Kim jaýapty?
Osy bir jaǵdaıdyń jylda qaıtalananýyn qalaı túsinýge bolady? Mundaı pushaıman kúıge qalaı tústik? Qatelikten qashan sabaq alamyz? Suraq kóp – jaýap joq.
Keńes zamanynda salynyp, tartylǵan – sý qoımalary men aryq-kanaldardyń bári tozyp, erigen qardyń sýy aýyldy betke alyp, jónep beretin boldy. Sý qoımalarynda jınalýǵa tıis qar sýy qazir aýyldyń ishin kókteı ótip, aıdalaǵa aǵyp jatyr.
Jalpy kóktem bolsa, aýyl-aımaqty qyzyl sý basýyna kim jaýapty? Bylaıǵy qarapaıym jurt oblys ákimderin aıyptaıtynyn bilemiz. Taǵy da kim?
Aıtapaqshy, aýyl turǵyndary ákimge renishin aıtqanda tótenshe jaǵdaılar qyzmetiniń de jumysyna da kóńili tolmaıtynyn aıtyp qalatyny bar.
Iá, jergilikti jerdegi óńir basshylaryn sý tasqyny úshin eshkim jaýapkershilikten bosatpaıtyny anyq. Sondyqtan kóp jaǵdaıda taıaqtyń ushy ákimdikterge tıip jatady.
Bizdińshe, ákimnen basqa Aýylsharýashylyǵy mınıstrligi janyndaǵy Sý resýrstary komıteti de bul iske jaýapty bolýy tıis. Astananyń tórinde mınıstrliktiń ishinde otyratyn bul komıtetti kim basqaratynyn, onyń nemen aınalysyp jatqanyn bylaıǵy jurt bilmeıdi.
Sondyqtan Sý resýrstary komıtetiniń tórǵasy Islam Ábishevti bylaıǵy jurt jyǵa tanymaıdy. Tanysa da kezinde ózi jumys istep ketken ońtústik pen shyǵystyń halqy tanýy múmkin.
Iá, Islam aǵamyz qar sýyndaı kóktemde kózge túsedi de, odan keıin halyqtyń nazarynan izim-ǵaıym joǵalady.
Islam Ábishevtyń Sý resýrstary komıtetin ekinshi ret basqaryp otyrǵan basshy. Ol 2012 jyly komıtetti bir tizgindese, 2014 jyly marqum Nurlan Qapparov Qorshaǵan ortany qorǵaý jáne ekologıa mınıstri bolyp turǵanda ózi basqaratyn mınıstrlik quramyndaǵy Sý resýrstary komıteti tóraǵalyǵyna Islam Ábishevti bekitkeni esimizde. Sodan beri biraz jyl ótti. Sý resýrstary komıteti Aýylsharýashylyǵy mınıstrliginiń quramyna ótkenin bilemiz.
Komıtet mınıstrlikke aınalsyn
Komıtet tóraǵasyna qaı óńirdi sý basyp jatqanyn aıtyp, qosymsha aqparat berýdi artyq sanaımyz. Óıtkeni, Ábishev myrza biz aıtpasaq ta, qaı aımaqta qyzyl sýdyń qaýipi zoraıyp turǵanyn jaqsy biledi.
Búginde elimizdegi sý qoımalary respýblıkalyq, jergilikti komýnaldyq menshiktiń jáne jekeniń qolynda.
Bizdińshe, kóktem shyǵa sý basý qaýpinen tolyqtaı qutylý úshin Aýylsharýashylyǵy mınıstrliginiń quramyndaǵy Sý resýrstar komıtetin jeke mınıstrlik, bolmasa, agenttik retinde qaıta qurý qajet.
Áıtpese, aýylsharýashylyǵynyń myń san jumysynan mınıstrliktiń elimizdiń sý sharýashylyǵyn retteýge múmkinshiligi bola bermeıdi. Qonaevtyń zamanynda elimizdiń Sý sharýashylyǵy mınıstrligin basqarǵan Ábýbákir Tynybaev elimizde kanaldar qazyp, kóptegen sý qoımalary saldy. Sol kezde aýyl-aımaqty sý basqanyn kórmek túgili, estimeýshi edik.
Muny Aýylsharýashylyǵy mınıstri Ómirzaq Shúkeev myrza túsinedi dep oılaımyz. Qazirgi tańda Aýylsharýashylyǵy mınıstrliginiń júktemesi óte kóp. Búginde bul mınıstrlik aýylsharýashylyǵy eńbekkerlerin qarjylandyratyn birneshe qorlardy, elimizdegi aýylsharýashylyǵy mamandaryn daıarlaıtyn oqý oryndardy baýyryna basyp otyr.
Tipti kezdinde aýyl halqyn aýyz sýmen qamtıtyn «Aq bulaq» baǵdarlamasyn iske asyrýdy osy mınıstrliktiń qaraýyna boldy. Nátıjesinde aýyz sýmen qamtý isi kóptegen syndar aıtylǵanyn bilemiz. Sondyqtan elimizdiń sý resýrsyna qatysty mańyzdy salalardyń basyn jınaqtap, jeke qurý qajet. Buǵan Ómirzaq Estaıuly qarsy bolmasy anyq.
Toǵandar qaraýsyz qaldy
Qazirgi tańda jekeniń qolyndaǵy sý qoımalarynyń jaı-kúıin Sý resýrstary komıteti qadaǵalaıtynyn bilemiz. Jalpy elimizdegi gıdrotehnıkalyq nysandardyń jumysyn baqylaý isi «Qyzylaǵash oqıǵasynan» keıin kúsheıe tústi. Oǵan deıin uzan arqan, keń tusaýǵa salynyp júrgenimiz jasyryn emes.
Gıdrotehnıkalyq nysandardyń ishinde sý qoımalarynan balyq aýlap, sharýalarǵa sýdy puldap, demalys nysandaryn salyp, paıda tabýǵa bolady. Al kanaldar men aryq júıelerine qatysty bulaı dep aıta almaısyń. Sondyqtan kanaldar, toǵandardy jáne jer asty sýlaryn retteıtin nysandardy eshkim jekeshelendirip alýǵa yqylas tanytqan joq.
Toqyraý jyldary gıdrotehnıkalyq nysandardy kútip, baptap ustaıtyn memlekettiń de qarjysy da bolmady.
Sonyń saldarynan kanaldar men toǵandardy qum basty. Endi qys boıy jaýǵan qar erip, baıaǵy kanal, aryqtar bolmaǵan soń, eldimekenderge jyl saıyn qaýip tóndirip júrgenin kórip júrmiz.
Ýaqytsha jumys – máseleni sheshpeıdi
Budan qalaı qutylýǵa bolady? Sý resýrstary komıtetiniń quzyretin keńeıtip, jeke mınıstrlik etip quryp, onyń búdjetin qalyptastyrý kóktemgi sý tasqynan qutylýdyń birden-bir joly.
Búginde Sý resýrastary komıtetiniń aımaqtarda ózine baǵynyshty aýmaqtyq organdary bar. Sondyqtan komıtetti derbes organ retinde qaıta jasaqtaǵanda qurylymdyq bólimshelerin qaıta quryp, ábigerge túspeıdi.
Qazirgi tańda respýblıkalyq deńgeıdegi gıdrotehnıkalyq nysandardyń bári Sý resýrstary komıtetine qaraıtynyn áńgime arasynda aıttyq. Al komýnaldyq menshiktegi nysandar ákimdikterge qaraıdy. Kóp jaǵdaıda oblystyń búdjetin qarastyrǵanda gıdrotehnıkalyq nysandarǵa kúrdeli jóndeýge qarjy tıisti deńgeıde bólinbeıtini belgili.
Bólinse de, kóktem kezinde sý tasqynynyń aldyn aldyn alýǵa baǵyttalǵan is-sharalarǵa ǵana qarjy qarastyrylady. Mundaı profılaktıkalyq jumystar kezinde aýyldyń aınalasynan aryq qazyp, bolmashy jumystar atqarylatynyn bárimiz bilemiz.
Kelesi jyly bul jumystardy taǵy da qaıta qolǵa alyp jatamyz. Osylaısha ýaqytsha apattyń aldyn alýǵa baǵyttalǵan jumystardyń qanshalyqty tıimdi ekenin jyl saıyn kórip júrmiz.
Sondyqtan Sý resýrstary komıtetiniń quziretin keńeıtý mańyzdy. Áıtpese, kózimiz ashylmaıdy. Jylda sý basý, jylap-syqtaý qaıtalana beredi. Komıtettiń quzireti keńeıgen jaǵdaıda jergilikti jerdegi gıdrotehnıkalyq nysandardyń bárin onyń quramyna ótkizip bergen jón.
Qarjy qaıdan keldi?
Komıtet jeke aldyna qurylym bolǵanda onyń búdjeti paıda bolady. Al qazir Islam Ábishev bastaǵan sý sharýashylyǵynyń qyzmetkerleri halyqaralyq damý ınstıtýttarynan qarjy tartyp, 2020 jylǵa deıin respýblıkalyq deńgeıdegi sý qoımalaryn kúrdeli jóndeýden ótkizip, talapqa saı etýge umtylýda.
Jalpy gıdrotehnıkalyq nysandarǵa eshqandaı kompanıa ınvestısá salmaıdy. Tek memlekettiń kepildigimen halyqaralyq damý ınstıtýttarynyń arzan nesıelerin tartýǵa bolady. Bul rette Sý resýrstary komıtetiniń syrttan qarjy tartyp, jumys istep jatqanyn baǵalaýymyz kerek.
Búginde sý resýrstary komıteti tek qana gıdrotehnıkalyq nysandarǵa ǵana qarap otyrǵan joq. Sonymen qatar elimizdegi sýarmaly jerlerdiń kólemin ulǵaıtýǵa jaýapty bolyp tur. Osydan-aq, komıtettiń jumysy jyl ótken saıyn keńeıip jatqanyn baıqaýǵa bolady.
Sý nege basady?
Elimiz táýelsizdik alǵan jyldary elimizdegi eldimekenderdiń aınalasyndaǵy sýdan qorǵaıtyn aýmaqtardy jergilikti bılik oryndary turǵyn úı qurylysyn júrgizýge berip jiberdi.
Eger jergilikti jerlerge qaraıtyn komýnaldyq menshiktegi gıdrotehnıkalyq, sýdan qorǵaý aımaqtaryn elimizdiń sý resýrstaryn qadaǵalaıtyn derbes mekemeniń balansynda bolsa, aýyl shetindegi qar sýy ózen bolyp aǵatyn jerge eshqandaı turǵyn úı salynbas edi.
Jergilikti bılik oryndary sý basýy qaýpi bar aımaqtardyń bolashaqta qaýiptiligin eskermeı, bir kúndik paıda úshin jer telimderin berip jiberetini jasyryn emes.
Sońǵy ýaqyttary jańadan boı kótergen aýdandarda aryqty emge tappaısyń. Budan keıin erigen qar sýy úılerdi basyp, jurtty ábigerge salýy jylda qaıtalanýda.
Qazir alys aýyldy aıtpaǵan kúnniń ózinde Almatyǵa qosylǵan aýyldarda kóshe boıynyń sýy aǵyp ketetin aryq atymen joq. Qystaı jaýǵan qardyń sýy kóshede kólshik bolyp, ábden talqandalǵan joldyń sıqyn odan beter qashyryp móldirep, jatyp alady.
Kóptegen adamdar aýlasyndaǵy qardy jınap, kóshe boıyndaǵy aryqqa tastaıtyn jaman ádet te qalyptasty. Budan keıin aryqtyń ishindegi qar muz bolyp qatyp, sońynda qyzyl sý kósheni basady.
Aıtpaqshy
Memlekettik qyzmet jáne jemqorlyqqa qarsy kúres agenttiginiń resmı ókili Nurlan Jahınnyń aıtýynsha, Ǵanı Sádibekov «Aımaq» seriktestiginiń basshysymen aýyz jalasyp, «Shýchınsk-Býrabaı» kýrorttyq ornynda ózendi tazalaýǵa arnalǵan asa iri kólemdegi qarajatty jymqyrǵanyn alǵa tartty. Ǵanı Sádibekov qol qoıǵan jalǵan aktilerdiń nátıjesinde Energetıka mınıstrligi 2017 jyly oryndalǵan jumystardyń úlken kólemi úshin 3,6 mıllıard teńge tólegen. Osy qarjynyń 1 mıllıard teńgeden asa aqsha qolma-qol tólemge aınaldyrǵanyn jáne tekseris kezinde bul aqshalar tárkilengenin aqparat quraldary jarysa jazdy.
Osy rette Energetıka mınıstrliginiń ózenniń arnasyn tazartyp, Sý resýrstary komıteti atqaratyn jumysty moınyna alǵanyn bizde túsine almadyq.
Al Sý resýrstary komıtetiniń tóraǵasy Islam Ábishev bolsa, elimizdegi gıdrotehnıkalyq nysandardy kúrdeli jóndeýden ótkizý úshin halyqaralyq damý ınstıtýttarynan qarjy tartyp júr. Demek, osy bir jaıttan-aq, aldaǵy ýaqytta elimizde sý resýrstaryn qadaǵalaıtyn derbes organ quryp, iske kirisýdiń ýaqyty jetkenin baǵamdaýǵa bolady.
Nurlan JUMAHAN
