Búgin Memleket basshysynyń jańa úkimettiń jańa ekonomıkalyq saıasatty júzege asyrýyna qatysty bergen tapsyrmalary - qulaǵy qyltıyp kele jatqan ekonomıkalyq toqyraýdy boldyrmaý boıynsha sońǵy eskertý sıaqty kórindi.
"Sońǵy bes jyl ishinde búdjet tapshylyǵy 11 trıllıon teńgeden asyp ketti. Sondyqtan búdjetti tıimdi basqarý jáne onyń ólshemderin neǵurlym durys boljaý Úkimettiń aldynda turǵan basty mindet bolyp qala beredi.... Qazir jańa Salyq kodeksi ázirlenip jatyr... Alaıda, bıznes qaýymdastyǵynda bul qujat, eń aldymen, salyq mólsherlemesin ósirýdi kózdeıdi degen pikir qalyptasyp otyr. Qazaqstanda túpki máni ózgerip ketken qosylǵan qun salyǵynyń ózin reformalaý qajet. Ony 12 paıyzdan 16 paıyzǵa deıin kóterý máseleni sheshpeıdi.
Sarapshylar qosylǵan qun salyǵyn kóterý kóleńkeli ekonomıkanyń úlesin arttyryp, ınflásıanyń ósýine ákep soqtyrýy yqtımal dep oryndy pikir bildirip jatyr. Bul qadam elimizdiń ınvestısıalyq tartymdylyǵyna da keri áser etýi múmkin", - dedi, Prezıdent Toqaev.
Sońǵy jyldary bizde qyzyq jaǵdaı qalyptasty. Ony "Teńgebaev paradoksy" dep atar edim. Óte qarapaıym túrde túsindirip keteıin.
Biz ózimiz jınaǵan salyqtan kóp aqsha jaratamyz. Osy jetpeı jatqan aıyrmashylyq búdjettik defısıt dep atalady. Ol shamamen bir jylda 3,5-4 trıllıon teńge bolyp shyǵady. Ony úkimet 3 trıllıondaıyn Ulttyq qordan alyp, 1 trıllıon teńgesin oblıgasıalar arqyly qaryz alyp júrgen. Týra osy senarı jalǵasa berse:
1. Ulttyq qordy toltyra almaımyz. Al eger munaı baǵasy túsip ketse, qordy tipti azaıta bastaımyz.
2. Qaryz ósýde. Ony jyl saıyn tóleý kólemi kóbeıip barady. Qazir bir jylda qaryzdy qaıtarýǵa 1 trıllıon teńgeden astam aqsha ketip jatyr.
Endi osy qaýipti toqtatý úshin qandaı qadamdar oılastyrylǵan edi?
1. Jınalatyn salyqty kóbeıtý. Álıhan Smaıylov úkimeti ári oılanyp, beri oılanyp, jańa salyq kodeksine QQS-ny 12%-dan 16%-ǵa kóbeıtý týraly ózgeris engizemiz dep sheshken. Sol kezde eseptegende qosymsha 2,5 trıllıon teńge salyq túsedi delindi. Ulttyq qordan alynatyn aqshany osy arqyly qysqartý kózdelgen bolatyn.
2. Búdjet shyǵyndaryn azaıtý. Bul rette úkimet shyǵyndy azaıtý joldaryn taba almady. Sebebi, shyǵynnyń 56 paıyzy áleýmettik - zeınetaqy, shákirtaqy, muǵalimder men búdjet qyzmetkerleriniń aılyǵy, ASP, múgedekaqy, dekret syndy áleýmettik tólemder. Ony qaıtyp qysqartasyń? Kerisinshe jyl saıyn ınflásıanyń ústine aqsha qosyp ósirip otyrmasa, halyq jaǵdaıy tómendeı beredi. Jol salý kerek, JES-ter tozǵan, kombaındar shirı bastady, elimiz bolashaq soǵys qaýpine daıyndalý úshin qorǵanysqa aqsha dereý qajet bolyp tur. Demek, búdjet shyǵyndary qysqarýdyń ornyna arta bermek.
Biraq QQS-ny kóterý eki qater ákeledi: Qazaqstandaǵy QQS 16 paıyz bolyp ketse, bizge keleıin dep otyrǵan ınvestor oınynan aınyp qalýy múmkin. Al eldegi QQS tólep júrgender bıznesin birneshe JSHS-ǵa bólip, múlde QQS-ǵa ketip qalady.
Teńgebaev paradoksynyń formýlasy: keshe 100 teńge tólep otyrǵan kásipkerden búgin 120 teńge alsańyz, ol bıyl tóler. Al kelesi jyly sol úshin jaǵdaıy nasharlap, múlde salyq tóleı almaıtyn halge túsedi. Biraq siz bıyl 120 teńge almasańyz, otbasyńyz qatty ashyǵyp, áıelińiz úıden ketip qalýy múmkin. Aqyr aıaǵynda siz de, kásipker de utylasyzdar.
Búgin prezıdent úkimetten tez jetistikke jetý quraly – QQS-ny kóbeıtý múmkindigin tartyp aldy. Sebebi, ol bıyl dıvıdend berse de, erteń bankrottyqqa aparý qaýpi bar. Endi, úkimet tyǵyryqtan júıeli reformalar arqyly shyǵýy tıis. Jáne ol birden effekt bere qoımaıdy.
Jańa ekonomıkalyq saıasattyń negizgi oıy: eski joldar, úırenshikti qadamdar tabys ákelmeıdi. Búrokratıa men korrýpsıa basty jaý. Qalyptasqan dúnıe men kózqarasty múlde ózgertip, jańa kútpegen qadam, reforma jasaýdan qoryqpaý kerek. Búkil elge serpin qajet.
Paradoksty qalaı sheshemiz? Bıyl jyldyń basty suraǵy osy.
