Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev óz Joldaýynda "jasyl energıanyń" mańyzdylyǵyna toqtala kele, «Qazaqstan – álemdegi eń iri ýran óndirýshi memleket. Endeshe óz jerimizde atom stansıasyn salýǵa ábden qaqymyz bar. Keıbir sarapshylar shaǵyn ıadrolyq stansıalar salý kerek degen pikir aıtady. Alaıda kóptegen azamat pen birqatar sarapshylar ıadrolyq stansıanyń qaýipsizdigine kúmánmen qaraıdy.Semeı polıgony halqymyzǵa qanshama qasiret ákelgenin eskersek, olardyń kúdigin túsinýge bolady», - dedi Toqaev parlament palatalarynyń birlesken otyrysynda.
Memleket basshysy osy másele boıynsha qoǵamdyq tyńdaýlardy, egjeı-tegjeıli, keń aýqymdy talqylaýlardy jalǵastyrý qajettigin jetkizdi.
-«Biz mańyzdy strategıalyq máselelerge qatysty túpki sheshimdi referendým arqyly qabyldaýymyz qajet. Bul – 2019 jyly saılaý aldynda meniń halyqqa bergen ýádem. Atom elektr stansıasyn salý nemese salmaý máselesi – bul elimizdiń bolashaǵyna qatysty asa mańyzdy másele. Sondyqtan ony jalpyulttyq referendým arqyly sheshken jón dep sanaımyn. Naqty merzimin keıin anyqtaımyz», - dep atap kórsetti Prezıdent.
Óskemen qalasynda qoǵamdyq keńes músheleri, úkimettik emes uıym ókilderi men qoǵam belsendileri sarapshylarmen birlesip, ekonomıkalyq jáne saıası turǵyda asa mańyzdy máseleni talqyǵa saldy.
- «Atom elektr stansıalarynda úlken artyqshylyqtar bar – bul úlken energıa syıymdylyǵy, otyndy qaıta paıdalaný, óıtkeni organıkalyq otyndy jaǵý kezinde kúl men qoj kóp qalady. Sondaı-aq ekologıalyq erekshelikter, parnıktik gazdardyń tómendeýi, ekonomıkanyń ósýi bolmaq. Qazirgi ýaqytta usynylyp otyrǵan zamanaýı reaktorlardy salý kezinde osy tájirıbeniń barlyǵy eskerildi, kóptegen qorǵanys jáne qaýipsizdik júıeleri bar», – dedi D. Serikbaev atyndaǵy SHQTÝ sáýlet, qurylys jáne energetıka mektebiniń dekany Aıbek Aqaev.
Sarapshylardyń pikirinshe, bul reaktorlarda pasıvti jáne belsendi qaýipsizdik júıeleri bar. Atap aıtqanda, reaktor bolat pen betonnan jasalǵan qorǵanys qabyǵynyń (kontaımenttiń) ishinde ornalasqan. Kontaıment 8 baldyq jer silkinisine, sý tasqynyna jáne tipti 720 km/saǵ jyldamdyqpen ushatyn 400 tonnalyq ushaqtyń áserine tózimdi. Sonymen qatar, reaktor pasıvti jáne apattyq salqyndatý júıelerimen jabdyqtalǵan.
- «Atom elektr stansıasynyń qaýipsizdigine keletin bolsaq, onyń qorǵanys sharalaryn josparlaý aımaǵy 3 shaqyrymnan aspaıdy. Aýyr apattyń yqtımaldyǵy 10 mıllıon jylda bir jaǵdaıdy quraıdy. Qazirgi reaktorlar tereń eshelondalǵan qorǵanysqa ıe», - dep túsindirdi QR Ulttyq ıadrolyq ortalyǵynyń Atom energıasy ınstıtýty dırektorynyń orynbasary Erbolat Qoıanbaev.
Sondaı-aq Ulttyq ıadrolyq ortalyq qaýipsizdik máselelerin zertteý aıasynda tájirıbelik zertteýler júrgizýde. AES salý jónindegi daıyndyq jumystaryna ǵylymı-tehnıkalyq qoldaý kórsetip otyrǵanyn QR Ulttyq ıadrolyq ortalyǵynyń bas dırektory Erlan Batyrbekov aıtyp ótti.
-«Bul baǵytta aýqymdy daıyndyq jumystary júrgizildi. Osy ýaqytqa deıin Qazaqstannyń túrli óńirlerinde AES salý múmkindigine taldaý jasaldy. Osy saladaǵy tájirıbemiz ben biliktiligimizdi eskere otyryp, biz atom elektr stansıasynyń jumys isteý sıkliniń barlyq kezeńinde osyndaı qoldaý kórsetýge daıynbyz», dedi Erlan Batyrbekov.
Iá, atom elektr stasıasy degen kezde, Qazaqstan halqynyń úreımen qaraıtyny túsinikti. Sebepte joq emes. 40 jyl jerimizdi ýlap, mıllıondaǵan adam zardap shekti. Hırosıma men Nagasakı, 1986 jyly Chernobyldaǵy jáne Japonıa elindegi Fýkýsımadaǵy atom elektr stansıasyndaǵy apattar el esinde. Atomnyń qaýipti jaǵyn ǵana aıtýdamyz. Energıa kózi turǵysynan qaraǵanda, onyń áldeqaıda qaýipsiz ekenin, beıbit maqsatta qoldansa energıanyń qaınar kózi ekenin bile bermeımiz. Qazaqstan beıbit atomdy qoldanysqa engizýde kóptegen qadamdar jasaýda. Sondyqtan mamandar beıbit maqsatqa qoldanylatyn atom óndirisinen qorqýdyń qajeti joq deıdi. Qazirgi tańda álemde 500-ge tarta ıadrolyq reaktor jumys istep tur, 100-ge jýyq atom reaktoryn iske qosý jobasy bar. Atomdy beıbit maqsatta tıimdi paıdalaný eldiń damýyna, ósip-órkendeýine jol ashar múmkindiktiń biri deýge bolady. Sala mamandarynyń pikirinshe bizde energıanyń balama kózin damytýǵa shıkizatta, kadrda, saqtaıtyn ınfraqurylymda jetkilikti. Aldaǵy mindet atomdy qyryp-joıý quraly emes, beıbit maqsatta qoldanýdyń qazaqstandyq úlgisin qalyptastyrý. Osy jolda izdenis kóp.
Qýanysh Rahmetollauly
