باتىرجان مانسۇروۆ،

قمدب-نىڭ اتىراۋ وبلىسى بويىنشا

وكىلى، «يمانعالي» ورتالىق مەشىتىنىڭ باس يمامى

قازاق – ءدىنىن ارداقتاعان، ءدىن ناسيحاتشىسى – مولداسىن قادىرلەگەن حالىق. سوندىقتان بولار، ەل اراسىندا «بۇعان مولدەكەڭ نە دەيدى ەكەن؟» دەگەن ءسوز بەن تانىم-تۇسىنىك كەڭىنەن تاراعان. يمانىم – جيعانىم دەپ تۇسىنگەن جۇرتىمىز قانداي ماسەلە بولسىن، يماممەن اقىلداسىپ، شاريعاتتىڭ ۇكىمىن باسشىلىققا العان. سونىڭ ايعاعى بولسا كەرەك، قازاق قوعامىندا يمام رۋحاني جەتەكشى، اقىلشى، داناگوي دانىشپانداردىڭ ءرولىن اتقارعان، اتقارىپ تا كەلەدى.

 اۋىل مولداسىنان حات تانىعان...

 ساۋلەلى تاريحىمىزعا زەر سالساق، كوشپەلى حالقىمىز اۋىل مولدالارىنان حات تانىعان، اراب ءتىلىن ۇيرەنگەن، شاريعاتتى تۇسىنگەن. اقىن-جازۋشىلارىمىزدىڭ ءومىربايانى باياندالعان دەرەكتەردە اۋەلى ءسوز باسى «اۋىل مولداسىنان حات تانىعان» دەپ باستالادى. ءبىز بۇدان يمام-مولدالاردىڭ سول زامانداردا ءدىني قىزمەتتەن بولەك، ۇستازدىق ءرول اتقارعانىن جاقسى بىلەمىز.

ونەگەلى ءومىر سۇرۋگە تالپىنعان حالقىمىز يسلام قاعيدالارى مەن قۇندىلىقتارىن بەرىك ۇستانعان. يگى ءداستۇر ءقازىر دە جالعاسىن تاۋىپ، جاندانىپ كەلەدى. شىر ەتىپ ومىرگە ءسابي كەلسە، اۋەلى مولدانى شاقىرىپ، قۇلاعىنا ازان شاقىرتىپ، ەسىمىن قويۋى دا تەگىن ەمەس. «اقيقا» قۇرباندىعى (مۇنى داستۇرىمىزدە «قالجا» دەيدى) شالىنىپ، بالانىڭ اماندىعى مەن يگىلىگى ءۇشىن باتا بەرىلىپ، دۇعا جاسالادى. بۇل – حازىرەتى پايعامبارىمىز مۇحاممەدتەن (اللانىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) قالعان سۇننەت. وسىناۋ يگى ءىس-شارالار مولدەكەڭسىز ءوتسىن بە؟ ونىڭ باسى-قاسىندا تاعى دا يمام جۇرەدى.

ۇل مەن قىزدىڭ ەرجەتىپ، بويجەتىپ، ۇلكەن ومىرگە قادام باسقان ساتتەرىنىڭ ءبىرى – وتاۋ كوتەرىپ، ءۇي بولۋ. قازاقتا «اق نەكە» دەگەن ۇعىمى تەرەڭ ءسوز بار. نەكەنى پاكتىككە بالاعان حالىقپىز. قىز بەن جىگىت ءسوز بايلاسىپ، ۇيلەنۋگە ۇيعارىم جاساعان سوڭ، نەكەلەرىن مولداعا قيدىرعان. نەكە شارتتارىن ءتۇسىندىرىپ، يسلامداعى وتباسى قۇندىلىعىن ۋاعىزداپ، بوزبالا مەن بويجەتكەندى ەرلى-زايىپتىلار رەتىندە جالپاق جۇرتقا جاريالايتىن تۇلعا تاعى دا – يمام.

 يمام – پسيحولوگ-كەڭەسشى

 ءومىر بولعان سوڭ، وتباسىندا كەلىسپەۋشىلىكتەر بولاتىنى زاڭدىلىق. كوڭىلىنە قاياۋ تۇسكەن جىگىت نەمەسە قىز جاناشىر ادامداردان اقىل-كەڭەس الادى. ولاردىڭ قاتارىندا يمامدار دا بار. مەشىتىمىزگە وتباسىلىق ماسەلەمەن كەلەتىن ادامدار كوپ. يمامدار وتباسى ۇيىتقىسى بولعان وتاعاسىنا نەمەسە ءۇيدىڭ جاراسىمى بولعان ايەل قاۋىمىنا پسيحولوگ-كەڭەسشى رەتىندە اقىلىمەن، ومىرلىك تاجىريبەسىمەن بولىسەدى. شاڭىراق شاتتىعىن ساقتاپ قالۋعا ءوزىنىڭ ۇلكەن ۇلەسىن قوسادى.

ءتۇن جارىمدا اۋىرىپ-سىرقاپ قالعان ادامدار دا دەم سالۋ ءۇشىن، دۇعا جاساۋ ءۇشىن، قۇرانمەن ەمدەلۋ ءۇشىن يمامداردىڭ كومەگىنە جۇگىنەدى. يمام شاپانىن سۇيرەتىپ، ءتۇن دەمەي، كۇن دەمەي، وسىلايشا حالىققا قىزمەت ەتە بەرمەك. اللا بەتىن ارى قىلسىن، ءتۇرلى اۋرۋعا شالدىققان (جىن كىرۋ، قاتتى شوشىنۋ، مازاسىزدىق ت.ب.) كىسىلەر دە مەشىتكە كەلىپ، قۇران وقىتىپ، دەرتىنە شيپا تاۋىپ جاتادى. جالپى ايتقاندا، حالىقتىڭ كۇندەلىكتى تىنىس-تىرشىلىگىندە مەشىت قىزمەتكەرىنىڭ الاتىن ورنى زور.

قۇدايى استاردا دا توردەگى مولدا دۇعا جاساپ، ۋاعىز ايتادى. حالىقتى يماندىلىققا ۇگىتتەيدى. مەكتەپ وقۋشىلارىنان باستاپ، جوعارى، ورتا وقۋ ورىندارىندا وتكىزىلەتىن تاربيە ساعاتتارىندا يمامدار بەلسەندى ءدارىس جۇرگىزىپ كەلەدى.

وتكەن جولى ءبىر جاس جىگىتپەن تانىسىپ، اڭگىمەلەسىپ قالدىم. مەشىتكە تەك جۇما نامازدارىنا باراتىنىن ايتتى. ەمىن-ەركىن اڭگىمە-دۇكەن قۇرۋ بارىسىندا ءوزىنىڭ وتباسىلىق جاعدايىن قوزعاي باستادى. اڭگىمەسىنەن ۇققانىمىز، قالاداعى تۋىسقاندارىمەن سوزگە كەلىپ، ولارمەن ءبىرازدان بەرى ارالاسپاي جۇرگەن كورىنەدى.

– ءسويتىپ، ءبىر كۇنى مەشىتكە باردىم، – دەپ باستادى ءسوزىن الگى جىگىت. – جۇما ۋاعىزىندا يمام تۋىسقانمەن قارىم-قاتىناس تۋرالى ايتىپ جاتىر ەكەن. ۋاعىز اراسىندا اعايىنمەن اراداعى بايلانىستى ۇزگەن پەندەنىڭ و دۇنيەدەگى جاعدايى تۋرالى ايتقاندا دەنەم شىمىرلاپ كەتتى. پايعامبارىمىزدىڭ ءحاديسىن كەلتىرگەن يمام: «اقىرەت كۇنىنە سەنگەن ادام، تۋىسقانىمەن بايلانىسىن ۇزبەسىن»، – دەگەندە قاتەلىگىمدى ءتۇسىنىپ، قاتتى وكىندىم. جۇما نامازىن وقىپ بولعان سوڭ، بارلىق جۇمىس جوسپارىمدى كەيىنگە قالدىرىپ، الگى رەنجىسىپ قالعان تۋىسقانىما تارتا جونەلدىم. بارىپ، كەشىرىم سۇرادىم. ولار دا اڭ-تاڭ. ال مەنىڭ جانىم جاي تاپقانداي بولدى.

 بۇكىل ءومىردى وزگەرتەتىن ءبىر ءسوز

 مىنە، بۇل ءبىر ادامنىڭ باسىنداعى ءبىز بىلەتىن جاعداي. يمامنىڭ ءبىر ءسوزى ونىڭ ءومىرىن وزگەرتۋگە جەتكىلىكتى بولدى. كەيدە قانشاما دۇنيەمەن، اقشامەن شەشە المايتىن ماسەلەلەر بولادى. جەتەسىنە جەتكىزىلىپ ايتىلعان ءبىر ءسوز بۇكىل ماسەلەنى شەشىپ جىبەرەتىنى جاسىرىن ەمەس. اللا ەلشىسى (اللانىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ءبىر حاديسىندە: «كىمدە كىم ادامداردى تۋرا جولعا شاقىراتىن بولسا، ول ادامنىڭ ساۋابى ارتىنان ەرگەن ادامداردىڭ ساۋابىمەن بىردەي بولادى. جانە ولاردىڭ دا ساۋابىنان ەش كەمىمەيدى!» –دەپ جاقسىلىققا شاقىرۋشى پەندەنى سۇيىنشىلەگەن.

ماسەلەن، تەمەكى، اراق، ناشاقورلىق سەكىلدى جات قىلىقتاردى جويۋ ماقساتىندا قىرۋار اقشالار ءبولىنىپ جاتادى. سول بولىنگەن قاراجات بىردە پايدالى، بىردە ءبىز ويلاعانداي بولماي جاتقان شىعار. ءبىراق ادامداردىڭ جۇرەگىنەن ورىن العان ناسيحات ونىڭ جاقسى ومىرگە قادام باسۋىنا تىكەلەي اسەر ەتپەك. الگى جىگىتتىڭ مىسالى وسىعان دالەل. وسى تۇرعىدا يمامدار، وندا دا سوزگە شەشەن، ۋاعىزى ءوتىمدى يمامدار اۋاداي قاجەت. ءدىن قىزمەتكەرىنىڭ ءبىر ناسيحاتى جاماندىققا توسقاۋىل بولا الادى.

اللاعا شۇكىر، بۇگىندە يمامدارىمىز وتباسى بەرەكەسىنە ۇيىتقى بولىپ، بارشا جۇرتىمىزدىڭ جۇرەگىنە ىزگىلىك ءدانىن سەۋىپ كەلەدى. كەشەگى مولدالار مارتەبەسىنە بۇگىنگى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ يمامدارى دا يە بولۋدا. وسى رەتتە قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى ءححى عاسىر يمامىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ، ولاردىڭ تۇلعالىق كەلبەتىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ەلەۋلى ءىس-شارالاردى ۇيىمداستىرۋدا.

باس ءمۇفتي ەرجان قاجى مالعاجى ۇلىنىڭ باستاماسىمەن ءدىن قىزمەتكەرلەرى اراسىندا اتتەستاسيادان وتكىزۋ شارالارى قولعا الىندى. ويتكەنى، تەحنولوگياسى دامىعان ءداۋىردىڭ يمامى دا زامان تالابىنان، ۋاقىت اعىمىنان قالىس قالۋعا قۇقىعى جوق. قوعامنىڭ قانداي بولۋى يمامعا تىكەلەي بايلانىستى. حالىقتى جاقسىلىققا باستاۋدا ءدىن قىزمەتكەرىنە ارتىلعان مىندەت زور. پايعامبارىمىز (اللانىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن): «يمام – باسشى ءارى قاراماعىنداعى ادامدارعا جاۋاپتى»، – دەگەن. يمامدىق – ساۋاپتى دا جاۋاپتى قىزمەت.

 ءححى عاسىر يمامىنا جۇكتەلگەن مىندەت

 2015 جىلدىڭ 19 اقپانىندا ەلوردا تورىندە قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ ۇيىتقى بولۋىمەن تۇڭعىش رەت ءبىرىنشى رەسپۋبليكالىق يمامدار فورۋمى ءوتتى. بۇل فورۋمدى وتكىزۋدەگى ماقسات – قوعامدا يمامنىڭ بەدەلىن ارتتىرۋ، يمامدىق قىزمەتتىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ءتۇسىندىرۋ، ءدىن قىزمەتكەرىنىڭ تۇلعالىق بەينەسىن ايقىنداۋ، حالىقتى بىرلىك پەن بەرەكەگە باستاۋدا يمامنىڭ ءرولىن ارتتىرۋ جانە ت.ب.

وسىناۋ يگى ءارى تاريحي شارادا مەن دە مىنبەردە تۇرىپ، بۇكىل يمامدار، زيالى قاۋىم وكىلدەرى، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر، دەپۋتاتتار الدىندا بايانداما جاساۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدىم. وسى فورۋمدا «قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى قىزمەتكەرىنىڭ ەتيكاسى»، «يمامنىڭ تۇلعالىق كەلبەتى» سەكىلدى تاريحي قۇجاتتار قابىلداندى. بۇل قۇجاتتىڭ يمامدارعا بەرەرى مول. يمامدار فورۋمى ءدىن قىزمەتكەرلەرىنە زامان تالابىنا ساي جۇمىس ىستەۋگە ۇندەدى.

باس ءمۇفتي ەرجان قاجى مالعاجى ۇلى ءوز بايانداماسىندا بۇكىل يمامدارعا: «پايعامبارىمىزدان باستاۋ العان، ادىلەتتى مۇسىلمان امىرشىلەرى – ءابۋ باكىر، ومار، وسماندار، ودان بەرى يمام اعزام مەن ونىڭ شاكىرتتەرى جالعاستىرعان يمامدىق قىزمەت – ەكى دۇنيەنىڭ ابىرويىنا بولەيتىن ساۋاپتى دا، جاۋاپتى مىندەت. ءدىني قىزمەت كەشەگى كوشپەلى قازاق توپىراعىندا دا كورىنىس تاپتى. دەگدارلىق پەن بەكزاتتىلىق ۇلگىسى بولعان ءداستۇرلى يسلامدى ۋاعىزداعان مارال يشان، ناۋان حازرەت، ءسادۋاقاس عىلماني سىندى ءدىني قايراتكەرلەرىمىز ءدىنىمىزدىڭ وركەندەۋىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوستى. رۋحاني تۇلعالارىمىزدىڭ بۇگىنگى جالعاسى – وسى وتىرعان يمامدارىمىز بەن عالىمدارىمىز دەپ ەسەپتەيمىن. جاڭا زاماننىڭ يمام-مولدالارى عالامتور، زاماناۋي اقپارات الماسۋ جانە بايلانىس قۇرالدارىن جەتىك مەڭگەرۋى، شەشەندىك ونەر مەن سويلەۋ ادەبىن يگەرۋى ءتيىس. ءوءزىن جان-جاقتى دامىتىپ، ۋاعىزدى تاريحىمىزبەن ساباقتاستىرىپ، سالتىمىزبەن ۇشتاستىرىپ، بي-شەشەندەرىمىزدىڭ، اقىن-جىراۋلارىمىزدىڭ ساليقالى سوزدەرىمەن ۇيلەستىرىپ ايتۋى قاجەت»، – دەپ ۇندەۋ تاستادى.

بىزدەر، ءدىن قىزمەتكەرلەرى، وسىناۋ تالاپ-تىلەك دەڭگەيىنەن كورىنىپ، حالىقتى يماندىلىققا ۇيىتۋدا تالماي قىزمەت ەتۋدەن استە جالىقپاۋىمىز قاجەت دەپ ەسەپتەيمىز.