Basqasha aıtar bolsam, adamdyǵymyz qaıtys bolǵan adamǵa kórsetken qurmetimizdeı ǵana. Qaıtys bolǵan adam tirilerden qurmet kórýdi medet etpeıdi. Oǵan báribir (bolsa kerek). Qurmetteýdi tiriler kerek etedi.
Óıtkeni ólgen kezimizde qorǵansyz denemizdiń tiriler tarapynan qurmetpen jer qoınaýyna berilýin nemese ózge de qalaýlarymyz arqyly aqtyq saparǵa shyǵaryp salynýyn qalaımyz.
Sondyqtan da bir-birimizdiń janazamyzǵa barý mańyzdy. Tipti mindet. Eger qaıtys bolǵan adam qoǵam qaıratkeri, eline eńbegi sińgen bolsa onyń janazasyn qurmetteý barshanyń mindeti.
Kúni keshe Serikbolsyn Ábdildınniń resmı, zaıyrly janazasy boldy. Táýelsiz Qazaqstannyń eń mańyzdy tulǵalarynyń biri edi. Sondyqtan da onyń ólimi, bir áriptesim aıtqandaı «elimizdegi saıası ómirdiń bir kezeńiniń bitip, jańa bir kezeńiniń bastaý alýynyń» sımvoly edi.
Alaıda Ábdildınge jáne halyqqa jasalynǵan nárse, maǵan qatty batty. Osynshama jyl qyzmet etken halqymen qoshtasatyn esi durys jer buıyrmady.
Ǵalymdar úıi berilmedi. Jambyl atyndaǵy fılarmonıada ótedi degendi estigenimde «meıli, tym bolmasa úlken zaly bar, halyq bolyp sol jerde qoshtasarmyz» dep oılaǵan bolatynmyn.
Alaıda jańylyppyn. Bılik óziniń jyldar boıǵy oponentine aqtyq «súrprız» jasapty: Halyq Ábdildınimen fılarmonıanyń ekinshi qabatyndaǵy kishkene ǵana foıesinde «qoshtasty». Tań azanmen aǵylyp barǵan halyq syımaı qaldy. Kim sóılep jatyr, ne sóılep jatyr estilmedi, kórilmedi. Halyq Ábdildınniń azız denesiniń qarsy aldynda jeke bir qoshtasý rásimin jasaı almady. Jasatpady. Rahmet aıta almady. Aıtqyzbady óıtkeni.
Halyqtyń qoǵam qaıratkerine jeke-jeke rahmet aıtyp, taǵzym jasaý sáti zaıyrly janaza dástúriniń mańyzdy bir momenti. Osylaısha qaıtys bolǵan qoǵam qaıratkerine qurmet kórsetilgen bolyp esepteledi. Al búgingi jaǵdaı?! Óte aıaýsyz. Óte qatygez.
Bul qalaı boldy? Kúni boıy óz ózime qoıǵan suraǵym osy boldy. Nelikten Ábdildınniń súıegi fılarmonıanyń sahnasyna qoıylmady.
Nelikten biz, ıaǵnı halyq osynaý mańyzdy tulǵamen jóni durys qoshtasa almadyq?
Nelikten adamdardy tar foıede toǵytyp qoıdy? Bılik ókilderi nelikten qatyspady? Qala ákimi qaıda? Týǵan jeri Shyǵys Qazaqstannan nelikten delegasıa kelmedi? Jazýshylar Odaǵy syndy qoǵamdyq ınstıtýttar ókilderi nelikten kelmedi? Estetıkalyq turǵydan da, etıkalyq turǵydan da osynaý kórim jaǵdaıǵa qalaısha tap boldyq?
Munyń eń basty sebebi polárızasıa. Iaǵnı qoǵamnyń kúndelikti ómiriniń eki polúske bólinýi. Munyń ortasynyń bolmaýy. «Ia anaýsyń, ıa bolmasa mynaýsyń» túsinigi.
Basqasha aıtar bolsaq «Ia mendiksiń, ıa bolmasa jaýymsyń!». Iaǵnı adamdardyń eki polús arqyly qoǵamdyq ómirdi josparlaýy. Bul polárlik túsinik sonaý táýelsizdik jyldarynyń basynda paıda boldy (dep oılaımyn). Oǵan alǵashqy 2-3 jylda konstıtýsıanyń ózgerip, parlamenttik respýblıkadan bas tartylyp, bir ǵana adamnyń eki ezýine qaraıtyn júıeni qalyptastyrǵan kezeńniń tarıhy kýá.
Sol kezeńnen bastap bizdegi saıasat qoǵamdy ekige bólýmen aınalysty: Qazaqtar-orystar; Qazaq tildi qazaqtar-orys tildi qazaqtar; Dástúrli dindarlar-salafıtter jáne taǵy basqa. Mysaly Qazaqtarǵa baǵyttalǵan rıtorıka men Orystarǵa baǵyttalǵan rıtorıka eki bólek edi: Qazaqstan Respýblıkasy Til Týraly Zańy dep atalatyn zańynyń orys tilindegi aty: Zakon o Iazykah. Iaǵnı Qazaqtarǵa «til» jaıynda aıtsaq, orystarǵa «tilder» jaıynda aıtýdamyz (Skrınshottarǵa qarańyz).
Tipti bir-birin sıpattaıtyn jańa-jańa termınder men uǵymdar qalyptasty bul úderiste. Mysaly arapquldar, nurbottar, orysquldar, máńgúrtter, kózqamandar, mambetter, kelimsekter jtb.
Bul polárlik túsinik boıymyzǵa sonshalyqty sińdi, ólgen adamnyń súıegine qurmet kórsete almaıtyn jaǵdaıǵa jettik. Ol adam tirisinde eren eńbekter jasaǵan bolsa da...
Bul polárlik túsinik boıymyzǵa sonshalyqty sińgen, elimizdegi saıası dıskýrstardyń derligi polárızasıa jaqtaýshysy. Tipti elimizdegi saıası formasıalar jańa bir saıası álternatıvlardy óte az usynyp otyr. Kóbinese osynaý polárızasıany odan ári tereńdetýge umtylýda.
Mysaly jańa bir saıası partıa quryp jatqan saıasatker, jýrnalıske bergen suhbatynda partıasynyń bolashaqta «Nur Otandy jeńetinin» alǵa tartqan bolatyndy. Bir partıanyń qurylý maqsaty Nur Otandy jeńý bolsa ol jerde partıa joq degen sóz. Bolsa bolsa kek bar.
Negizin kekten qalaǵan partıa qoǵamdaǵy polárızasıany odan ári tereńdete túsýge jaraıdy. Nemese «Toqavty moıyndamaımyz» degen toptar. Bul toptar ózderin demokrat retinde kórsetedi. Alaıda «Toqaevty moıyndaıtyndardy» kórmeıdi. Bul jaǵdaı da qoǵamdaǵy polárızasıaǵa kórik basady. Al zamanaýı demokratıa túsinigi kópshil emes, barshashyl bolýdy mindetteıdi.
Nátıjede elimizde jańa qurylyp kele jatqan saıası toptar da eldegi saıası bıliktiń polárızasıashyl dástúrin qaıtalaýda. Iaǵnı elimizde bılik aýysar bolsa da túsinik aýyspaıdy degen sóz.
Bárimiz Nursultan bolýǵa mindettimiz be? Nemese suraǵymyzdy bylaısha suraıyq: Qalaısha bárimiz Nursultanǵa aınaldyq? Barshany qushaqtaıtyn bir saıasat óndire alamyz ba?
Oponentterimiz qaıtys bolǵanda oǵan joǵary dárejede qurmet kórsetý batyldyǵymyz bar ma?
Álde qaıtqan adamnyń súıegi de qarsylas dep esepteıtinderdiń jasaǵanyn jasaımyz ba? Adamdyqqa, ıaǵnı ulylyqqa qashan jáne qalaı ıe bolamyz?
Jatqan jerińiz jaryq bolsyn Serikbolsyn Ábdildın! Sizden prınsıpshildikti, adamnyń ótken tarıhyna degen adaldyǵyn mıras etip aldym. Rahmet sizge!
Moldıar Ergebektiń áleýmettik jelidegi jazbasynan
Dalanews.kz
