Koronavırýstyq pandemıa búkil álemde elektrondy komersıanyń damýyn týdyrdy. Bul úrdisten Qazaqstan da shet qalǵan joq. 2022 jyly bizdiń elimizdegi jalpy saýda kólemindegi elektrondyq komersıanyń úlesi kúrt ósip, 3,6 paıyzdan 12,5 paıyzǵa deıingi kórsetkishti qurady. Bul rette memleket jyl saıyn elektrondy satý arnalary arqyly basqa eldermen saýda kólemin 100 mıllıon dollarǵa arttyrýdy kózdep otyr. Al dál qazirgi tańda Qazaqstandaǵy bul salanyń qazirgi betalysy men bolashaǵy qandaı, qazaqstandyqtar qaı salada onlaın-satyp alýdy kóbirek jasaıdy?
Sońǵy jyldary baıqap júrgenimizdeı, elektrondyq komersıa naryǵy joǵary ósý qarqynyn kórsetti. Oń dınamıkanyń qarqyn alǵan tusy pandemıanyń basyna dóp keledi. «Turǵyndar onlaın rejıminde tapsyrys berýdi, ásirese qajetti taýarlardy satyp alýdy ádetke aınaldyra bastady, bul elektrondy azyq-túlik segmentinde belsendi ósýdi týdyrdy», - deıdi Qazaqstan Respýblıkasy Saýda jáne ıntegrasıa mınıstrligi Elektrondyq komersıany jáne sıfrlandyrýdy damytý departamenti dırektorynyń orynbasary Rýslan Ýrazalıev.
Sonymen qatar, spıker atap ótkendeı, azamattar endi Amazon, Wildberries, Ozon sıaqty iri transshekaralyq bazarlarǵa qol jetkize alady. Onda qazaqstandyqtar osy onlaın saýda alańdary arqyly taýardy da satyp alyp, óz ónimderin de saýdaǵa qoıa alady. Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq statısıkalyq búrosynyń málimetinshe, 2022 jyly bólshek elektrondyq saýda naryǵynyń (ishki naryq) kólemi, bazarlardy esepke alǵanda, 1963,5 mıllıard teńgeni qurady. Munyń ishinde elektrondyq saýda arqyly bólshek saýda aınalymy 1117,9 mıllıard teńgege (56,9 paıyz) jetti. Jeke ınternet-resýrs arqyly taýar ótkizetin bólshek saýda kásiporyndary – 845,6 mıllıon teńgege (43,1 paıyz) saýda jasady.
Bul rette qyzmetterdiń elektrondyq saýda naryǵy 2022 jyldyń sońynda 1,2 mıllıard teńgege jýyqtaǵan, onyń 50,3 paıyzy nemese 596,8 mıllıon teńgesi jolaýshylardy tasymaldaý qyzmetine tıesili eken. Al eki jyl burynǵy bólshek saýdanyń jalpy kólemindegi elektrondyq komersıanyń úlesi bazarlar da aıtarlyqtaı ósken. Aıtalyq, 2021 jyly ol 3,6 paıyzdy qurasa, 2022 jyly 12,5 paıyzǵa (2 trıllıon teńge) deıin sharyqtaǵan. Byltyrǵy 11 aıda bul kórsetkish 13 paıyzǵa (2,2 trıllıon teńge) jetti. Salystyrý úshin aıtsaq, Ulybrıtanıada jalpy saýdadaǵy elektrondyq komersıanyń úlesi – 26,5 paıyz, Ońtústik Koreıada – 28 paıyz, Qytaıda – 27,2 paıyz, AQSH-ta – 14,6 paıyz.
Osy salanyń damýyna múddeli memleketimizdiń aldynda 2030 jylǵa deıin bul kórsetkishti 20 paıyzǵa jetkizý mindeti tur. Osy maqsatta elektrondy saýdany damytýdyń 2025 jylǵa deıingi is-sharalar jospary qabyldandy. Al Rýslan Ýrazalıev Saýda jáne ıntegrasıa mınıstrligi shaǵyn jáne orta bıznestiń sıfrlyq saýattylyǵyn arttyrý boıynsha jumys júrgizip jatqanyn aıtty. Sonymen birge «Elektrondyq komersıa mektebi» jobasy júzege asyryldy, munda qazirdiń ózinde 2000 shaǵyn jáne orta bıznes sýbektisi oqytylǵan. Osy ýaqytqa deıin tórt aımaqta shaǵyn jáne orta bıznes ókilderin oqytý júrgizildi. Sondaı-aq elektrondyq komersıa salasynda tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaýdy qamtamasyz etetin túzetýler ázirlendi. Bul qujat Parlament Májilisinde qaralýda.
Búginde el ishindegi bazarlarda otandyq taýarlardyń sanyn arttyrýǵa erekshe kóńil bólinýde. «Clever Market naryǵynda qazaqstandyq ónimderge arnalǵan banner kórsetildi, birinshi kezekte qazaqstandyq ónimderdi izdeý nátıjelerin kórsetýge basymdyq berildi. Qytaıdyń iri Alibaba jáne JD.com bazarlarynda ulttyq pavılondar ashyldy», - degeni bar Úkimet otyrysynda Saýda jáne ıntegrasıa mınıstri Arman Shaqqalıev.
2023 jyldyń 1 qańtarynan bastap taýarlardyń elektrondy saýdasymen aınalysatyn jáne jeke tulǵalarǵa elektrondyq qyzmetterdi usynatyn sheteldik kompanıalar úshin Google salyǵy engizilgeni málim. Nátıjesinde byltyr Qazaqstanda 60 sheteldik kompanıa kelisim-sharttar tirkep, olardyń eki jyl ishinde tólegen salyq somasy 34,8 mıllıard teńgeni qurady. Munyń 16,4 mıllıard teńgesi 2022 jylǵa,18,4 mıllıard teńge 2023 jylǵa tıesili.
Qazirgi tańda Amazon, Wildberries, Ozon sıaqty iri transshekaralyq platformalar qazaqstandyqtar úshin erkin qoljetimdi. Ótken jyly Ozon platformasynda 45,4 myń azamat, Wildberries boıynsha 55,7 myń adam tirkelgen. «Búginde Alibaba platformasynda 7500 otandyq ónim, 1 mıllıon jazylýshysy bar JD.com saıtynyń ishinde 30-ǵa jýyq qazaqstandyq taýar usynylǵan, olarǵa suranys basym», deıdi Arman Shaqqalıev. 2023 jyldyń jeltoqsan aıynda JD.com arqyly qazaqstandyq ónimderdiń satylymy 140 myń dollardan asypty. Qazaqstan elektrondy satý arnalary arqyly basqa eldermen saýda kólemin jyl saıyn 100 mıllıon dollarǵa arttyrýdy kózdep otyr. Osy maqsatta Saýda jáne ıntegrasıa mınıstrligi Ortalyq Azıadaǵy seriktesterimen álemdik arenada birlesken kásiporyn ashý máselesin talqylaýdy josparlap otyr. Máselen, «Ortalyq Azıa kóshpendileri» brendimen óńirlik qolónershilerdiń buıymdaryn usynýǵa bolady.
Jalpy, qazaqstandyqtar ınternetten ne satyp alyp jatyr? Álem elderindegi sıaqty, Qazaqstan turǵyndary da ınternet arqyly kıim men aıaq kıim, turmystyq zattar, azyq-túlik, kosmetıka jáne dári-dármek sıaqty taýarlardy saýdalaıdy. Saýda jáne ıntegrasıa mınıstrliginiń Elektrondyq komersıany jáne sıfrlandyrýdy damytý departamenti dırektorynyń orynbasary Rýslan Orazalıev bul oraıda álemde birneshe tendensıalar baıqalatynyn atap ótti. Birinshisi - elektrondyq komersıa tranzaksıalarynyń sándi taýarlardan mańyzdy taýarlarǵa aýysýy.
Iaǵnı, buryn sırek kezdesetin, eksklúzıvti taýarlardy ınternet arqyly satyp alsa, endi barlyǵyn derlik onlaın satyp alýǵa bolady. Onlaın-bazarlar keń aýqymdy ónimderdi usynady. Internette satyp alý áldeqaıda yńǵaıly boldy, jetkizýshiler tehnologıany engizýde jáne prosesterdi barynsha jeńildetýge tyrysýda. Mysaly, tolyqtyrylǵan shyndyq pen jasandy ıntellekt tehnologıalaryn paıdalaný satyp alý prosesin jeńildetedi jáne tutynýshylardyń qalaýy negizinde usynystardy jekelendiredi.
Elektrondyq komersıanyń damýy basqa salalardyń damýyn da yntalandyratynyn bile júrgen jón. Mysaly, mobıldi komersıa men mobıldi qosymshalardy damytý. Óıtkeni, kompanıalar satylymdy arttyrý úshin mobıldi qosymshalardy ázirleýi kerek. Rýslan Ýrazalıevtiń aıtýynsha, elektrondy komersıany damytý úshin qoıma men logıstıkalyq ınfraqurylymdy jaqsartý qajet. «Bul - mańyzdy sharttardyń biri. Mundaı komersıa negizinen sońǵy satý arnasy retinde qarastyrylady. Ol ishki naryqta da, syrtqy naryqta da belsendi damyp keledi», - deıdi spıker.
Ol poshta jelisi elektrondyq komersıany ilgeriletýdiń tıimdi quraly ekenin de jetkizdi. Búgingi tańda ulttyq poshta operatorynda elimizdiń búkil aýmaǵyn is júzinde qamtıtyn aýqymdy fılıaldar jelisi bar. Bul múmkindikter logıstıkany jeńildetedi jáne taýarlardy tutynýshylarǵa jetkizý merzimin qysqartady. «Keden qoımalarynyń bolýy ımporttyq elektrondyq komersıa taýarlaryn qazaqstandyq tutynýshyǵa jetkizý merzimin aıtarlyqtaı qysqartady. Iaǵnı, qazaqstandyq tutynýshy tapsyrys bergen taýarlar aprıorı Qazaqstandaǵy keden qoımasyna ornalastyrylady. Tıisinshe, taýar tutynýshyǵa jaqyn jerdegi qoımadan, ıaǵnı Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynda ornalasqan qoımadan jetkiziletin bolady», dep túsindirdi departament basshysynyń orynbasary.
Satyp alýshylarǵa jaqsy tanys sońǵy mehanızm - tutynýshy tapsyrys bergen ónim satyp alýshy úshin eń qolaıly bolatyn tapsyrys qabyldaý núktesine jetkiziledi. Bul sanatqa qazir keń jelige ıe sálemdeme termınaldary da kiredi. Keden qoımalarynyń ashylýy taýarlardy odan ári tranzıtteý úshin iri syrtqy saýda alańdarynan taýarlardy ornalastyrýǵa múmkindik beredi. Bul da sheteldik taýarlardy qazaqstandyq tutynýshylarǵa jetkizý merzimin 60 kúnnen 7 kúnge deıin qysqartýǵa jol ashty.
Sarapshylardyń pikirinshe, elektrondyq komersıa geografıalyq shekarasy joq ekonomıkalyq ósýdiń jańa draıverine aınaldy. Halyqaralyq boljamdarǵa sáıkes, B2C jahandyq naryǵy 2026 jylǵa qaraı 8,2 trıllıon dollardy quraıdy. Qazir ol 5,7 trıllıon dollardy nemese álemdik bólshek saýda aınalymynyń 19 paıyzyna jetti.
