Men jazbaǵan, shamasy jazbaıtyn shyǵarmalarymnyń arasynda «Fýnes, ǵajaıyp jad» taqyrybyn arqalaǵan seksen betke jýyq kópsózdi shımaı bar, al «Ireneo Fýnes» jaı ǵana olardyń «syǵymdalǵan» túri. Bul – oıdan shyǵarylǵan, tym qıalı oqıǵanyń keıipkeri 1884 jylǵy Fraı Bentos nemese Hýnınnen shyqqan bozbala.
Horhe Lýıs BORHES, Argentına jazýshysy
Onyń anasy – kıim útiktegish, al jumbaq ákesi qańqý sózderge qaraǵanda qasaphanada jumys isteıdi. Bir nárse ǵana belgili: onyń shyǵý tegi belgisiz bolýyna qaraǵanda úndis bolýy múmkin. Bala kezinde kitaptyń eki bólimindegi ılústrasıalardy, kartalardy, shrıftterdi, ondaǵy qatelerdi múdirmeı jatqa aıtqany úshin bastaýysh mektepten qýylady... Jigit jıyrmaǵa jetpesten kóz jumady. Ol óte erinshek edi: bólmesinde jatyp, esiktiń aldyndaǵy injirdi baqylaýmen nemese qabyrǵa buryshyndaǵy órmekshiniń toryn torýyldaýmen kúnderin kelmeske ketiretin.
[caption id="attachment_25595" align="aligncenter" width="640"]
Horhe Lýıs Borhes, Argentına jazýshysy[/caption]
Onyń janazasyn shyǵarǵanda kórshileri beısharanyń áldekimniń úıine qonaqqa barǵanyn, qyzyl shamdar kóshesinde serýendegen mánsiz ómirin eske aldy. Tek bir adam ǵana jumbaqtyń sheshimin tuspaldap sybyrlaıtyn bolsa, dál osy bozbala ǵana, bálkim, bul dúnıedegi shynaıy ári jalǵyz kóripkel boldy. Onyń túısiný, este saqtaý qabileti oǵan múdirmeı qyzmet etti. Ol 1882 jyldyń otyzynshy sáýirindegi tań aldyndaǵy aqsha bulttardyń pishinin bir kezderi qolynda ustap kórgen bylǵary kitaptyń betindegi daqtarmen salystyra alatyn. Kórgen tústerin esine túsirip, qalpyna keltiretin. Ókpesi qabynyp, aqyryn tapqan beıbaqtyń belgisiz ómiri sol boıda álemniń qazylmaǵan qazynasy bolyp qaldy.
Meniń shyǵarmamdaǵy beısharadan adam nanǵysyz qabiletterdi baıqaısyz, bylaısha aıtsaq, ol, qala mańyndaǵy Zaratýstraǵa uqsaıdy. «Ýlısstiń» úzdiksiz jypyrlaǵan tórt júz myń sózin toqtaýsyz oqý tek qana osyndaı maqulyqtardyń ǵana qolynan keletin shyǵar, meniń Fýnesti eske alǵan jalǵyz sebebim osy. Djoıstyń sheti joq romany daıyndyǵy joq oqyrmanǵa aqylǵa syımaıtyn haos ekeni belgili. Belgili bolǵan taǵy bir másele, Zevs áýletinen shyqqan, Laerttyń uly Ýlısstyń oqıǵasyn romandy túsindirýshi Stúart Gılbert ár bólimdi belgili bir ýaqytqa, dene múshelerine, qandaı da bir ónerdiń túrine, sımvolǵa, túske, ádebı tásilge jatqyzady. Kitaptyń qıyn jospary men klasıkalyq tártibine álemdi moıyndatýǵa kóp eńbekti qajet etetin osy bir kishkentaı sáıkestikter jetkilikti-tin.
Kitaptardyń tańǵalarlyq stılderiniń alýandyǵyna áldeqaıda senimim mol. Shekspır, Kevedo, Gete sekildi Djoıs – sanaýlylardyń qataryndaǵy jaı ǵana ádebıetshi emes, ádebıettiń ózi. Onyń mátininiń boıaýy qanyq, al Geteniki qashan da jeńil bolatyn. Men «Ýlıssty» (basqalar sıaqty) tolyqtaı oqyǵan joqpyn, biraq keıbir oqıǵalaryn rahattana qaıtalap oqyp turamyn: Shekspır týraly dıalogty, lýpanarıadaǵy «Walpurgisnacht» «(Valpýrgıev túnin»), katehezıstyń suraqtary men jaýaptaryn... «They drank in jocoserious silence Epp's massproduct, the creature cocoa». Al kelesi betinde: «A dark horse riderless, bolts like a phantom past the win-ningpost, his mane mononfoaming, his eyeballs stars». Nemese «Bridebed, childebed, bed of death, ghost-candled» degendi. Djoıstyń artyqshylyǵy men kemshiligi qatar júredi. Onyń arhıtektorlyq kemshilik, jetispeýshiliginiń óteýi – sóziniń qudirettiligi. «Ýlıss» (bárimizge belgili) – bul bir kúnniń, bir qalanyń ishindegi oqıǵa. Óz-ózin shekteý bul jerde tek Arıstotel talǵamyna degen qurmet emes, Djoıs úshin ár kún – Aqyrzaman, al álemniń kez kelgen núktesi – tozaq ekenin ańǵarý qıynǵa soqpaıdy.
Aýdarǵan Bekjanov SANJAR,
«Solaqaılar» ádebı klýby
