Dalanews.kz sarapshynyń osy tóńirektegi oı-tolǵamyn yqshamdap usynady.
Áshimbaevtyń pikirinshe komýnızmge áli de bolsa tolyq tarıhı baǵa berilgen joq.
"Tipti biz biletin Alash arystarynyń ózi Reseıden bólinýdi qup kórmedi, ári ketkende avtonomıa surady. "Alash Orda úkimeti táýelsizdik alýǵa umtyldy" dep jańsaq jazyp júrgender bar.
Túptep kelgende eshkim de sol jyldardy tereńirek zerttep, baıypty baǵa bergisi kelmeıdi", – deıdi saıasattanýshy.
Áshimbaev osy arada QazKSR-diń tóraǵasy bolǵan Jumabek Táshenovke toqtalypty.
"Táshenovti qazaq aýdandaryn Ózbekstan men Qyrǵyzstanǵa, Aqmola óńirin Reseıge berýge qarsy shyqqan kúresker retinde sýretteıdi. Qaǵaz-qujatty aqtara kele múlde basqa kóriniske kýá bolasyz.
Máselen Bostandyq aýdanyn Ózbekstanǵa bererde dál osy Táshenov baıandama jasaǵan. Bútin bir aýdan sol baıandamanyń negizinde Ózbekstanǵa ótip ketti.
Al Aqmola oblysyn Qazaqstannan jyryp alý týraly sóz bolǵan joq. Tyń ıgerý Hrýshev saıasatynyń basty baǵdary edi. Alaıda qarjylandyrý Almaty arqyly ótetin.
Tıisinshe tyń ıgerýge bólingen qomaqty qarajattyń birshama bóligi Selınogradqa jetpeı, Almatyda ıgerilip ketetin-di. Hrýshev Selınogradqa bólingen aqshanyń Almatyny aınalyp ótip, tikeleı Máskeý arqyly kelýin kózdedi.
Buǵan Táshenov qarsy shyqty. Óz basym onyń Hrýshevqa dóńaıbat kórsetip, «BUU-ǵa baryp baıbalam salǵanyna» kúmánmen qaraımyn.
Mańǵyshlaqtyń Túrkimenstanǵa berilýine qarsy shyqqany da jáı ǵana qaýeset.
Mundaı másele kóterilgen joq. Birqatar munaı-ken oryndaryn «Túrkimenmunaıdyń» basqarýyna berý, sol arqyly respýblıka aralyq klaster qurý týraly talqylaý boldy.
Ol tusta Táshenov otstavkaǵa ketip qalǵan.
Mine, solaı. Onyń tóńiregindegi ańyz ben aqıqatty aıyra almaı, Keńes odaǵynan shekpeninen shyqqan sheneýnikti «táýelsizdik úshin kúresken tulǵaǵa» aınaldyryp jiberdik», – deıdi ol.
Áshimbaevtyń aıtýynsha mundaı mundaı mysal jetip artylady. Saıasattanýshy osy arada asharshylyqty sóz etip, náýbetke negizgi kináli retinde – qazaqtyń sholaq belsendilerin atapty.
«Keıbireýler asyra sóıleýge mashyqtanyp alǵany sondaı "ashtyqtan 6 mln qazaq qyrylyp qaldy" deıdi.
Onyń sebebin Stalınniń túrki tektesterdi sýqany súımeıtinimen túsindiredi.
Ujymdastyrý naýqany Qazaqstanmen qatar júrgen ózge túrki elderine qarar bolsańyz dál bizdeı beınet kórmepti. Sorlaýymyzdyń sebebi – jergilikti jerdegi atqaminerlerdiń áperbaqan áreketinen boldy», – deıdi Áshimbaev.
Sarapshy bul arada Máskeýdiń malsyz qalǵan qazaqtarǵa qol ushyn sozǵanyn aıtady.
"Bir jerden oqyǵanym bar, Máskeý asharshylyqtyń aldynda Qazaqstandaǵy mal basyn qalpyna keltirý úshin qomaqty qarajat bóledi. Alaıda aqsha maqsatty jerge jumsalmaıdy, talan-tarajǵa túsedi.
Másele nede? Ujymdastyrýdyń basy-qasynda júrgen qazaqtyń saıası qaıratkerleriniń ózi 1937-38 jyly repressıanyń tuzaǵyna ilindi. Sóıtip saıası jaýapkershilikten qutyldy desek te bolady.
Sol jyldardyń qaǵaz qujatyn aqtarǵan adam asharshylyqqa jol bergen qazaqtyń partıa qyzmetkerleri ekenin ańdar edi. Ash-jalańash qazaqtar bas saýǵalap irgedegi Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Túrkmenstanǵa aýdy. Bul óńirler de ujymdastyrýǵa ushyrady. Alaıda ashtan buralǵan joq, jappaı qyrylǵan joq», – deıdi sarapshy.
Saıasattanýshynyń paıymdaýynsha ázir ótken tarıhty burmalaý basym bolyp tur. Keıbir tarıhı tulǵalar men olardyń oı-paıymyn konteksten kesip alyp, adamdy adastyrý beleń alyp barady.
"Stalın qazaqtardy ıttiń etinen jek kórse, qazaqtyń kórnekti qaıratkeri Turar Rysqulovqa Reseı úkimetiniń joǵary laýazymyn senip tapsyrmas edi. Buǵan Jalpyreseılik atqarý komıtetinde ulttar bólimin basqarǵan
Sanjar Asfendıarovty, Ábilqaıyr Dosovty, Nyǵmet Nurmaqovty qosyńyz.
1936 jyly Qazaqstandy odaqtyq respýblıka deńgeıine kótergen Stalınniń ózi edi. Bul buıryq bizdiń eldiń oń-sol tanyp, keıinnen birtutast memleket retinde qalyptasýyna jol ashty», – deıdi ol.
Genosıd? «Ol týraly aıtý, asyra silteý. Tarıhı derekterdi burmalaý», – degen pikirde Áshimbaev.
Saıasattanýshy Qazaqstannyń KSRO quramyndaǵy tarıhyna birjaqty baǵa berýge bolmaıdy deıdi.
[perfectpullquote align="full" bordertop="false" cite="" link="" color="" class="" size=""]«Iá, qıyn-qystaý kezeńdi bastan keshirdik, biraq jaqsylyǵy da jetip artylady. Sońǵysy týraly sóz qozǵaǵymyz kelmeıdi, kerisinshe kópe-kórneý kúıe jaǵyp, qaralaýǵa kelgende júırikpiz.
Búgingi táýelsiz Qazaqstan aıaqasty paıda bolmaǵanyn, onyń keshegi QazKSR-niń izbasary ekenin moıyndaǵymyz joq», – deıdi Áshimbaev.[/perfectpullquote]
Onyń pikirinshe Qazaqstan komýnıstik muradan bas tarta almaıdy. Bas tartýǵa bel baılady ma, endeshe sol tusta salynǵan eskertkishterdi, ǵımarattardy jermen-jeksen etý kerek.
"Osydan birneshe jyl buryn atý jazasyna kesilgen repressıa qurbandarynyń sanyn kóbeıtý týraly Qazaqstan kompartıasynyń birinshi hatshysy Levon Mırzoıannyń qoly qoıylǵan qujat jelide jarıalanyp, munyń sońy aıǵaı-shýǵa ulasty.
"Jaýyz armán» qazaqtyń kózin qurtpaq boldy" dep baıbalam salǵandardyń aıtaǵyna ergen bılik Almaty men Astanadaǵy Mırzoıan kóshesiniń atyn aýystyryp tastady. Álgi qujattyń tómengi jaǵynda Mırzoıanmen talasyp qol qoıǵandardyń teń jartysy qazaq ekenin eshkim elegen joq. Olardyń atyndaǵy kóshe áli tur...», – deıdi Áshimbaev.
Ázirlegen, Dýman BYQAI
ia-centr.ru saıtynan yqshamdap aýdaryldy
Dalanews.kz avtordyń pikiri redaksıa kózqarasymen sáıkes kele bermeıtinin eskertedi.
