«ينگۋشەتيا» ينتەرنەت-باسىلىمى قىزىل يمپەريانىڭ قاندىقول ساياساتىنان جوعالۋعا شاق قالعان كاۆكاز ۇلتتارىن بوتەنسىمەي، باۋىرىنا باسقان قازاقستانعا العىس ايتتى دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
«قوعامنىڭ ءسۇت بەتىنە شىققان قايماقتارى جاپپاي قۋدالانىپ، تۇتاس حالىقتىڭ تاعدىرى تالكەككە تۇسكەندە، اتاقونىستان ايىرىلىپ، بارار جەر، باسار تاۋ تاۋسىلعاندا – قازاقستان ءبىزدى باۋىرىنا تارتتى. كاۆكاز ۇلتتارىن سول ءبىر زۇلمات جىلداردىڭ تاۋقىمەتىنەن قازاق حالقىنىڭ قاجىر-قايراتى مەن ءتوزىم-قۋاتى عانا امان ساقتاپ قالدى»، – دەيدى ينگۋش باسىلىمى.
باسىلىم قىزىل قىرعىننىڭ قازاق حالقىنا دا قىرعيداي تيگەنىن ەسكە سالىپ، سول ءبىر اقتاڭداق جىلداردىڭ ادەتتە ءقازاقتىلدى كەڭىستىكتە عانا ايتىلاتىن اقيقاتىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنعان ەكەن.
ينگۋشەتياداعى اقپاراتتىق ساياسات كرەملدىڭ سۇزگىسىنەن وتەتىنىن ەسكەرسەك، مۇنى البەتتە باتىلدىق دەپ ساناۋعا بولادى.
ايتالىق، ماقالا اۆتورىنىڭ ايتۋىنشا، 1920-30 جىلعى ارالىقتا نۆكد 100 مىڭعا جۋىق ادامدى نىساناعا العان. قازاقتىڭ 22 مىڭعا تارتا ۇلتتىق ينتەلليگەنسيا وكىلى رەپرەسسيا قۇربانى بولعان.
«جۇزدەگەن، مىڭداعان ادام ۇلتشىلدىقتى ۋشىقتىردى، تىڭشىلىقپەن اينالىستى دەپ ايىپتالىپ، سىبىرگە ايدالدى. 1937-38 جىلدارى رەپرەسسيالانعان قازاق زيالىلارى «ۇلتشىل-فاشيست» اتاندى. اشارشىلىق جىلدارىنىڭ اقيقاتىن ايتقان ازاماتتاردىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالدى.
قازاقتارعا اسىرەسە «جاپون تىڭشىسى» دەگەن جالا جابىلىپ، بۇل «ناۋقاندى» نكۆد جەندەتتەرى جۇزەگە اسىردى. «قازاقستاندى كسرو قۇرامىنان جىرىپ العىسى كەلەدى»، «انتيسوۆەتتىك اگيتاسيامەن اينالىستى» دەگەن ايىپپەن قانشاما جازىقسىز جاندى اقتالۋعا مۇرشا بەرمەي، اتۋ جازاسىنا كەستى. اشارشىلىق قازاق حالقىنىڭ دەموگرافيالىق پوتەنسيالىن كۇيرەتىپ كەتتى. ۇلتتىق ينتەلليگەنسيادان ايىرىلۋ ۇرپاقتىڭ ۇساقتالۋىنا اكەپ سوقتى...»، – دەيدى ينگۋش باسىلىمى.
باسىلىم بۇل رەتتە اشارشىلىققا قاتىستى كرەمل مويىنداي بەرمەيتىن مىنا ءبىر دەرەكتى العا تارتقان ەكەن.
«اشارشىلىق پەن ونىڭ سوڭىنان ىلەسە جۇرگەن ىندەتتىڭ كەسىرىنەن قازاقتار 2،5 ملن-عا تارتا ادامىنان ايىرىلدى. بۇل سول كەزدەگى قازاق حالقىنىڭ 49 پايىزى ەدى.
جان ساۋعالاپ قىتايعا قاشۋعا ءماجبۇر بولعان قازاقتاردىڭ ەندى ءبىر توبىن شەكارا ماڭىندا توسىپ الىپ، پۋلەمەتتەن وق جاۋدىردى. اشارشىلىق – ءبۇتىن ءبىر ۇلتتىڭ تاعدىر ارناسىن وزگەرتكەن تراگەديا. بۇل تراگەديانىڭ اۋقىمى ءالى كۇنگە ءادىل باعالانعان جوق»، – دەيدى «ينگۋشەتيا». 
باسىلىم بۇل ورايدا كرەملدىڭ كۇشتەۋىمەن قازاقستانعا قونىس اۋدارۋعا ءماجبۇر بولعان ينگۋش، شەشەن، قاراشاي حالقىنىڭ تاعدىرىنا توقتالىپ، قازاقستانداعى قانداسى، ءقازىر اسسامبلەيا ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقاراتىن يۋسۋپ كەليگوۆتى سوزگە تارتقان ەكەن.
...
باسىلىم بەرتىنگە دەيىن ەلىمىزدەگى «ۆايناح» شەشەن-ينگۋش ورتالىعىن باسقارعان كەليگوۆتەن قازاقستانداعى جەرلەستەرىنىڭ قال-جاعدايىن سۇراپتى. 
«قازاقستانعا جەتەر جولدا ءجۇز مىڭداعان ينگۋش اشتان قىرىلىپ، سۇيەگى كومۋسىز قالدى. ءستاليننىڭ ساياساتى ءبۇتىن ءبىر ۇلتتى اش-جالاڭاش شۇبىرتىپ جىبەردى. اتاقونىستان ايىرىلدىق. ەرتەڭگە ءۇڭىلۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى ەدى.
كۇشتەپ قونىستاندىرۋ بىرنەشە كەزەڭمەن ءجۇردى. الدىمەن 1943 جىلدىڭ قازانىندا قاراشايلاردى زورلاپ كوشىردى. 44 جىلدىڭ اقپانىندا 650 مىڭعا تارتا ينگۋش-شەشەن قازاقستان مەن ورتا ازياعا قونىس اۋدارۋعا ءماجبۇر بولدى. بۇعان قارسى بولعانداردى اياۋسىز جازالادى»، – دەيدى ول.
كەليگوۆ سول تۇستارى ينگۋشتەردەن بەتەر قورلىق كورگەن قازاق حالقى قانشا قينالسا دا ادامدىق كەلبەتىنەن ايىرىلماعانىن، ادامي قۇندىلىقتاردى جوعالتپاعانىن تىلگە تيەك ەتەدى.
«الىستان ارىپ-اشىپ جەتكەن شەشەن-ينگۋشتاردى قازاقتار قۇتقارىپ قالدى. قازاقتىڭ پەيىلى مەن مەيىرى بولماعاندا ءارى قارايعى تاعدىرىمىزدىڭ قالاي قۇبىلارى بەلگىسىز ەدى. بالكىم، ودان زورعى تراگەدياعا ۇشىرار ما ەدىك...
اكەمنىڭ ايتقان اڭگىمەسى ءالى ەسىمدە.
«ءبىزدى قازاقتىڭ مالتا قۇرتى قۇتقارىپ قالدى. ءبىزدى قارسى العان كەزدە شاشۋ ورنىنا ىرىمداپ وسى قۇرتتى شاشقان ەدى. العاشقىدا اق، سۇر ءتۇستى تاس پا دەپ ويلاپ، مۇنى نە ىستەيدى دەپ قايران قالعانبىز، كەيىن بىلدىك اشىققان ادامنىڭ وزەگىن تالدىرمايتىن، شولدەگەن جانعا سۋسىن بولاتىن قاسيەتى بار تاعام ەكەن» دەپ وتىراتىن. سول كەزدەردى ەسكە تۇسىرگەندە كوزىنە جاس ءۇيىرىلۋشى ەدى»، – دەيدى كەليگوۆ.
ءقازىر قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ورىنباسارى بوپ وتىرعان كەليگوۆ وسىناۋ ۇيىمنىڭ ەلدەگى تىنىشتىق پەن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋداعى ورنىن ءسوز ەتىپتى. ونىڭ پىكىرىنشە، قازاقستانداعى ءومىر سۇرەتىن ءتۇرلى ۇلت پەن ۇلىسقا ءوز مادەنيەتىن دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرىلىپ وتىر. كەڭەستىك كەزەڭدەگى قۋدالاۋ كەيىنگى ۇرپاقتىڭ جادىنان كومەسكىلەنىپ، جاڭا بۋىن قالىپتاسۋدا.
«قازاق حالقى قۇتقارىپ قالماعاندا، توتاليتاريزم قامىتىنان ءتىرى قالۋىمىز نەعايبىل ەدى. بۇل ەل ءبىزدىڭ ەكىنشى ءۇيىمىز. ءۇرىم-بۇتاعىمىزدى ءوسىپ-وربىتىپ، ءداستۇرىمىز بەن مادەنيەتىمىزدى ساقتاپ قالۋعا سەپتەسكەن قازاق حالقىنا العىسىمىز شەكسىز»، – دەيدى ول.
جىل سايىن 31 مامىردا قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنا ارنالعان ەسكەرتكىشكە، الجير-دەگى مەموريالدى كەشەننىڭ باسىنا باراتىن كەليگوۆ قازاق حالقىنىڭ قانداي تراگەديانى باستان وتكەرگەنىن جان-تانىمەن سەزىنەتىنىن ايتادى.
«وسى ەسكەرتكىشكە تاڭبالانعان سۋرەتتەرگە قاراپ-اق، ۇلتتىق ينتەلليگەنسياسىنان تۇگەلدەي ايىرىلعان، حالقىنىڭ تەڭ جارتىسى اشتىقتان قىرىلعان قازاق حالقىنىڭ قانداي قىرعىنعا ۇشىراعانىن تۇسىنەسىڭ.
ەلدىڭ ەرتەڭى ءۇشىن كۇرەسكەن ساياسي-قوعامي ەليتاسى تولىق تالقاندالعان قازاقتاي حالىقتىڭ، شىنىمەن دە، «مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەنىنە» كۋا بولاسىڭ. ءيا، ۋاقىت ءبىر ورىندا تۇرمايدى. قۇندىلىقتار، كوزقاراستار وزگەرەدى. ءبىراق وتكەندى ۇمىتپاۋعا ءتيىسپىز...»، – دەيدى كەليگوۆ.
ازىرلەگەن دۋمان بىقاي
