Adamzat tarıhynda túrki órkenıetiniń alatyn orny óte zor. Ulan-ǵaıyr atyrapty ba ǵyndyrǵan Túrki halyqtarynyń adamzattyń damýyna qosqan úlesi mol ekenin tarıh dáleldedi.
Zamanynda óner men ǵylymnyń irgeli ordasyna aınaldy. Ókinishke oraı tarıhtyń damýyna baılanysty ásirese ǵylymı-tehnıkalyq progrestiń tez júrýine oraı túrkiler deformasıalandy.
Perzıdentimiz Qasym-Jomart Kemeluly, óziniń bergen suqbatynda qazirgi halyqaralyq qatynastarda «túrki faktorynyń» paıda bolýy máselesin qozǵaıtyn, túrki memleketteriniń uıymy (TMU) týraly da pikirin bildirdi.
Qazirgi geosaıasattaǵy qıyn jaǵdaıda túrki áleminiń saıası, ekonomıkalyq jáne mádenı yntymaqtastyq sheńberinde túrki memleketteri uıymynyń qoldaýymen birigýi, óńirlik turaqtylyq turǵysynan eń mańyzdy oqıǵalardyń biri bolyp tabylady.
Túrki memleketteriniń uıymy ortaq til, mádenıet jáne yntymaqtastyq negizinde qurylǵanymen, búginde ol aımaqtyq jáne halyqaralyq yntymaqtastyqtyń tıimdi uıymyna aınaldy.
Túrki memleketteriniń uıymyn qurý kezeńderin úshke bólýge bolady. Birinshi kezeńi, KSRO ydyraǵannan keıin, túrki respýblıkalary táýelsizdik alǵan kezde, 1992 jyly Túrkıanyń basshylyǵymen Ankarada «Túrkitildes memleketter basshylarynyń Samıti» ótti. Ekinshi kezeńi, 2009 jyly túrkitildes memleketteriniń Yntymaqtastyq Keńesi, atap aıtqanda “Túrki keńesi” quryldy. “Túrki keńesi” halyqaralyq arenada «qarapaıym» maqsattardy kózdep, ýaqyt óte kele tabysty nátıjelerge qol jetkizdi.
Bul turǵyda ekonomıka, bilim, kólik, mádenıet, týrızm jáne syrtqy saıasat salalaryndaǵy mańyzdy jobalar birlesip iske asyryldy. Úshinshi kezeńi, Túrki keńesi 2021 jylǵy 12 qarashada Ystambulda ótken 8-shi samıtinde tarıhı sheshim qabyldady jáne óz ataýyn túrki memleketteriniń uıymy dep ózgertti.
Byltyr Astana tórinde «Túrki dáýiri!», ıaǵnı «TURKTIME!» uranymen TMU-nyń X samıti ótken bolatyn. Osy samıtte «Túrki áleminiń keleshegi – 2040» atty qujat bekitildi. Qasym-Jomart Toqaev túrki memleketteriniń qatar damýy óte mańyzdy dep sanaıdy.
Bul rette Prezıdent Uıymǵa múshe elderdiń standarttary men termınologıasyn júıeleýdi usynǵan bolatyn.
Byltyr, túrki memleketteriniń ishki jalpy ónimi 1,4 trıllıon dollardy qurasa, bıyl túrki memleketteri uıymy aıasyndaǵy ózara saýda aınalymy 45 mıllıard dollardan asqandyǵyn aıtty.
Ótken jylǵy samıttiń aıasynda 80-nen astam túrli is-sharalar uıymdastyrylyp, qatysýshy elderdiń bilim berý jáne akademıalyq qurylymdary, sondaı-aq shyǵarmashylyq zıaly qaýym ókilderi arasynda tyǵyz jáne ónimdi baılanystar ornatylǵandyǵyn da tilge tıek etti.
2021 jyly kúlli túrki áleminiń rýhanı astanasy bolyp jarıalanǵan kóne Túrkistan qalasy túrki halyqtarynyń rýhanı jaqyndasýynda erekshe, eleýli ról atqarsa,
V Dúnıejúzilik kóshpendiler oıyndarynyń Astanada ótýi mańyzdy oqıǵa boldy dep, oı túıdi. Uıym sheńberinde Túrki memleketteriniń Parlamenttik Assambleıasy (TÚRKPA) , Túrki mádenıetin jáne ónerin damytý halyqaralyq uıymy (TÚRKSOI) jáne Túrki akademıasy sıaqty uıymdar jumys jasaýda.
Baýyrmaldylyq pen shyn janashyrlyq bul memleketterdi saıası arenada úlken oıynshylarǵa alyp kelýi ábden múmkin.
Ásem KÚLBAEVA, QR Prezıdenti janyndaǵy QSZI Óńirlermen jumys jónindegi bólimniń sarapshysy
