Álemde geosaıası tartystar kúsheıip, senim daǵdarysy asqynǵan tusta prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstannyń Birikken Ulttar Uıymyna berik ustanymyn taǵy bir márte pash etti. Bul týraly memleket basshysy Qazaqstan halqy Assambleıasynyń mereıtoılyq jıynynda aıtty dep jazady Dalanews.kz.

Toqaevtyń aıtýynsha, qazirgi kezde álemde ekstremıstik ıdeologıalar men popýlızm qaıtadan bas kóterýde. Radıkaldy rıtorıkanyń kúsheıýi, halyqaralyq quqyqtyń qunsyzdanýy jáne negizgi halyqaralyq ınstıtýttardyń álsireýi baıqalýda.

Osyǵan baılanysty Qazaqstan BUU Jarǵysyna degen adaldyǵyn saqtaı otyryp, ony reformalaý qajettigin de turaqty kóterip keledi.

«Búgingi ahýal turǵysynan alǵanda, BUU áli de balamasy joq jahandyq uıym retinde qala beredi, sondyqtan biz ony qoldaýdy jalǵastyramyz», – dedi memleket basshysy.

Saıasattanýshy Ǵazız Ábishevtiń pikirinshe, Toqaevtyń bul málimdemesi – BUU-nyń yqpalyn álsiretýge múddeli túrli geosaıası oportýnıserge berilgen janama jaýap. Óıtkeni sońǵy jyldary «álemdik alpaýyttardyń orta merzimdi logıkasy – ámbebap halyqaralyq uıymnyń bedelin túsirip, ózderiniń múddelerine qolaıly ahýal qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan».

Biraq Ábishev álemdik qoǵamdastyq úshin mundaı ámbebap uıymnyń balamasy joq ekenin eske salady.

«İri derjavalardyń absolútti ústemdigi dáýiri ótti. Qazir barlyq memleketter ózderiniń ulttyq múddelerine sáıkes strategıalyq jospar quryp, alǵa umtylýda. Iá, AQSH pen Qytaıdyń yqpaly zor. Odan bólek Reseı, Úndistan, Ulybrıtanıa, Fransıa, Japonıa, Germanıa sekildi iri oıynshylar bar. Biraq geosaıası kartada Kanada, Avstralıa, Brazılıa, Ońtústik Koreıa, Izraıl de bar ekenin umytpaý kerek. Vetnam, Pákistan, Saýd Arabıasy, Túrkıa, Italıa, Mysyr, Ońtústik Afrıka sıaqty memleketter de óz ornyn naqtylaýǵa talpynýda. Bul qatarǵa Qazaqstan, Ózbekstan, Ázerbaıjan sıaqty elder de qosyldy. Ár elde ulttyq múddeni qorǵaıtyn rasıonaldy, pragmatıkalyq elıtalar qalyptasyp úlgergen», – deıdi sarapshy.

Onyń aıtýynsha, kóppolárly álemdi qalpyna keltirý áreketteri osy elderdiń kópjaqty ambısıasyna tireledi.

Túptep kelgende, barlyǵy qaıtadan ámbebap halyqaralyq quqyqtyń basymdyǵyn moıyndap, ony bir ortaq álemdik uıym arqyly júrgizýge májbúr bolady.

«Sol kezde birqatar elderdiń, sonyń ishinde Qazaqstannyń da, halyqaralyq quqyqtyq tártipti qorǵaýda jáne BUU-ny qoldaýda turaqty túrde aldyńǵy shepte júrgeni aıqyndalmaq. Qazaqstan bul rette BUU reformalarynyń qajettiligin moıyndap qana qoımaı, bul týraly ashyq pikirtalastardy da belsendi túrde kóterýde», – dep túıindeıdi Ǵazız Ábishev.

Álemdik saıası arhıtektýradaǵy BUU-nyń róli týraly sóz qozǵalǵanda, prezıdent Toqaevtyń osydan eki-úsh jyl burynǵy Sankt-Peterbýrg halyqaralyq ekonomıkalyq forýmyndaǵy áıgili málimdemesin de aıta ketken oryndy.

Sol jolǵy jıynda Qazaqstan basshysy kópshilik aldynda DNR men LNR-dy moıyndamaıtynyn anyq ári ashyq jetkizgen edi. Ol halyqaralyq quqyqtyń basty qujaty – BUU Jarǵysyna súıený qajettigin atap ótip, Qazaqstannyń bul máselede ustanymy naqty ekenin eske salǵan bolatyn.

Bul da resmı Astananyń ámbebap halyqaralyq quqyq normalary men BUU qaǵıdattaryn berik qorǵap kele jatqanyn dáleldeı túsedi.

Lavrov BUU-ǵa ne dep shúılikti? 

Reseıdiń syrtqy ister mınıstri Sergeı Lavrovtyń aıtýynsha, Batys "Aýǵanstan oıynyna" qaıta oralýǵa belsendi túrde áreket etip jatyr, sonyń bir dáleli – Dohada bastamashylyq jasalǵan jańa keńes formaty.

– Biz Batystyń Aýǵanstannan shyqqannan keıin bul elge qaıta aralasýǵa tyrysyp jatqanyn baıqadyq. Buǵan deıin aıtqanymdaı, olar aýǵan jerinen talıbter bılikke kelgen kezde qashyp shyqqan bolatyn. Qazir Batys, atap aıtqanda, BUU hatshylyǵy arqyly Dohada ótetin jańa keńes formatyn bastamalap otyr, – dedi Lavrov Ózbekstanǵa jasaǵan saparynyń qorytyndysynda.

Lavrovtyń aıtýynsha, Batys elderi ózderin jaısyz sezinedi, óıtkeni Dohadaǵy formatqa deıin Aýǵanstandaǵy prosesterge syrtqy yqpal etý isinde negizgi róldi osy óńirde ornalasqan elder atqaryp keldi.

– Biz qarsy emespiz. Tek Batys elderi osy ortaq kúsh-jigerge adal nıetpen qatysyp, onyń astarynda ekijaqty maqsattar bolmaǵanyn qalaımyz. Sondyqtan biz de Dohadaǵy proseske qatysyp otyrmyz, – dedi Lavrov.

Sonymen birge, Máskeý áli de BUU men Batystyń Aýǵanstandy turaqtandyrýǵa baǵyttalǵan ortaq áreketterinen aıtarlyqtaı nátıje kórip otyrmaǵanyn atap ótti.