Bul sensasıalyq jańalyq kóptegen eldegi prezıdent pen sheneýnikterdi kádimgideı typyrshytyp qoıdy. Basy aqtalýdy bastap ta ketti. Onyń ishinde tóbe kórsetetin bizdiń shendiler, ázirge únsiz.
Osy jaıtqa baılanysty saıasatker Ámirjan Qosanov óz oıyn bildirgen eken.
Dalanews.kz sarapshynyń sózin oqyrman nazaryna usynady.
...
Maqtanǵym kelmeıdi, ondaıdy múlde unatpaımyn. Biraq, búgin óz-ózimdi ustaı almadym, qalaı degenmen de kóripkeldik bir qasıetim bar-eı meniń de. Kúni keshe BAQ-tar memlekettik qyzmetkerler men olardyń týystarynyń aqshalaı operasıalary men múlkin qadaǵalaýǵa alýdy kózdeıtin zań jobasyn Májilistiń maquldaǵanyn jarysa jazdy.
Bul arada kózge erekshe túsetin túzetý qadaǵalaý otbasy múshelerine de qatystylyǵy, ıaǵnı jubaıyna da. Odan bólek, jaqyn týystary degen jerine keletin bolsaq, bul arada anyqtama «Neke jáne otbasy týraly» kodeksten alynyp otyr, onda jaqyn týystaryna ata-anasy, balalary, aǵalary, ápkeleri, ata-ájesi jáne nemereleri jatady».
Osylaı dep túsindiredi bul ózgeristi engizýdi usynýshylar...
Ózderińiz biletinderińizdeı, men aldynda álemjelide de jazǵan edim: “naqty qazirgi jaǵdaıda qazaqstandyq kodeks shendi-shekpendilerdiń jaqyn týystaryn anyqtaý úshin jetkiliksiz” dep.
Qazaqtardyń týystyq tamyry tereńge boılaıdy: mysal úshin kúıeýbalasy degen bar, áke men sheshesi jaǵynan da aralas-quralas týystar kóp, sondaı-aq kelinderi men quda-qudaǵılaryn qalaı nazardan tys qaldyrasyz...
Bizdegi saıası klandar týystar dep atalatyn jasaqtan quralyp, tartylyp otyratyny ashshy da bolsa, basqa túsken shyndyq. Odan bólek, bul tizbekten toqaldardy qalaı shet qaldyramyz. Iaǵnı aqsha men men múlik osy tizimdegilerdiń kez kelgeniniń atyna tirkelýi múmkin.
Mine, aıtqanym aıdaı keldi!
Apta bastalǵaly el-jurtty (álemdi de!) ushy-qıyry kórinbeıtin, baqylaýǵa áste kelmeıtin ofshorlyq keńistikke qatysty taǵy bir sensasıalyq jańalyq dúrliktirip jatyr.
Uıymdasqan qylmys pen sybaılas jemqorlyqty zertteý ortalyǵy (OCCRP) «Pandora Papers» dep atalatyn jańa jahandyq qujattyń derekterin syzdyqtatyp jarıalaı bastady. Onda otyzǵa jýyq qazirgi jáne burynǵy memleket basshylary men úsh júzden astam sheneýnikter de júr, sonyń ishinde bizdikiler de tóbe kórsetedi.
OCCRP búı deıdi: «Ult kóshbasshysyna jaqyndyǵymen belgili eki olıgarh ofshorlyq kompanıalarmen kúrdeli kombınasıalar júrgizip, aqyrynda olar jumbaq jaǵdaıda sol tulǵanyń beıresmı úshinshi áıeline 30 mıllıon dollar aýdarady».
Basylym onyń esimin de jarıalap jiberdi: Ásel Qurmanbaeva dep!
Endi Elbasy men osy kelinshektiń arasyndaǵy qandaı da bir yqtımal baılanystar bar-joǵyn qaýzap jatpaı, ony talqy nazarynan ádeıi ysyryp tastap otyrmyn. Óıtkeni men bireýdiń ishki ómirine aralasyp, sóz qylǵandy jek kóremin, aıtsam tek saıası máselelerdi qozǵaımyn.
Ózderińiz kórip otyrǵandaryńyzdaı, «Pandora Papers» qujatynda aty atalǵan kóptegen saıasatkerler men memleket basshylary óz betinshe túsinik berip, aqtalýǵa tyrysyp jatyr. Keıbireýleriniń bul qolynan keldi, al keıbireýleriniń murny tasqa tıdi.
Al Elbasynyń aınalasyndaǵylar bolsa áli únsiz, sóıtip, ózderi túrli qaýesetterdiń taraýyna jol berýde. Degenmen OCCRP jarıalaǵan maqalada tóbe kórsetken olıgarhtar tabıǵı resýrstardy satýmen tikeleı baılanystylar, al Konstıtýsıaǵa sáıkes onyń bári halyqqa tıesili, negizi. Endeshe, salyq tóleýshiler bul aqshanyń qaıdan paıda bolǵanyn, ofshorlyq shottardyń kimdiki ekenin bilýge, qyzyǵýshylyq tanytýǵa quqyly.
Sonymen qatar, bul arada orasan zor soma týraly sóz bolyp otyr, onyń ıesi kim, jerlesterine túsindirsin bul aqshanyń qaıda shyqqanyn, álde Elbasy eshqashan kásipkerlikpen aınalyspaǵan adam ba, jyldar boıy bir jalaqymen (olaı bolsa, jalaqynyń da mólsherin bile otyrsaq, órkenıetti elderdegideı) jáne ózi jazǵan kitaptarynyń qalamaqysyna ómir súrip kele me?..
Taǵy bir aspekt – moral jaıy.
Bul arada bıliktegiler áldeqashan umyt qaldyrǵan otbasylyq qundylyqtar sıaqty qarapaıym nárseni aıtyp otyrmyn. Kez kelgen adam, onyń ishinde myqtymyn degender de jeke ómirin ózi qurýǵa, oǵan qol suǵylmaýyna quqyly: ajyrassa da, jańa otbasyn quramyn dese de ózi biledi.
Prezıdentter de adam balasy, olar da óz ómirin qurýǵa quqyly. Biraq órkenıetti álemde bul proses qoǵam úshin únemi ashyq bolady.
Nesin jasyraıyq, bizde tómengi satydaǵy bastyqsymaqtar joǵarydaǵylardyń qylǵanyn kórip, olar da qalys qalǵysy kelmeıdi, toqal degendi baılyq pen bıliktiń atrıbýty sekildi sanaıdy.
Úlgili otbasy degenniń, tárbıege negiz moraldyq qundylyqtardyń qandaı bolatynyn memleket basshylary ózi bastap úlgi retinde kórsetpese, ony basqa kim jasaıdy?
Elbasynyń beıresmı áıelderi týraly ol kisini jaqtyra bermeıtinderdiń ádeıi týdyratyn qaýeseti bolýy múmkin degendi belgili bir deńgeıde moıyndaımyn. Endeshe, mundaı alypqashpa sózdi joqqa shyǵaryp, bir ret bolsyn «áý» deýi kerek qoı.
Bir qyzyǵy, Elbasynyń jeke ómiri týraly málimetterdi eger buryn saıası opozısıaǵa jaqyn buqaralyq aqparat quraldarynyń, jekelegen saıası qashqyndardyń jazýyna batyly jetse, qazir baıqaımyn, jaǵdaı ózgergen: endi opozısıalyq BAQ-qa esh qatysy joq, keıbir qoǵam belsendileri de, jeke adamdar da ashyqtan ashyq aıtyp, óz pikirimen bólise beretin bolǵan.
Mundaı ózgeristegi medıalyq sanany qaltarysta qaldyrýǵa áste bolmaıdy, bul da bir úlken kórsetkish: moraldyq-psıhologıalyq betburys jasap, «Ne bel ketedi, ne belbeý ketedi» degen azamattarymyzdyń jańa ózgeriske daıyn ekenin osydan baıqaýǵa bolady.
Al Ult kóshbasshysynyń bul rette tyrs demeı únsizdik tanytýy, osy jaǵdaıǵa degen kelisiminiń belgisi dep qabyldaýǵa bolatyn sekildi. Basqa ony qalaı túsindirýge bolady?..
Osy tusta...
Memlekettik kirister komıtetiniń málimetinshe, Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń bes ınstıtýsıonaldyq reformany iske asyrý jónindegi 100 naqty qadam – Ult josparynyń 42-qadamyn jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń Sybaılas jemqorlyqqa qarsy strategıasyn oryndaý úshin 2021 jyldyń 1 qańtarynan bastap, jalpyǵa birdeı deklarasıalaý kezeń-kezeńimen engizilip jatyr. Osy jalpyǵa birdeı deklarasıalaý kezinde memlekettik qyzmetkerlerdiń shetelde qansha banktik shottary, jyljymaıtyn múlikteri men kólikteri bary eseptelgen. Deklarasıany usynǵan 497 myń jeke tulǵanyń 440-ynda sheteldik bankterde jeke shoty bar. Shottaǵy aqshanyń jalpy somasy 691 mlrd teńge.
Sıfrlarǵa sensek, qazaqstandyq sheneýnikter aqshasyn Reseı Federasıasynda, Amerıka Qurama Shtattarynda, Shveısarıa bankterinde saqtaǵandy táýir kóredi.
Sondaı-aq 494 jeke tulǵa 26 eldegi 666 jyljymaıtyn múlik obektisin deklarasıalaǵan, onyń ishinde 436 obekti – Reseıde, 44-i – Birikken Arab Ámirlikterinde, 38-i Túrkıada jáne t.b.
1 030 jeke tulǵa 49 shet memlekette tirkelgen 1 198 kólik quralyn qujatta kórsetken. Ol kólikterdiń 292-si – Reseıde, 235-i – Armenıada, 221-i – Japonıada, 162-si Germanıada bolyp shyqty. Basqa da elderde tirkelgen kólikter bar. Biraq eń kóp kólik tirkelgen elder osy atalǵandar.
Deklarasıa tapsyrǵan 47 azamattyń bizdiń elden tys 57 zańdy tulǵaǵa qatysý úlesi bar. Bul Reseı, Kıpr, Arab Ámirlikteri syndy elderdegi kásiporyndardyń, mekemelerdiń aksıoneri, quryltaıshylardyń biri degen sóz.
1585 jeke tulǵa 11 elde 1 603 jyljymaıtyn múlik obektisiniń qurylysyna qatysý úlesiniń bar ekenin kórsetti. Buǵan qosa, 116 adam ınvestısıalyq altyndy jarıalady; 25 elde 918 adam baǵaly qaǵazdary baryn usyndy; 635 ınvestısıalyq paı qorlarynda 608 adamnyń paıy bar; 212 adamnyń 218 zıatkerlik menshik, avtorlyq quqyq obektisi bar; 355 adamnyń debıtorlyq, 578 adamnyń kredıtorlyq bereshegi bar. 1 704 jeke tulǵa 2 327 nysandy senimdi basqarýǵa bergen.
Ázirlegen, Aıaýlym SHAIMARDAN
