Ataýly jıynǵa elimizdegi fılosofıa, saıasattaný, mádenıettaný, dintaný jáne tarıh salasynda aty máshhúr ǵalymdar keldi. Raýshanbek Borambaıulynyń elge tanymal shákirtteri, ǵalymnyń taǵylymdamasynan ótken ár salanyń belgili mamandary, qazaq ǵylymynyń damýyna birge úles qosqan zamandastary men ýnıversıtet ustazdary qatysyp, sharanyń ózekti máselelerin ortaǵa sala otyryp, qyzyqty da tartymdy ótýine yqpal etti.
Shara kezinde óz pikirin ortaǵa salǵan belgili ǵalym, fılosofıa ǵylymdarynyń doktory Jaqan Moldabekov uzaq jyl ustazdyq jolynda áriptes ári dos bolǵanyn, R. Ábsattarovtyń sonaý Keńes odaǵy kezinde ulttyq múdde úshin aıǵaısyz eńbek ete bilgen azamattyń biri ekenin aıta kelip: «Fılosofıa ǵylymynyń elimizdegi negizderin qalaýshylardyń biri dep osy Rákeńdi aıtsaq bolady. Aldyńǵy tolqynnyń eńbegin kemeldendire otyryp, asa ózekti taqyryptardy qamtydy. Eń áýeli osy ǵylymnyń ýnıversıtette júıeli oqytylýyna úzdiksiz ter tókti. Elden buryn ál-Farabı murasyn zertteýge bet buryp, dańqty babamyzdyń fılosofıalyq traktattarynyń máni men maǵynasyn bizge ǵana emes, tutas Keńes odaǵyna túsindirdi. Sonaý Kıev ýnıversıtetinde oqyp júrip ol ál-Farabı týraly kólemdi maqalalar jazdy. Ol jyldary Farabıdyń qazaq ekenin, tipti ondaı adam bolǵany jóninde kóp eshkim bile bermeıtin», – dep, Ábsattarov áleminiń san qyrlylyǵy jóninde pikirin bildirdi.
Jaqan Moldabekov sondaı-aq adamnyń elge syılylyǵy – biliminde emes, minezinde ekenin aıtady. «Elge qyzmet etý – bilimnen emes, minezden» degen Álıhan Bókeıhanovtyń tujyrymy osy Borambaıulynyń boıynan tabylatyn qasıet», – deıdi ol.
Elge belgili ǵalym, akademık Sultan Sartaev bolsa Ábsattarovty pikirlesi, syılasy ári jaqyn inisi retinde baǵalaıdy.
«Bireýler inim degen sózdi jerlestigimen, rýlastyǵymen túsindirgisi keledi. Bul – tómen oıly adamdardyń tirligi. Raýshanbek Borambaıulyn erteden bilemin. Syrttaı súıinip júrgen kezderim kóp boldy. Keıin aralasyp kettik. Bir baıqaǵanym, Raýshanbek – óte týrashyl azamat. Onymen áńgimelesseń, tek fılosofıa, saıasat tóńireginde emes, kez kelgen taqyrypta aýqymdy áńgime aıtady. Ári sol oılarynyń kóbin jalań sóz, jaıdaq baılammen emes, tujyrymdy, dáleldi oımen kómkeredi. Ár joly pikirleskende onyń boıynan buryn baıqamaǵan ózgeshelikti, tereńdikti kóresiń. Bul naǵyz ǵalymǵa tán sıpat», – deıdi akademık.
Al tarıh ǵylymdarynyń doktory Mámbet Qoıgeldıev bolsa, Ábsattarov týraly aıtý úshin onyń ǵylymdaǵy jolyna úńilý kerek dep sanaıdy. Ol Qazaqstanda «ǵalym» atanǵan adamdardyń kóptigin, sonyń edáýir bóligi «ataq pen abyroı» úshin ǵalymdyqqa umtylǵanyn jasyrmaıdy. «Ábsattarov ol sanatta emes. Ol búgingi deńgeıge tynbaı izdený, talmaı eńbektený arqyly jetti. Kıev ýnıversıtetinde oqýdyń ózi ekiniń birine buıyrmaǵan baq edi. Al Ábsattarov bolsa, sol ýnıversıtten ǵylym kandıdaty bolyp elge oraldy. Keıin taǵy da sol shetelge baryp doktorlyǵyn qorǵady. Qazir aıtýǵa ońaı, biraq dál sol kezeń úshin doktorlyq qorǵaý naǵyz «ınemen qudyq qazǵandaı» jumys bolatyn», – degen Mámbet Qoıgeldıev Ábsattarovtyń saıasattaný, fılosofıa ǵylymdarynyń qazaq tilinde sóıleýine yqpal etken az ǵalymnyń biri ekenin aıtady.
M. Qoıgeldıev kóptegen ǵalymdardyń qazaq tilinde ǵylymı eńbek jazýǵa qulshynbaýy, tipti ony qajetsiz dep sanaıtyndyǵy jasyryn emes ekenin, mundaı syrqat qazaq tiliniń órkendeýine eń negizgi bóget bolyp otyrǵanyn jasyrmaıdy.
«Bizdiń ǵalymdardyń bir kemshiligi – bári orys tilinde bar degen túsinikteriniń berik ornaǵany. Iá, orys tilinde bar ekeni ras. Biraq zaman ózgerdi, qoǵamdyq orta ózgerdi, sana ózgerdi. Qazaq tili – ǵylym tili bolmaı, órkendemeıdi. Ábsattarov ǵalym retinde sony shyn júregimen sezingen tulǵa. Keńes odaǵy kezinde-aq birneshe monografıasyn ana tilinde shyǵardy. Sodan beri úzdiksiz jazyp keledi. 2011 jyly jaryq kórgen ekitomdyq «Saıasattaný» oqýlyǵyn bóle-jara atar edim. Mundaı oqýlyqtar bizge asa qajet. Bul – ult saıasatyn ulttyq ǵalymnyń oı-dúnıesimen zerdeleý. Saıasaty óz tilinde, eń bastysy, óz ultynyń jaǵdaıy men bolmysyna saı júrgizilmegen eldiń bolashaǵy da bulyńǵyr. Bizdiń bıliktegiler Ábsattarovtyń eńbekterine nazar aýdarýdy qolǵa alýlary kerek».
Tarıhshy-ǵalym Ábsattarovtyń eki tilge birdeı júırik ekenin aıta otyryp, onyń oryssha jazǵan dúnıelerin oqysańyz da ulttyq múddege kereǵar emes, bura tartpaıdy. Keıbir ǵalymdar ǵylymǵa qıanat jasamaımyz deı otyryp, qazaqsha oqýlyǵy men oryssha oqýlyǵynyń arasyna ótkel turǵyzady. Iaǵnı, orystildi aýdıtorıaǵa yńǵaılaımyz dep, adaldyq prınsıpinen attap ketetin jaǵdaılary kezdesedi.
«Ábsattarov eńbekterin alysta júrsem de oqıtyn adamnyń biri – menmin. Onyń ár eńbegin, maqalalaryn oqý – men úshin qyzyq ári qajet. Qyzyq bolatyny – ol asa ózekti taqyryptardy jaza otyryp, qazaq fılosofıasynyń, dala danalarynyń kózqarastaryn álemdik aqyl-oı bilgirlerimen ushtastyra oı qozǵaıdy. Batystyń qateligi nede? Bárin tek Batystan izdeýge qumarmyz. Shyǵys halqy ómirdiń ózeginde otyryp, sol ómirmen jarasym tabýǵa umtylady. Men qazaqtyń burynǵy danalarynyń oılarynan keńdikti, mahabbatty, ómirdiń qadirin jete túsinýge degen umtylysty baıqaımyn. Ony men Ábsattarov eńbekteri arqyly bildim», – deıdi konferensıaǵa Germanıadan arnaıy qonaq bop kelip, tushymdy oılarymen bólisken ǵalymnyń biri, fılosofıa ǵylymdarynyń doktory Iogann Raý.
I. Raý saıasattaný ǵylymynda ózindik orny bar ǵalymnyń bir artyqshylyǵy keńestik kózqarastardan, ǵylymı keıbir tujyrymdardan tez arylyp, jańa serpinmen izdengenin, bul ǵylym jolyndaǵy adam úshin óte qajetti minez ekenin jetkizdi.
«Mysaly, Keńes odaǵy ydyraǵanda nebir aty áıgili profesorlar, ǵalymdar qaı joldy tańdaryn bilmeı daǵdardy. Kúni keshegi aıtqan kóptegen oılary, jasaǵan tujyrymdary selge ketti desek te bolady. Sebebi, saıasattyń yǵyna qaraı ári ózderi de kúmánsiz sene otyryp, solaı jazǵan. Ásirese, qoǵamdyq pán ǵylymdary solaı júrdi. Ony jasyrýdyń qajeti joq. Bul tyǵyryqtan erte shyqqan ǵalymdar bar. Biraq olardyń sany onshalyqty kóp emes. Áli de sol Keńestik ıdeıa negizinde oılap, sony armandaıtyn adamdar, ǵalymdar jeterlik. Ábsattarov – erte oıanǵan tulǵa. Ol Keńestik júıeniń ǵylymı burmalaýshylyǵyn erte seze bildi ári ımperıa ydyraǵanda daǵdarǵan joq. Jańa júıeni, naryqtyq ekonomıkaǵa saı ǵylymı tujyrymdardyń ózgeretinin túsinip, ózindik jol izdedi. Ǵalymdy qazaqstandyq saıasattanýdyń negizin qalaýshy retinde kóp ǵalym aıtyp jatyr. Men ǵalymdardyń osy sóziniń negizi – onyń jańashyldyǵynda dep bilemin», – deıdi I. Raý.
Ǵalym Raýshanbek Borambaıuly kókjıektiń nuryn – bolashaq jaıly erte ańǵarǵan sanaýly tulǵalardyń biri. Ol – Qazaqstanda saıasattaný ǵylymynan doktorlyq dısertasıa qorǵaýdy Máskeýge san márte baryp, bul ózekti máseleni ońdy sheship, bekittirgen, osy salanyń bilgir mamany retinde san taraý eńbek jazyp, sheteldiń basty oqý ordalarynda arnaıy shaqyrtýmen dáris oqyǵan, qazaqstandyq etnosaralyq kelisim men birlikti nyǵaıtýǵa ǵylymı turǵydan ólsheýsiz úles qosqan ǵalym.
T. TAŃJARYQ.
