوميكالىق تىعىرىق كەزەڭى - ەلوردانىڭ قالا تاريحىنداعى ەڭ ءبىر تالماۋىر تۇسى، قيىن-قىستاۋ ۋاقىتى. بۇرىنعىداي قازىنادان باس شاحاردىڭ دامۋىنا دەپ بولىنەتىن قاراجات پەن وڭىرلەردىڭ قالا كۇنىنە جاسايتىن تارتۋ تارالعىسى دا ساپ تيىلدى. ەل ەكونوميكاسىنا تۇسكەن سالماق، الەمدى جايلاعان الەۋمەتتىك تىعىرىق الەگى - الدىمەن ەل لوكوموتيۆى ەلوردامىزعا تيگىزەر اسەرى وسىدان-اق بەلگىلى بولار. دەگەنمەندە، جاس كەلسە ىسكە دەپ، تىعىرىقتان شىعار جوبا-جوسپارىن سىزىپ، ءالى دە الدان كەزدەسەر كەدەرگىلەرگە ءتاس-تۇيىن دايىن ەلوردانىڭ ءوز ۇستانىمى بار. قولداعى باردى ۇنەمدى، ءارى ءتيىمدى پايدالانا وتىرىپ، قازاقستاننىڭ باس شاحارى – استانا قالاسىن زامان كوشىنەن قالدىرماي دامىتا بەرۋ باستى مىندەت.
ايhانىم بولاتبەك قىزى
