Sońǵy jyldary Qazaqstanda, onyń ishinde Túrkistan oblysy men Shymkent qalasynda qylmystyq-atqarý júıesinde aýqymdy reformalar júzege asyrylyp, jańa ádister engizilip keledi. Sottalǵandardy qaıta tárbıeleý men olardyń qoǵamǵa beıimdelýine erekshe basymdyq berilýde. Ashyqtyq pen sıfrlandyrý prosesteri de júıeli túrde júzege asyrylyp, azamattyq qoǵam men BAQ-pen baılanys nyǵaıyp keledi. Osy rette biz qylmystyq atqarý júıesindegi tyń ózgerister men aldaǵy josparlar jaıly Shymkent qalasy jáne Túrkistan oblysy boıynsha Qylmystyq-atqarý júıesi departamentiniń bastyǵy, ádilet podpolkovnıgi Saparǵalı JUMAǴULOVPEN suhbattasqan edik.
Júıeli reforma – izgilendirýdiń bastaýy
– Qazirgi ýaqytta Qazaqstanda qylmystyq-atqarý júıesin reformalaý baǵytynda qandaı negizgi ózgerister júzege asyrylýda? Onyń ishinde Túrkistan oblysy men Shymkent qalasynda oń baǵyttaǵy ózgerister qalaı oryndalyp jatyr?
– Sońǵy jyldary Qazaqstannyń qylmystyq-atqarý júıesinde júıeli reformalar júzege asyrylyp, halyqaralyq standarttarǵa beıimdelý baǵyty kúsheıip keledi. Memleket sottalǵan azamattardyń quqyǵyn qorǵaý, olardy qaıta áleýmettendirý, túzeý mekemelerindegi jaǵdaıdy jaqsartý máselelerine erekshe nazar aýdaryp otyr.
Atap aıtqanda, qylmystyq-atqarý júıesinde probasıa qyzmetin jetildirý, jazasyn óteýshilerdi eńbekpen qamtý jáne kásiptik bilim berý máseleleri basymdyqqa ıe. Jazasyn ótep shyqqan azamattardyń qoǵamǵa beıimdelýi úshin áleýmettik qoldaý sharalary kúsheıtilýde. Sonymen qatar, túzeý mekemeleriniń materıaldyq-tehnıkalyq bazasy jaqsartylyp, qamaýdaǵylardyń turmys jaǵdaıyn halyqaralyq talaptarǵa sáıkestendirý jumystary júrgizilip keledi.
Túrkistan oblysy men Shymkent qalasynda da osy baǵyttaǵy reformalar qarqyndy túrde júzege asyp otyr. Atap aıtqanda, óńirdegi túzeý mekemeleriniń ınfraqurylymy kezeń-kezeńimen jańartylyp, qaýipsizdik sharalary kúsheıtilip, sottalǵan azamattardyń quqyqtaryn saqtaý máselesine erekshe kóńil bólinýde. Qazirgi tańda jazasyn óteýshilerdiń kásibı daǵdylaryn damytýǵa arnalǵan arnaıy baǵdarlamalar engizilip, olardy eńbekke baýlý sharalary keńeıtilip jatyr.
Budan bólek, probasıa qyzmetiniń tıimdiligin arttyrý baǵytynda da aıtarlyqtaı qadamdar jasalyp otyr. Shartty túrde sottalǵan nemese merziminen buryn bosatylǵan azamattardy qaıta áleýmettendirý jáne olardyń qoǵamda óz ornyn tabýyna kómektesý maqsatynda jergilikti atqarýshy organdarmen birlesken jobalar qolǵa alynǵan.
Bul bastamalar – elimizdegi quqyqtyq júıeni jańǵyrtý men izgilendirýdiń mańyzdy bóligi. Aldaǵy ýaqytta osy baǵyttaǵy jumystardy odan ári jetildirý kózdelip otyr.
Psıhologıalyq qoldaý kórsetiledi
– Túrmelerdegi qaıta áleýmettendirý (reabılıtasıa) baǵdarlamalarynyń tıimdiligin arttyrý úshin qandaı jańashyl ádister engizilip jatyr?
– Qylmystyq-atqarý júıesindegi basty mindetterdiń biri – sottalǵan azamattardy qoǵamǵa qaıta beıimdeý, olardyń bostandyqqa shyqqannan keıin áleýmettik ortaǵa sátti enýine jaǵdaı jasaý. Bul rette qaıta áleýmettendirý baǵdarlamalarynyń tıimdiligi erekshe mańyzǵa ıe. Sońǵy jyldary atalǵan baǵdarlamalardy jetildirý maqsatynda birqatar jańa ádister engizilýde.
Aldymen, túzeý mekemelerindegi psıhologtar men áleýmettik qyzmetkerlerdiń jumysy júıeli túrde kúsheıtildi. Sottalǵandardyń psıhologıalyq jaı-kúıin jaqsartý úshin jeke jáne toptyq terapıa ádisteri keńinen qoldanylyp, minez-qulyqtyq túzetý baǵdarlamalary engizilýde. Bul olardyń ishki senimdiligin qalyptastyrýǵa, qylmysqa qaıta barmaýǵa jáne jańa ómir bastaýǵa yntalandyrýǵa baǵyttalǵan.
Sonymen qatar, sottalǵan azamattardy kásiptik daıarlyqtan ótkizý jáne eńbekke baýlý sharalary keńeıtilýde. Búginde túzeý mekemelerinde arnaıy kásiptik bilim berý kýrstary uıymdastyrylyp, sottalǵandarǵa qurylys, aǵash óńdeý, tigin isi, aýyl sharýashylyǵy sıaqty túrli salada jumys isteý múmkindigi usynylýda. Bul olardyń bostandyqqa shyqqannan keıingi jumysqa ornalasý múmkindigin arttyryp, qoǵamǵa sińisýin jeńildetedi.
Reabılıtasıanyń taǵy bir mańyzdy baǵyty – sottalǵandardy áleýmettik beıimdeý maqsatynda mádenı-shyǵarmashylyq jáne sporttyq is-sharalardy uıymdastyrý. Túrme ákimshiligi mádenıet jáne sport basqarmalarymen birlese otyryp, sottalǵandardyń bos ýaqytyn tıimdi ótkizýine múmkindik jasap, túrli baıqaýlar, teatrlandyrylǵan qoıylymdar men sporttyq jarystar ótkizý arqyly olardyń boıynda oń qasıetterdi qalyptastyrýǵa kúsh salýda. Bul ádister sottalǵandardyń ishki jan dúnıesin damytýǵa, emosıonaldyq turaqtylyǵyn qalyptastyrýǵa yqpal etedi.
Sondaı-aq, bosap shyqqan azamattardy jumysqa ornalastyrý boıynsha arnaıy qyzmetter jumysy kúsheıtilip, probasıa qyzmetimen tyǵyz baılanys ornatylǵan. Bul – olardyń qoǵamǵa qaıta beıimdelýine jáne qylmysqa qaıta barmaýyna baǵyttalǵan mańyzdy qadam.
Jalpy, engizilgen jańashyl ádister sottalǵandardyń áleýmettik jaýapkershiligin arttyryp, olarǵa jańa ómir bastaýǵa múmkindik berýdi kózdeıdi. Bul baǵyttaǵy reformalar aldaǵy ýaqytta da jalǵasyp, qaıta áleýmettendirý sharalary odan ári jetildirile bermek.
Qatań jaza emes, qoǵamǵa beıimdeý mańyzdy
– Túrme júıesinde halyqaralyq tájirıbelerden qandaı ozyq úlgiler qoldanylýda? Qazaqstan qylmystyq-atqarý júıesiniń qaı eldiń modeline jaqyn bolýyn kózdeıdi?
– Qazirgi tańda Qazaqstannyń qylmystyq-atqarý júıesi álemdik úzdik tájirıbelerge súıene otyryp reformalanyp, túrme júıesin izgilendirýge baǵyttalǵan jańa ádisterdi engizýde. Bul ózgeristerdiń basty maqsaty – jazasyn ótep jatqan azamattardy qoǵamǵa qaıta beıimdeý, olardyń áleýmettik jaýapkershiligin qalyptastyrý jáne bostandyqqa shyqqan soń qylmysqa qaıta barmaýyna jaǵdaı jasaý.
Álemdik tájirıbe kórsetkendeı, jazasyn óteýshilerge qatań jaza qoldaný emes, olardy qaıta áleýmettendirý mańyzdy ról atqarady. Osy baǵytta Qazaqstan birqatar damyǵan elderdiń, sonyń ishinde Belgıa men Italıanyń qylmystyq-atqarý júıesindegi ozyq úlgilerin negizge alyp otyr. Bul elderdegi túrme júıesi qatań jazalaý qaǵıdatynan góri, sottalǵandardy qoǵamǵa beıimdeýge jáne olardyń bolashaqta áleýmettik ortada óz ornyn tabýyna baǵyttalǵan.
Atap aıtqanda, Belgıa tájirıbesinde sottalǵandardy eńbekke tartý, olardy kásibı daıarlyqtan ótkizý jáne arnaıy áleýmettik baǵdarlamalar arqyly moraldyq-psıhologıalyq qoldaý kórsetý keńinen qoldanylady. Qazaqstanda da osy baǵyttaǵy reformalar júzege asyrylyp, túzetý mekemelerinde kásiptik bilim berý, óndiristik sheberhanalar ashý, shaǵyn kásipkerlikpen aınalysýǵa múmkindik berý sıaqty bastamalar engizilýde. Bul sharalar sottalǵandardy paıdaly ispen aınalystyrý arqyly olardyń qoǵamǵa qaıta qosylýyn jeńildetýdi kózdeıdi.
Al Italıa úlgisinde probasıa qyzmetiniń tıimdiligin arttyrýǵa erekshe kóńil bólinedi. Bul elde sottalǵandarǵa balama jaza qoldaný tájirıbesi keń taraǵan, ıaǵnı olar jazasyn tolyq ótemeı turyp, qoǵamda paıdaly eńbekpen aınalysý arqyly bostandyqqa erte shyǵý múmkindigine ıe bolady. Qazaqstan da probasıa júıesin jetildirýge basa nazar aýdaryp, shartty túrde merziminen buryn bosatý mehanızmderin ońtaılandyrý baǵytynda jumys isteýde.
Jalpy, Qazaqstannyń túrme júıesi birtindep qylmystyq jazalaý saıasatynan góri sottalǵandardy qaıta áleýmettendirýge baǵyttalǵan halyqaralyq úlgilerdi engizýge bet burdy. Aldaǵy ýaqytta osy reformalardyń tıimdiligin arttyrý úshin halyqaralyq uıymdarmen birlesken jobalar qolǵa alynbaq. Bul – eldegi qylmystyq-atqarý júıesiniń gýmanızasıalanýyna jáne qylmys deńgeıin tómendetýge yqpal etetin mańyzdy qadam.
Otbasy men qoǵam – jazasyn ótegenderge tirek bolýy tıis
– Jazasyn ótep shyqqan azamattardyń qaıta qylmysqa barýyn (resıdıv) azaıtý úshin qandaı sharalar qarastyrylýda?
– Ókinishke qaraı, bostandyqqa shyqqannan keıin áleýmettik ortaǵa sińise almaı, jumys tappaı, turmystyq qıyndyqtarǵa tap bolǵan azamattardyń qaıtadan zań buzý yqtımaldyǵy joǵary. Sondyqtan resıdıvtik qylmystardyń aldyn alý maqsatynda keshendi sharalar júzege asyrylýda.
Eń aldymen, qylmystyq-atqarý júıesinde «qoǵamǵa beıimdelý» dep atalatyn arnaıy baǵdarlamalar engizilip, árbir sottalǵan azamatpen jeke jumys júrgiziledi. Bul baǵdarlama aıasynda jazasyn óteýshilerge psıhologıalyq qoldaý kórsetilip, olardyń minez-qulyqtyq daǵdylary men áleýmettik jaýapkershiligin qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan trenıńter ótkiziledi. Psıhologtar men áleýmettik qyzmetkerler sottalǵandarmen jeke jáne toptyq terapıa uıymdastyryp, olardyń ómirge degen kózqarasyn ózgertýge yqpal etedi.
Sonymen qatar, eńbekpen qamtý máselesine erekshe kóńil bólinýde. Bostandyqqa shyqqan azamattardyń jumys tabýy – olardyń qaıta qylmysqa barmaýynyń eń mańyzdy faktorlarynyń biri. Sondyqtan qylmystyq-atqarý júıesi men jergilikti atqarýshy organdar arasynda áriptestik baılanys ornatylyp, túzeý mekemelerinde sottalǵan azamattarǵa túrli kásiptik bilim berý kýrstary uıymdastyrylýda. Qurylys, aýyl sharýashylyǵy, tigin óndirisi jáne basqa da salalar boıynsha mamandyq ıgergen azamattar bostandyqqa shyqqan soń jumysqa ornalasý múmkindigine ıe bolady.
Budan bólek, probasıa qyzmetiniń jumysy kúsheıtilip, jazasyn ótep shyqqan azamattardy qoǵamǵa sátti beıimdeý úshin arnaıy qoldaý sharalary júzege asyrylýda. Probasıa qyzmetiniń mamandary olarmen tyǵyz baılanysta bolyp, jumysqa ornalasý, qujattaryn rásimdeý, baspana máselelerin sheshý sıaqty baǵyttarda kómek kórsetedi. Sonymen birge, áleýmettik osal toptarǵa jatatyn tulǵalar úshin arnaıy memlekettik baǵdarlamalarǵa qatysý múmkindigi usynylady.
Taǵy bir mańyzdy aspekt – otbasy men qoǵamnyń róli. Jazasyn ótep shyqqan azamattardyń qaıta qylmysqa barmaýy úshin olardyń jaqyndarymen qarym-qatynasy mańyzdy. Osy maqsatta túrme ákimshiligi men áleýmettik qyzmetter sottalǵandardyń otbasylarymen baılanysyn nyǵaıtýǵa yqpal etip, jaqyndarymen qarym-qatynas ornatýǵa jaǵdaı jasaýda.
Jalpy, bul sharalar jazasyn ótep shyqqan azamattardyń jańa ómir bastaýyna múmkindik berip, olardyń qaıta qylmys jasaýyn boldyrmaýǵa baǵyttalǵan.
Sapa artyp keledi
– Túrkistan oblysy men Shymkent qalasyndaǵy túzetý mekemelerinde jazasyn óteýshilerdiń ómir súrý jaǵdaılary qanshalyqty halyqaralyq standarttarǵa sáıkes keledi?
– Sońǵy jyldary bul baǵytta aıtarlyqtaı oń ózgerister oryn alyp, túrme ınfraqurylymyn jańartý, sanıtarlyq jaǵdaıdy jaqsartý, medısınalyq qyzmet sapasyn arttyrý jáne sottalǵandardy eńbekpen qamtý sekildi sharalar qolǵa alynýda.
Qazirgi tańda Túrkistan oblysy men Shymkent qalasyndaǵy túzetý mekemelerinde birqatar qaıta qurý jumystary júrgizilip, mekemelerdiń materıaldyq-tehnıkalyq bazasy jaqsartylýda. Jazasyn óteýshilerdiń turmystyq jaǵdaıyn ońtaılandyrý maqsatynda sanıtarlyq-gıgıenalyq normalarǵa sáıkestendirý sharalary júzege asyrylyp, mekemelerde taza aýyzsýǵa qoljetimdilik, medısınalyq kómek kórsetý sapasyn arttyrý, tamaqtaný standarttaryn jaqsartý máseleleri sheshilýde.
Sonymen qatar, halyqaralyq tájirıbege súıene otyryp, sottalǵandardyń bos ýaqytyn tıimdi ótkizýge erekshe kóńil bólinýde. Búginde túzetý mekemelerinde bilim berý men eńbekke tartý baǵdarlamalary keńeıtilip, jazasyn óteýshilerge kásiptik daıarlyq alý múmkindigi usynylýda. Bul olardyń bostandyqqa shyqqannan keıin jańa ómir bastaýyna septigin tıgizedi. Jumysqa ornalasý múmkindigi bar azamattardyń qaıta qylmysqa barý yqtımaldyǵy edáýir tómendeıtini belgili.
Qazirgi kezde halyqaralyq standarttarǵa tolyqtaı sáıkes kelý úshin áli de birqatar júıeli ózgerister qajet. Degenmen, júzege asyrylyp jatqan reformalar men qaıta qurý jumystarynyń nátıjesinde sottalǵan azamattardyń ómir súrý jaǵdaıy birtindep jaqsaryp keledi. Aldaǵy ýaqytta bul baǵyttaǵy jumystar jalǵasyp, túzetý mekemelerin jańǵyrtý, sottalǵandardyń quqyqtaryn qorǵaý jáne olardy qaıta áleýmettendirý sharalary odan ári jetildirile bermek.
Sottalǵandar densaýlyǵy – memleket jaýapkershiliginde
– Qamaýdaǵylarǵa medısınalyq kómek kórsetý qalaı uıymdastyrylǵan? Túrmelerde medısınalyq qyzmettiń sapasy boıynsha qandaı máseleler bar?
– 2022 jyldan bastap Qazaqstandaǵy túzetý mekemelerindegi medısınalyq qyzmet kórsetý júıesi tolyqtaı Qazaqstan Respýblıkasy Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń quzyretine berildi. Bul sheshim medısınalyq qyzmettiń sapasyn arttyrýǵa, sottalǵan azamattardyń densaýlyq saqtaý salasyndaǵy jalpyulttyq standarttarǵa sáıkes medısınalyq kómek alýyna múmkindik berýge baǵyttalǵan.
Qazirgi tańda túzetý mekemelerinde alǵashqy medısınalyq-sanıtarlyq kómek kórsetý ortalyqtary jumys isteıdi. Bul ortalyqtar sottalǵandarǵa josparly jáne shuǵyl medısınalyq kómek kórsetip, túrli juqpaly jáne sozylmaly aýrýlardyń aldyn alý sharalaryn júzege asyrady. Sonymen qatar, aýyr naýqastardy emdeý maqsatynda olardy azamattyq medısınalyq mekemelerge aýystyrý tájirıbesi qoldanylady.
Qylmystyq-atqarý júıesindegi medısınalyq qyzmet sapasyna qatysty naqty ári jan-jaqty jaýap alý úshin Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń quzyrly organdary men sala mamandarynyń pikirine júgingen durys bolar edi. Bul baǵyttaǵy jumystardyń aldaǵy ýaqytta qanshalyqty tıimdi júzege asyrylatyny – elimizdegi qylmystyq-atqarý júıesiniń izgilenýiniń mańyzdy kórsetkishteriniń biri bolmaq.
TÚIİN: Qazaqstandaǵy qylmystyq-atqarý júıesiniń jańǵyrýy men izgilenýi qazirgi ýaqytta mańyzdy ári ózekti másele bolyp otyr. Saparǵalı Jumaǵulov jetekshilik etetin departament qylmystyq-atqarý júıesin jańǵyrtý baǵytynda aýqymdy reformalardy júzege asyryp, sottalǵandardy qoǵamǵa beıimdeý men olardyń quqyqtaryn qorǵaýǵa erekshe kóńil bóledi. Onyń basshylyǵymen Túrkistan oblysy men Shymkent qalasyndaǵy túzetý mekemelerinde ınfraqurylym jańartyp, qoǵamnyń tolyqqandy múshesi bolýǵa kómektesetin kásiptik bilim berý men eńbekke tartý baǵdarlamalary keńeıtilýde. Bul ózgerister, óz kezeginde, qylmystyq-atqarý júıesine degen senimdi nyǵaıtyp, sottalǵandardyń áleýmettik jaýapkershiligin arttyrýǵa yqpal etedi.
Saparǵalı Jumaǵulovtyń ádildigi men kásibı sheberligi onyń basqaryp otyrǵan salasyndaǵy barlyq ózgeristerdiń nátıjeli bolýyna negiz bolyp otyr. Ol basqarǵan departament tek jazalaý emes, sottalǵan azamattardyń jańa ómir bastaýyna múmkindik berip, olardyń qoǵamǵa paıdaly azamattar bolyp oralýyna jaǵdaı jasap keledi. Qabyldanyp jatqan reformalar men engizilip jatqan jańashyl ádister aldaǵy ýaqytta da qylmystyq-atqarý júıesiniń damýynda oń ózgerister ákeletini sózsiz.
Suhbattasqan – Serik JUMABAEV.
