Ujymdyq qaýipsizdik sharty uıymy (UQSHU) postkeńestik keńistiktegi aımaqtyq qaýipsizdik pen turaqtylyqty qamtamasyz etetin negizgi ıntegrasıalyq birlestikterdiń biri bolyp tabylady. 1992 jyly áskerı-saıası odaq retinde qurylǵan UQSHU Keńes Odaǵy ydyraǵannan keıin birqatar uqsas qıyndyqtarǵa tap bolǵan memleketterdi biriktiredi, ol: halyqaralyq terorızm, transshekaralyq qylmys, esirtki tasymaly, sondaı-aq áskerı turaqsyzdyqqa baılanysty qaýipter men kúshterge qarsy odaqtastyqty bildiredi. Uıym qatysýshy elderdiń ujymdyq qaýipsizdik salasyndaǵy kúsh-jigerin úılestirý, áskerı saladaǵy yntymaqtastyq jáne zamanaýı qaýip-qaterlerge qarsy áreket etý strategıalaryn ázirleý úshin alań retinde áreket etedi.
UQSHU damýyndaǵy erekshe mańyzdy kezeń 2024 jyl boldy. Halyqaralyq arenadaǵy qysymnyń kúsheıýi, geosaıası landshafttyń ózgerýi jáne jahandyq qaýipsizdiktiń jańa syn-qaterleri jaǵdaıynda UQSHU múshe memleketterdiń múddelerin qorǵaýshy rólin belsendi túrde kúsheıtýde. Osy turǵyda Qazaqstannyń 2024 jylǵy uıymǵa tóraǵalyǵy qatysýshy elderdiń ózara is-qımylyn nyǵaıtýǵa, bitimgershilik áleýetin damytýǵa jáne birlesken kúshterdiń jedel daıyndyǵyn arttyrýǵa baǵyttalǵan birqatar bastamalarmen erekshelendi. UQSHU-nyń Bas hatshysy Imanǵalı Tasmaǵambetov TASS agenttigine bergen suhbatynda uıymnyń qazirgi qaýipsizdik máselelerin sheship qana qoımaı, yntymaqtastyqtyń jańa baǵyttaryn, sonyń ishinde kıberqaýipsizdik pen gıbrıdti qaýipterge qarsy is-qımyldy damytyp jatqanyn atap ótti.
Jyldyń eń mańyzdy oqıǵasy 2024 jyly 28 qarashada Astanada ótken UQSHU samıti boldy. Bul samıt strategıalyq aımaqtyq qaýipsizdik máselelerin de, halyqaralyq qatynastardyń qazirgi jaǵdaıyn da talqylaý úshin múshe memleketterdiń basshylaryn jınady. Kún tártibindegi negizgi taqyryptarǵa áskerı úılestirýdi nyǵaıtý, daǵdarystarǵa qarsy áreket etýde birlesken is-qımyldardy ázirleý jáne gýmanıtarlyq jáne ekonomıkalyq salalardaǵy yntymaqtastyqty odan ári keńeıtý perspektıvalary bar. Qyrǵyzstan Prezıdenti Sadyr Japarovtyń jahandyq syn-qaterler jaǵdaıynda óńirlik birtutastyqty nyǵaıtý qajettigine toqtalǵan sózine erekshe nazar aýdaryldy.
Bul maqalada UQSHU-nyń 2024 jylǵy qyzmetine, onyń ishinde Qazaqstannyń tóraǵalyǵy kezinde júzege asyrylǵan bastamalar men jobalarǵa sholý jasalady. Taldaý Astanada UQSHU samıtiniń mańyzdylyǵy týraly oı-pikirlermen, qatysýshylar jasaǵan negizgi málimdemelerge túsiniktemelermen jáne uıym aldynda turǵan perspektıvalar men mindetterge jeke baǵa berýmen tolyqtyrylady. Taqyryptyń ózektiligi Eýrazıalyq aımaqtaǵy turaqtylyqty qamtamasyz etýdegi UQSHU-nyń mańyzdy rólimen, sondaı-aq jańa geosaıası jaǵdaılarda onyń áleýetin taldaý qajettiligimen túsindiriledi. Osy máselelerdi qarastyrý uıymnyń qazirgi álemde ujymdyq múddeler men qaýipsizdikti qorǵaýdyń tıimdi tetigi bolyp qala alatynyn jaqsyraq túsinýge múmkindik beredi.
- UQSHU jáne Qazaqstan: negizgi nátıjelerge sholý
Qazaqstannyń 2024 jyly Ujymdyq qaýipsizdik sharty uıymyna (UQSHU) tóraǵalyq etýi el ishinde de, jalpy Ortalyq Azıa aımaǵynda da qaýipsizdikti nyǵaıtýdyń mańyzdy kezeńi boldy. UQSHU áskerı-saıası odaq retinde óziniń negizgi mindetin – lańkestikke, esirtkiniń zańsyz aınalymyna, transshekaralyq qylmysqa jáne zańsyz kóshi-qondy qosa alǵanda, zamanaýı syn-qaterlerge qarsy turýdy jalǵastyrýda.
UQSHU-ǵa múshe memlekettermen yntymaqtastyq aıasynda 2023 jyly Qazaqstanda eki terakt pen úsh zańsyz árekettiń aldy alyndy. Bundaı nátıje qazaqstandyq arnaıy qyzmetterdiń qatysýshy elderdiń áriptesterimen birlesken jumysynyń, jedel derekter almasýynyń jáne kúsh-jigerdi úılestirýdiń arqasynda múmkin boldy.
Sondaı-aq halyqaralyq esirtki bıznesimen kúrestegi nátıjeler de mańyzdy. 2023 jyly Qazaqstanda esirtki jetkizýdiń 34 halyqaralyq jáne 32 óńirlik arnalary joıylyp, 3,6 tonna esirtki zattary tárkilendi. Bul derekter UQSHU-nyń aımaqtyń ózekti máselelerin sheshýge qatysýynyń joǵary deńgeıin rastaıdy.
Qarý-jaraq pen oq-dárilerdiń kontrabandasynyń jolyn kesýdi de atap ótken jón. Ótken jyly Qazaqstan shekarasynda 700-den astam qarý-jaraq pen oq-dárilerdi zańsyz alyp ótý áreketi tirkeldi, bul uıym aıasyndaǵy memleketaralyq yntymaqtastyqtyń mańyzdylyǵyn kórsetedi.
UQSHU-men yntymaqtastyq Qazaqstanǵa qıyn sátterde saıası turaqtylyqty saqtaýǵa da kómektesti. Jarqyn mysal retinde 2022 jyldyń qańtarynda UQSHU-nyń úsh kúndik bitimgershilik mısıasyn aıtýǵa bolady. Bul operasıa eldegi tártipti tez qalpyna keltirýge múmkindik bergen ujymdyq árekettiń sátti úlgisi retinde tarıhqa endi.
Áskerı shyǵyndary jalpy ishki ónimniń 0,5 paıyzyn ǵana quraıtyn Qazaqstan úshin UQSHU ujymdyq qaýipsizdik kepili retinde sheshýshi ról atqarady. 2022 jyly Stokgolm halyqaralyq beıbitshilikti zertteý ınstıtýtynyń (SIPRI) málimetteri boıynsha, Reseı UQSHU-nyń jetekshi múshesi retinde áskerı shyǵyndarǵa ishki jalpy ónimniń 4,1% ınvestısıalady, al Qazaqstan áldeqaıda qarapaıym kórsetkishtermen uıym elderi arasynda ekinshi orynǵa shyqty.
Dıplomatıalyq deńgeıde uıym qaqtyǵystardy sheshý bastamalaryn tabysty alǵa jyljytady. Mysaly, 2023 jyly UQSHU aıasynda tájik-qyrǵyz shekarasyn delımıtasıalaýdyń daýly máseleleri boıynsha ymyraǵa kelýge qol jetkizildi. Bul uıymnyń aımaqtyq qaqtyǵystardy sheshý alańy retindegi tıimdiligin atap kórsetedi.
2024 jyly Qazaqstan kıberqaýipter men gıbrıdti shabýyldarǵa basa nazar aýdarýdy jalǵastyrdy. UQSHU elderiniń kıberqylmyspen kúresý úshin mamandandyrylǵan bólimshelerdi qurý jónindegi birlesken bastamalary ulttyq jáne aımaqtyq múddelerdi qorǵaýda mańyzdy ról atqarady.
- UQSHU Bas hatshysy Imanǵalı Tasmaǵambetovtyń suhbatyn taldaý
UQSHU Bas hatshysy Imanǵalı Tasmaǵambetovtyń Astanadaǵy samıt qarsańynda TASS agenttigine bergen suhbaty uıymnyń qazirgi basymdyqtary men onyń zamanaýı halyqaralyq qatynastardaǵy rólin túsinýdiń mańyzdy elementi boldy. Áńgimelesýdiń negizgi baǵyttary qaýipsizdikti nyǵaıtý, qarýdyń jańa túrlerin, mysaly, reseılik «Oreshnık» zymyran keshenin zertteý jáne álemdik qaýymdastyqpen, sonyń ishinde AQSH-pen ózara árekettesý múmkindikterine qatysty boldy. Suhbattyń negizgi taqyryptaryn tolyǵyraq qarastyraıyq.
Tájik-Aýǵan shekarasy: qıyndyqtar men sheshimder
Samıt kún tártibindegi negizgi taqyryptardyń biri tájik-aýǵan shekarasyn nyǵaıtý máselesin talqylaý boldy. Bul bastama lańkestik pen esirtki saýdasynyń oshaqtary saqtalyp otyrǵan Aýǵanstannan keletin qaýip-qaterge jaýap qana emes, sonymen qatar Ortalyq Azıanyń ujymdyq qaýipsizdigin nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan strategıalyq qadam bolyp tabylady.
BUU málimeti boıynsha, dúnıejúzilik apıyn óndirisiniń shamamen 85%-y Aýǵanstanǵa tıesili, bul aımaqqa esirtkiniń zańsyz aınalymy men lańkestik toptardy qarjylandyrý arqyly tikeleı áser etedi. UQSHU shekarany nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan maqsatty sharalar keshenin usyndy, onyń ishinde tehnıkalyq qural-jabdyqtardy jetkizý, shekarashylardy birlesip oqytý jáne barlaý aqparattarymen almasý.
Bul sharalardyń praktıkalyq mańyzdylyǵy aıqyn: Tájikstannyń ońtústik shekarasyn qorǵaý Qazaqstan men uıymnyń basqa da músheleriniń qaýipsizdigin qamtamasyz etedi. Tasmaǵambetov bul baǵyttaǵy yntymaqtastyq aımaqtaǵy jaǵdaıdy uzaq merzimdi turaqtandyrýǵa, ekstremıstik elementterdiń ený qaýpin azaıtýǵa yqpal etetinin atap ótti.
Oreshnık zymyran júıesin zertteý
UQSHU aıasyndaǵy tyǵyz áskerı yntymaqtastyqtyń bir mysaly reseılik «Oreshnık» jańa zymyran kesheniniń múmkindikterin zertteý boldy. Ǵaryshtyq jáne gıper dybystyq tehnologıalardy qamtıtyn bul qarýlar jahandyq mılıtarızasıa jaǵdaıynda strategıalyq tejeýdiń mańyzdy quraly bolyp tabylady.
Tasmaǵambetov bul keshendi zertteýdiń eki jaqty maqsaty bar ekenin atap ótti: bir jaǵynan, ony UQSHU elderiniń qajettilikterine beıimdeý, ekinshiden, aımaqtyq qaýipsizdik úshin saldarlardy taldaý. Mundaı zertteýler uıymnyń barlyq qatysýshylary úshin mańyzdy bolyp tabylady, jańa syn-qaterlerge der kezinde beıimdelýge múmkindik beredi, sonyń ishinde dostyqsyz memleketterde uqsas qarýlardyń paıda bolýy múmkin.
Mysal retinde búgingi kúni álemniń iri derjavalary júrgizip jatqan gıperdybystyq jarysty keltirýge bolady. SIPRI (2023) esebine sáıkes gıperdybystyq júıeler qazirdiń ózinde 10-nan astam elde ázirlenýde. UQSHU-nyń mundaı zertteýlerge qatysýy óńirlik tepe-teńdikti qamtamasyz etý úshin kúshterdi biriktirýge múmkindik beredi.
Tasmaǵambetovtyń suhbaty UQSHU qazirgi zamanǵy qaýip-qaterlerge jaýap berýdiń mańyzdy tetigi bolyp qala beretinin kórsetedi, múshe elderge qorǵanys pen aımaqtyq jáne halyqaralyq úderisterge belsendi áser etý múmkindigin usynady.
- UQSHU Ujymdyq qaýipsizdik keńesiniń shaǵyn quramdaǵy sesıasyna taldaý
2024 jylǵy 28 qarashada Astanada UQSHU Ujymdyq Qaýipsizdik Keńesiniń sesıasy ótti, oǵan qatysýshy memleketterdiń kóshbasshylary: Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev, Belarýs Respýblıkasynyń Prezıdenti Aleksandr Lýkashenko, Qyrǵyz Respýblıkasynyń Prezıdenti Sadyr Japarov, Reseı Federasıasynyń Prezıdenti Vladımır Pýtın, Tájikstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Emomalı Rahmon. Sondaı-aq, sesıa jumysyna UQSHU Bas hatshysy Imanǵalı Tasmaǵambetov qatysty. Bul oqıǵa uıymnyń 2024 jylǵy jumysyn qorytyndylaý jáne onyń odan ári damý vektoryn anyqtaý úshin mańyzdy sát boldy.
Negizgi taqyryptar men ekpinder
Samıtte halyqaralyq jáne óńirlik qaýipsizdiktiń negizgi máseleleri talqylandy. Qazaqstan óziniń tóraǵalyǵyn aıaqtaı otyryp, qol jetkizilgen nátıjeler týraly esep berdi, sondaı-aq UQSHU-nyń bolashaq jumysynyń negizgi baǵyttaryn belgiledi. Mańyzdy taqyryptar:
- Qazirgi zamanǵy syn-tegeýrinder jaǵdaıynda ujymdyq qaýipsizdikti nyǵaıtý. Prezıdent Toqaev UQSHU qatysýshy memleketter úshin qaýipsizdiktiń kepili retinde óziniń qajettiligin dáleldegenin atap ótti. Terorızmge, kıbershabýyldarǵa jáne transulttyq qylmysqa qarsy kúreske erekshe nazar aýdaryldy.
Mysal: terorıstik qaterlerge qarsy is-qımyl jáne kıbershabýyl senarılerin pysyqtaý jónindegi birlesken oqý-jattyǵýlar qatysýshy elderdiń ózara is-qımylynyń tıimdiligin ǵana emes, sonymen qatar jańa syn-qaterlerge daıyndyǵyn da kórsetti. Uıymnyń esepterine sáıkes, aımaqtaǵy yqtımal kıbershabýyldardy anyqtaý deńgeıi 2022 jylmen salystyrǵanda 30% - ǵa ósti, bul aıtarlyqtaı progresti kórsetedi.
- Esirtki trafıgine qarsy is-qımyl. UQSHU halyqaralyq esirtki trafıginiń arnalaryn joıýda sheshýshi ról atqardy. 2023 jyly 34 halyqaralyq jáne 32 óńirlik esirtki jetkizý arnalary anyqtalyp, joıyldy. Qatysýshy elderdiń arnaıy qyzmetterin úılestirý kezinde júrgizilgen bul operasıalar esirtkiniń iri partıalarynyń aımaq naryqtaryna túsýine jol bermeıdi jáne qylmystyq uıymdardy qarjylandyrýdy azaıtady.
Tájik-aýǵan shekarasyn nyǵaıtýǵa erekshe nazar aýdaryldy. Aýǵanstan aýmaǵynda jumys isteıtin terorıstik toptardyń áserin eskere otyryp, bul aımaq eń turaqsyz aımaqtardyń biri bolyp qala beredi. Qazaqstan usynǵan shekarany nyǵaıtý Baǵdarlamasy tehnıkalyq jaraqtandyrýdy, shekarashylardy oqytýdy jáne taýarlardyń ótkizilýine baqylaýdy kúsheıtýdi qamtıdy.
- Halyqaralyq ózara is-qımyl jáne BUU qarary.
Samıt sonymen qatar UQSHU-nyń BUU-men ózara is-qımylynyń mańyzdylyǵyn atap ótti. 2024 jylǵy qarashada qabyldanǵan BUU Bas Assambleıasynyń UQSHU-men yntymaqtastyq týraly qarary uıymnyń halyqaralyq qaýipsizdiktiń mańyzdy qatysýshysy retinde tanylýyn rastaıdy. Bul jetistik Qazaqstannyń tóraǵa retindegi uıymnyń múddelerin halyqaralyq arenada ilgeriletýge baǵyttalǵan kúsh-jigeriniń arqasynda múmkin boldy.
- Uly Otan soǵysyndaǵy Jeńistiń 80 jyldyǵyn merekeleýge daıyndyq.
Tarıhı jad máselesi de mańyzdy talqylaý núktesine aınaldy. Jeńistiń 80 jyldyǵyn merekeleýge daıyndyqqa arnalǵan Ujymdyq Qaýipsizdik Keńesiniń málimdemesi qabyldandy. Bul sımvoldyq áreket qana emes, sonymen qatar qatysýshy elderdiń birligin nyǵaıtý tásili.
Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan 2024 jyly daǵdarystyq jaǵdaılarǵa jedel áreket etý tetikteriniń tıimdiligin arttyrýǵa basa nazar aýdarǵanyn atap ótti. Negizgi jetistikterge mynalar jatady:
- Syrtqy ister, qorǵanys mınıstrleri men Qaýipsizdik keńesteriniń hatshylary deńgeıinde turaqty kezdesýler ótkizildi.
- Tótenshe jaǵdaılar kezindegi is-qımyldardy úılestirýdi jaqsartýǵa baǵyttalǵan jańa qujattardy ázirlendi jáne qabyldandy..
- Tájik-qyrǵyz shekarasyndaǵy daýlar sıaqty qaqtyǵystardy dıplomatıalyq jolmen sheshý alańy retinde UQSHU róli kúsheıdi.
28 qarashada ótken Ujymdyq qaýipsizdik keńesiniń otyrysy Qazaqstannyń tóraǵalyǵynyń qorytyndysyn shyǵarý núktesi ǵana emes, jańa sheshimderdi ázirleý alańy boldy. UQSHU aımaqtyq turaqtylyqtyń mańyzdy quraly bolyp qala otyryp, ýaqyt syn-qaterlerine beıimdelýge qabiletti ekenin dáleldedi.
- UQSHU Ujymdyq Qaýipsizdik Keńesiniń keńeıtilgen quramdaǵy otyrysyna sholý jáne taldaý
2024 jylǵy 28 qarashada Astanada UQSHU Ujymdyq Qaýipsizdik Keńesiniń keńeıtilgen quramdaǵy kezekti sesıasy ótti, ol uıymnyń damýyndaǵy jáne qazaqstandyq tóraǵalyqtyń qorytyndysyn shyǵarýdaǵy mańyzdy kezeńdi belgiledi.
Qasym-Jomart Toqaev óz sózinde: «UQSHU búginde ujymdyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýge baǵyttalǵan tıimdi jáne suranysqa ıe halyqaralyq qurylym retinde áreket etedi», - dep atap ótti. Bul sóz uıymnyń Eýrazıalyq aımaqtaǵy turaqtylyqty qamtamasyz etýdegi sheshýshi rólin kórsetedi. UQSHU óziniń ómir súrgen jyldarynda qýatty normatıvtik-quqyqtyq baza qurdy, qatysýshy elder arasyndaǵy ózara is-qımyl tetikterin jolǵa qoıdy jáne BUU sıaqty bedeldi uıymdarmen ózara is-qımyl arqyly óziniń kúsh-jigerin halyqaralyq prosesterge belsendi túrde kiriktirdi. BUU Bas Assambleıasynyń UQSHU-men yntymaqtastyq týraly qarardy 2024 jyldyń basynda qabyldaýy onyń rólin halyqaralyq moıyndaýdyń mańyzdy dáleli bolyp tabylady.
Qazaqstan tóraǵalyǵynyń qorytyndylary: jetistikteri men baǵyttary
Qazaqstannyń tóraǵalyǵymen 2024 jyly jaýyngerlik daıyndyq, qaýip-qaterdiń aldyn alý jáne halyqaralyq yntymaqtastyq máselelerin qamtıtyn 60-qa jýyq is-shara ótkizildi. Mańyzdy jetistikterdiń ishinde mynalardy atap ótken jón:
«Buzylmaıtyn baýyrlastyq-2024» jáne «Skala-2024» sıaqty birlesken jattyǵýlar bitimgershilik kontıngentterdiń is-áreketterin jáne tótenshe jaǵdaılardy joıý jónindegi arnaıy operasıalardy pysyqtaýǵa múmkindik berdi. Bul is-sharalar UQSHU kúshteriniń kúrdeli syn-qaterlerge den qoıýǵa jedel daıyndyǵyn arttyrýdaǵy mańyzdy qadam boldy. Oqý-jattyǵý sheńberinde túrli bólimshelerdiń ózara is-qımylyna erekshe nazar aýdaryldy, bul naqty qaýip-qaterler jaǵdaıynda operasıalardyń tıimdiligin arttyrady.
«Jaldamaly», «Arna», «Zańsyz» jáne «PROKSI» operasıalaryn júrgizý UQSHU-nyń terorızmniń, esirtki trafıginiń, zańsyz kóshi-qon men aqparattyq qaterlerdiń aldyn alýdaǵy tıimdiligin kórsetti. Bul operasıalar bir ýaqytta birneshe qatysýshy elderde úılestirildi, bul jumystyń úılesimdiliginiń joǵary deńgeıin rastaıdy.
BUU, SHYU jáne TMD-men yntymaqtastyqty odan ári damytý UQSHU strategıasynyń mańyzdy elementi bolady. Osy turǵyda Qazaqstannyń usynystaryn tabysty ıntegrasıalaý bolashaq tóraǵalyqtar úshin úlgi bola alady.
UQSHU Ujymdyq Qaýipsizdik Keńesiniń Astanadaǵy otyrysy uıymnyń damýyndaǵy mańyzdy kezeń boldy. Qazaqstan óziniń tóraǵalyǵyn aıaqtaı otyryp, óńirlik jáne halyqaralyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýge baǵyttalǵan jobalarǵa tıimdi bastamashylyq jasaý jáne úılestirý qabiletin kórsetti. Qabyldanǵan qujattar men sheshimder uıymdy neǵurlym ıkemdi jáne jańa syn-qaterlerge daıyn ete otyryp, UQSHU-nyń odan ári jumys isteýi úshin negiz qalyptastyrady.
- UQSHU samıtinde Qyrǵyzstan Prezıdenti Sadyr Japarovtyń baıandamasyna taldaý
Qyrǵyzstan Prezıdenti Sadyr Japarovtyń 2024 jylǵy 28 qarashada Astanada ótken UQSHU samıtinde sóılegen sózi Qyrǵyzstannyń 2025 jylǵa arnalǵan uıymǵa tóraǵalyq etýiniń basymdyqtaryn aıqyndaýdaǵy mańyzdy sát boldy. Onyń sózi negizgi baǵyttardy belgilep qana qoımaı, eýrazıalyq óńirde qaýipsizdikti qamtamasyz etýdiń negizgi tetigi retinde UQSHU rólin odan ári nyǵaıtý jónindegi órshil josparlardy kórsetti. Negizgi tezısterdi qarastyryp, olardy egjeı-tegjeıli taldaýdy usynamyz.
Qyrǵyzstan Prezıdenti el UQSHU-nyń údemeli damýy úshin barlyq kúsh-jigerin jumsaýǵa nıetti ekendigine aıtty. Bul málimdeme Qyrǵyzstannyń uıymdaǵy belsendi rólge degen umtylysyn kórsetedi, bul eldiń strategıalyq jaǵdaıyn eskere otyryp, erekshe mańyzǵa ıe. Qyrǵyz Respýblıkasy Aýǵanstandaǵy turaqsyzdyqtan týyndaıtyn qaýipter, esirtki trafıgi jáne halyqaralyq terorızm sıaqty aımaqtyq syn-qaterlerdiń ortasynda. Sondyqtan Japarovtyń syrtqy saıası ózara is-qımyldy nyǵaıtýǵa basty nazar aýdarýy qısyndy bolyp kórinedi. Ol múshe elderdiń aımaqtyq jáne halyqaralyq máselelerge degen ortaq kózqarastaryn kórsetetin saıası qujattardy qabyldaýdyń mańyzdylyǵyn atap ótti. Bul baǵyt is júzinde qatysýshylarǵa aǵymdaǵy syn-qaterlerge jaýap berýdiń kelisilgen tetikterin usyna otyryp, UQSHU birligin kúsheıtýi tıis.
Japarov bitimgershilik máselelerine erekshe nazar aýdardy. Onyń UQSHU Bas hatshysynyń bitimgershilik máseleleri jónindegi arnaıy ókiliniń qyzmetin jandandyrý qajettiligi týraly málimdemesi Qyrǵyzstannyń janjaldardy sheshýdegi uıymnyń rólin keńeıtýge degen umtylysyn kórsetedi. Áskerı kadrlardy daıarlaýda tájirıbe almasýdy atap ótý mańyzdy sát boldy, bul ásirese Ortalyq Azıa úshin ózekti. Aımaq dástúrli áskerı qaqtyǵystarda ǵana emes, sonymen birge barǵan saıyn kúrdelene túsetin gıbrıdti qaýipter jaǵdaıynda da tapsyrmalardy oryndaý úshin kadrlar daıarlaýdy talap etedi.
Kıberqaýipterge qarsy is-qımyl taqyryby sóz sóıleýde erekshe oryn aldy. 2025 jyly Qyrǵyzstanda Kıberqaýipsizdik boıynsha halyqaralyq konferensıa ótkizý josparlary týraly habarlandyrý UQSHU sıfrlyq qaýipsizdiktiń jahandyq kún tártibinde belsendi ustanymǵa umtylatynyn kórsetedi. Japarov atap ótkendeı, konferensıa ózekti úrdisterdi talqylaýǵa, pikir almasýǵa jáne naqty sheshimder ázirleýge múmkindik beredi. Bul qadam UQSHU elderiniń yntymaqtastyǵyn nyǵaıtyp qana qoımaı, olardyń kıberqaýipterge qarsy kúreste básekege qabilettiligin arttyrady. Halyqaralyq telekomýnıkasıa odaǵynyń málimetteri boıynsha, Ortalyq Azıa elderindegi kıberqaýipsizdik deńgeıi ortasha álemdik deńgeıden tómen bolyp qalyp otyr, bul Qyrǵyzstannyń bastamasyn asa mańyzdy etedi.
Japarov bıologıalyq qaýipsizdik jáne tótenshe jaǵdaılardyń saldaryn joıý salasyndaǵy ózara is-qımyldyń mańyzdylyǵyn atap ótti. Pandemıa sıaqty jahandyq syn-qaterler jaǵdaıynda bul baǵyt strategıalyq mańyzǵa ıe. Prezıdent atap ótken jańa úılestirý tetikterin qurý UQSHU-ǵa qatysýshy elderge olardyń saldaryn barynsha azaıta otyryp, bıologıalyq qaýipter men tabıǵı apattarǵa tezirek den qoıýǵa múmkindik beredi.
Sóz sóıleýdiń negizgi tezısteriniń biri parlamentaralyq yntymaqtastyqty nyǵaıtý boldy. Japarov UQSHU elderiniń zańnamasyn úılestirý uıymnyń tıimdiligin arttyrýdyń mańyzdy quraly bolyp tabylatynyn ádil atap ótti. Bul baǵyttaǵy jumys elderdiń ózara is-qımylyn jeńildetip qana qoımaı, jalpy mindetterdi sheshýde úlken ıntegrasıaǵa yqpal etedi.
Sońynda Japarov Qazaqstanǵa tabysty tóraǵalyq etkeni úshin alǵysyn bildirip, Qyrǵyzstannyń josparlaryn iske asyrýda áriptesterdi qoldaýdyń mańyzdylyǵyn atap ótti. Bul UQSHU-nyń ishki yntymaqtastyǵyn nyǵaıtatyn jáne negizgi sheshimder qabyldaýda konsensýs qajettiligin kórsetetin dıplomatıalyq qadam.
Osylaısha, Sadyr Japarovtyń sóz sóıleýi UQSHU-nyń 2025 jylǵa arnalǵan órshil kún tártibin belgileıdi. Beıbitshilik áleýetin damytý, kıberqaýipterge, esirtki trafıgine, bıologıalyq jáne tótenshe qaýipterge qarsy is- qımyl, sondaı-aq óńirdiń qaýipsizdigi men turaqtylyǵyn arttyrý úshin kúsh-jigerdi shoǵyrlandyrý basty nazarda. Qyrǵyzstan qazirgi syn-tegeýrinderge beıimdelip qana qoımaı, HHİ ǵasyrdaǵy qaýip-qaterlerge tıimdi jaýap bere alatyn UQSHU-nyń neǵurlym turaqty jáne ıkemdi qurylymyn qalyptastyrýǵa umtylady.
Maqalany qorytyndylaı kele, 2024 jylǵy 28 qarashada Astanada ótkizilgen Ujymdyq qaýipsizdik týraly shart uıymynyń samıti uıymnyń damýyndaǵy mańyzdy kezeń boldy jáne onyń Eýrazıalyq óńirdegi qaýipsizdik pen turaqtylyqty qamtamasyz etýdiń negizgi tetigi retindegi rólin rastady. Otyrys Qazaqstannyń tóraǵalyǵyn qorytyndylap qana qoımaı, 2025 jyly Qyrǵyzstan basshylyǵymen qatysýshy elder arasyndaǵy odan ári yntymaqtastyqtyń negizin qalady.
Samıttiń basty qorytyndysy múshe memleketterdiń qazirgi zamanǵy syn-qaterler men qaýip-qaterlerge qarsy turý úshin birlesip áreket etýge daıyndyǵyn rastaý boldy. Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev atap ótkendeı, UQSHU óziniń suranysy men tıimdiligin kórsetýdi jalǵastyrýda, al onyń jumysy ózara senim, kelisilgen is-qımyl jáne qoldaý qaǵıdattaryna negizdelgen. Qabyldanǵan qujattar, sonyń ishinde Ujymdyq Qaýipsizdik Keńesiniń Deklarasıasy jáne tájik-aýǵan shekarasyn nyǵaıtý jónindegi maqsatty memleketaralyq baǵdarlama uıymnyń terorızm, esirtki trafıgi, kıberqylmys jáne transulttyq qylmys sıaqty negizgi qaýipterge jaýap berýge qabiletti ekendiginiń dáleli bolyp tabylady.
Bitimgershilik áleýetti nyǵaıtý, áskerı daıyndyqty jetildirý jáne kıberqaýipter men bıologıalyq qaýipsizdik sıaqty jańa syn-qaterlerge qarsy is-qımyldardy shoǵyrlandyrý máselelerine erekshe nazar aýdaryldy. Qyrǵyzstannyń 2025 jyly Kıberqaýipsizdik boıynsha halyqaralyq konferensıa ótkizý josparlary týraly habarlaýy UQSHU-nyń Yntymaqtastyqtyń jańa baǵyttaryn damytýǵa baǵyttalǵan strategıalyq bastamalardy qalyptastyrýǵa baǵyttalǵandyǵyn kórsetedi.
Qazaqstandaǵy UQSHU Samıti ártúrli áleýeti men syn-qaterleri bar elderdiń birigýi kelisilgen jáne turaqty qaýipsizdik arhıtektýrasyn qalaı qalyptastyra alatynynyń jarqyn mysaly boldy. Qabyldanǵan sheshimder ujymdyq kúsh-jigerdi nyǵaıta otyryp jáne praktıkalyq yntymaqtastyqty damyta otyryp, UQSHU-nyń qazirgi shyndyqqa beıimdelýge degen umtylysyn kórsetedi. Bul UQSHU HHİ ǵasyrdaǵy syn-qaterlerge tıimdi jaýap bere alatyn halyqaralyq qaýipsizdik júıesiniń ajyramas bóligi bolyp qala beredi degen pikirge múmkindik beredi.