بۇگىن مەملەكەت باسشىسىنىڭ جاڭا ۇكىمەتتىڭ جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋىنا قاتىستى بەرگەن تاپسىرمالارى - قۇلاعى قىلتيىپ كەلە جاتقان ەكونوميكالىق توقىراۋدى بولدىرماۋ بويىنشا سوڭعى ەسكەرتۋ سياقتى كورىندى.
"سوڭعى بەس جىل ىشىندە بيۋدجەت تاپشىلىعى 11 تريلليون تەڭگەدەن اسىپ كەتتى. سوندىقتان بيۋدجەتتى ءتيىمدى باسقارۋ جانە ونىڭ ولشەمدەرىن نەعۇرلىم دۇرىس بولجاۋ ۇكىمەتتىڭ الدىندا تۇرعان باستى مىندەت بولىپ قالا بەرەدى.... ءقازىر جاڭا سالىق كودەكسى ازىرلەنىپ جاتىر... الايدا، بيزنەس قاۋىمداستىعىندا بۇل قۇجات، ەڭ الدىمەن، سالىق مولشەرلەمەسىن ءوسىرۋدى كوزدەيدى دەگەن پىكىر قالىپتاسىپ وتىر. قازاقستاندا تۇپكى ءمانى وزگەرىپ كەتكەن قوسىلعان قۇن سالىعىنىڭ ءوزىن رەفورمالاۋ قاجەت. ونى 12 پايىزدان 16 پايىزعا دەيىن كوتەرۋ ماسەلەنى شەشپەيدى.
ساراپشىلار قوسىلعان قۇن سالىعىن كوتەرۋ كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ ۇلەسىن ارتتىرىپ، ينفلياسيانىڭ وسۋىنە اكەپ سوقتىرۋى ىقتيمال دەپ ورىندى پىكىر ءبىلدىرىپ جاتىر. بۇل قادام ەلىمىزدىڭ ينۆەستيسيالىق تارتىمدىلىعىنا دا كەرى اسەر ەتۋى مۇمكىن"، - دەدى، پرەزيدەنت توقايەۆ.
سوڭعى جىلدارى بىزدە قىزىق جاعداي قالىپتاستى. ونى "تەڭگەبايەۆ پارادوكسى" دەپ اتار ەدىم. وتە قاراپايىم تۇردە ءتۇسىندىرىپ كەتەيىن.
ءبىز ءوزىمىز جيناعان سالىقتان كوپ اقشا جاراتامىز. وسى جەتپەي جاتقان ايىرماشىلىق بيۋدجەتتىك دەفيسيت دەپ اتالادى. ول شامامەن ءبىر جىلدا 3،5-4 تريلليون تەڭگە بولىپ شىعادى. ونى ۇكىمەت 3 تريلليوندايىن ۇلتتىق قوردان الىپ، 1 تريلليون تەڭگەسىن وبليگاسيالار ارقىلى قارىز الىپ جۇرگەن. تۋرا وسى سەناريي جالعاسا بەرسە:
1. ۇلتتىق قوردى تولتىرا المايمىز. ال ەگەر مۇناي باعاسى ءتۇسىپ كەتسە، قوردى ءتىپتى ازايتا باستايمىز.
2. قارىز وسۋدە. ونى جىل سايىن تولەۋ كولەمى كوبەيىپ بارادى. ءقازىر ءبىر جىلدا قارىزدى قايتارۋعا 1 تريلليون تەڭگەدەن استام اقشا كەتىپ جاتىر.
ەندى وسى ءقاۋىپتى توقتاتۋ ءۇشىن قانداي قادامدار ويلاستىرىلعان ەدى؟
1. جينالاتىن سالىقتى كوبەيتۋ. ءاليحان سمايىلوۆ ۇكىمەتى ءارى ويلانىپ، بەرى ويلانىپ، جاڭا سالىق كودەكسىنە ققس-نى 12%-دان 16%-عا كوبەيتۋ تۋرالى وزگەرىس ەنگىزەمىز دەپ شەشكەن. سول كەزدە ەسەپتەگەندە قوسىمشا 2،5 تريلليون تەڭگە سالىق تۇسەدى دەلىندى. ۇلتتىق قوردان الىناتىن اقشانى وسى ارقىلى قىسقارتۋ كوزدەلگەن بولاتىن.
2. بيۋدجەت شىعىندارىن ازايتۋ. بۇل رەتتە ۇكىمەت شىعىندى ازايتۋ جولدارىن تابا المادى. سەبەبى، شىعىننىڭ 56 پايىزى الەۋمەتتىك - زەينەتاقى، شاكىرتاقى، مۇعالىمدەر مەن بيۋدجەت قىزمەتكەرلەرىنىڭ ايلىعى، اسپ، مۇگەدەكاقى، دەكرەت سىندى الەۋمەتتىك تولەمدەر. ونى قايتىپ قىسقارتاسىڭ؟ كەرىسىنشە جىل سايىن ينفلياسيانىڭ ۇستىنە اقشا قوسىپ ءوسىرىپ وتىرماسا، حالىق جاعدايى تومەندەي بەرەدى. جول سالۋ كەرەك، جەس-تەر توزعان، كومبايندار ءشىري باستادى، ەلىمىز بولاشاق سوعىس قاۋپىنە دايىندالۋ ءۇشىن قورعانىسقا اقشا دەرەۋ قاجەت بولىپ تۇر. دەمەك، بيۋدجەت شىعىندارى قىسقارۋدىڭ ورنىنا ارتا بەرمەك.
ءبىراق ققس-نى كوتەرۋ ەكى قاتەر اكەلەدى: قازاقستانداعى ققس 16 پايىز بولىپ كەتسە، بىزگە كەلەيىن دەپ وتىرعان ينۆەستور وينىنان اينىپ قالۋى مۇمكىن. ال ەلدەگى ققس تولەپ جۇرگەندەر بيزنەسىن بىرنەشە جشس-عا ءبولىپ، مۇلدە ققس-عا كەتىپ قالادى.
تەڭگەبايەۆ پارادوكسىنىڭ فورمۋلاسى: كەشە 100 تەڭگە تولەپ وتىرعان كاسىپكەردەن بۇگىن 120 تەڭگە الساڭىز، ول بيىل تولەر. ال كەلەسى جىلى سول ءۇشىن جاعدايى ناشارلاپ، مۇلدە سالىق تولەي المايتىن حالگە تۇسەدى. ءبىراق ءسىز بيىل 120 تەڭگە الماساڭىز، وتباسىڭىز قاتتى اشىعىپ، ايەلىڭىز ۇيدەن كەتىپ قالۋى مۇمكىن. اقىر اياعىندا ءسىز دە، كاسىپكەر دە ۇتىلاسىزدار.
بۇگىن پرەزيدەنت ۇكىمەتتەن تەز جەتىستىككە جەتۋ قۇرالى – ققس-نى كوبەيتۋ مۇمكىندىگىن تارتىپ الدى. سەبەبى، ول بيىل ديۆيدەند بەرسە دە، ەرتەڭ بانكروتتىققا اپارۋ ءقاۋپى بار. ەندى، ۇكىمەت تىعىرىقتان جۇيەلى رەفورمالار ارقىلى شىعۋى ءتيىس. جانە ول بىردەن ەففەكت بەرە قويمايدى.
جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ نەگىزگى ويى: ەسكى جولدار، ۇيرەنشىكتى قادامدار تابىس اكەلمەيدى. بيۋروكراتيا مەن كوررۋپسيا باستى جاۋ. قالىپتاسقان دۇنيە مەن كوزقاراستى مۇلدە وزگەرتىپ، جاڭا كۇتپەگەن قادام، رەفورما جاساۋدان قورىقپاۋ كەرەك. بۇكىل ەلگە سەرپىن قاجەت.
پارادوكستى قالاي شەشەمىز؟ بيىل جىلدىڭ باستى سۇراعى وسى.
