Úkimet pen Ulttyq Bank "halyqtyń asyra nesıelendirýi" máselesin kóterip júrgenine jyldan asty. Olar ınflásıanyń aýyzdyqtaýǵa kelmeýiniń birden bir sebebi retinde de osy asyra nesıelendirý máselesin ataıdy. Onda da kepilsiz tutynýshylyq nesıeler úlesi kóbeıip ketkenin aıtyp, dabyl qaǵady. Alaıda qarjy ınstıtýttary buǵan aıtar ýáj aıtyp, qamtamasyz etilmegen tutynýshylyq nesıe kóleminiń anaı aıtarlyqtaı emes ekenin sıfrlarmen dáldep baǵýda. Bul rette ekonomıs ári Monetarity Telegram arnasynyń avtory Vladıslav Týrkın sońǵylarynyń esep tásili durys emes ekendigin aıtady, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Maman nesıe berý nemese nesıe naryǵyndaǵy "qyzyp ketý" jaǵdaıyn taldaýda belgili statısıkalyq koefısıentterge súıenýden bas tartý durys emes dep sanaıdy. Ol bul arada elderdiń tólem qabilettiligi men defolt yqtımaldyǵyn baǵalaý kórsetkishterin eskerý kerektigin aıtady.
"Negizi, jaǵdaı bylaı ǵoı, halyqtyń tutynysynyń jıyntyq somasy tabysynyń jıyntyq somasynan áldeqaıda asyp otyrady. Nátıjesinde sońǵy jyldary bizdiń elimizde 3-4 trln teńgege jetken tutynys kóleminiń artýyn baıqaýǵa bolady. Mine, mundaı alshaqtyq nesıe arnalary arqyly qarjylandyrylýda. Buǵan deıin osyǵan uqsas shekti ıgerý 2008-2010 jyldary bolǵan. Al ekonomıkadaǵy kez-kelgen quldyraý (JİÓ, memleket kiristeri men transfertter ósiminiń tejelisi) nemese fıskaldyq yntalandyrýdyń aıtarlyqtaı tómendeýi problemalyq qaryzdar men defolttardyń birden sharyqtaýyna ákelip soǵady. Endi bizdiń bankter qabyldaǵan qazirgi úlken ári shoǵyrlanǵan júıelik táýekelderdi eskersek, bul avtomatty túrde áleýmettik tolqýlar men qarjylyq daǵdarysqa ákelip soǵýy múmkin", - deıdi ekonomıs.
Onyń aıtýynsha, turaqty túrde yntalandyrý, JİÓ-niń ósimin basyp ozý jónindegi josparlar jáne memlekettik shyǵystardy qysqartý múmkin emes-mys degen sekildi oılardyń qoǵamda qaıta-qaıta kóterilýi de osymen baılanysty.
"Qaıta Ulttyq Banktiń atalǵan máseleni ishinara moıyndap, sharalar qabyldap jatqany kóńilge kádimgideı demeý. Retteýshi organ qazirgi bankterdiń "ıdealdy" statısıkasyna qaramastan, makroólshemderdi túzep, kontrsıkldi rezervtik býferdi engizýde", - deıdi Týrkın.
Ol qamtamasyz etilmegen tutynýshylyq nesıeleý jaǵdaıynda bankterdiń qorǵanysy óte myqty ekenin, kerisinshe, bul turǵyda qaryz alýshyǵa jasalatyn ekonomıkalyq qysym kúsheıe túsetinin aıtady.
"Bizde nesıe tólemin merziminen keshiktirgen adam is júzinde ekonomıkalyq, qoǵamdyq qýǵyn-súrginge ushyraıdy, barlyǵy buǵattalyp, túrli shekteýler qoldanylady. Qabyldanǵan bankrottyq týraly zań da bul máseleni sheshe almaýda. Bul - sońǵy satydaǵy jazalaý mehanızmi emes qoı, korporatıvtik bankrottyq jaǵdaıyndaǵydaı qalypty ekonomıkalyq proses. Biraq olardyń arasynda úlken aıyrma. Jalpy, qaryzdy retteý tetikteri bankterdiń paıdasyna óte jaqsy yńǵaılanǵan. Saldarynan bizde qamtamasyz etilmegen zaımdardy defoltqa shyǵarý kezinde shyǵyndardy óteýdiń óte joǵary deńgeıi tirkelýde. Bul taǵy da kútiletin joǵary shyǵyndardy jabý úshin qajet dep esepteletin qamtamasyz etilmegen bólshek nesıeleýdiń joǵary stavkalary týraly zańdylyqty buzady", - deıdi ol.
Onyń aıtýynsha, bizde paıyzdary jasyrýly bólip tóleý tetigi óte erekshe iske asýda jáne olardyń bólshek saýdagerler arasynda balamasy bolmaǵan soń belsendi qoldanysy baıqalady: qolma-qol aqshaǵa satyp alý úshin jeńildikter qarastyrylmaıdy, paıyzdyq mólsherlemeniń ózgerýine zaımdardyń ıkemsizdigi jáne t.b. Kóptegen elderde bólip tóleý uǵymy jeke-dara anyqtalyp kórsetiledi, al bizde bylyq-shylyq, sóıtip ol aqsha-kredıt saıasatyn birneshe ese qıyndatýda.
"Bireýler bul rette fıskaldyq shyǵyndar men búdjet tapshylyǵy máselesine qystyryp baǵýda. Olardyń atalǵan máselege túk qatysy joq, negizi. Máselen, búdjet shyǵyndary tapshylyǵy kezinde Ulttyq qordan shetel valútasy alynyp, teńgege aıyrbastalady. Iaǵnı, teńgesi barlar valúta satyp alady. Al júıedegi ortaq balansta ózgeris bolmaıdy. Tek valúta túri ǵana ózgeredi.Tek valútany Ulttyq bank ózi basyp shyǵarǵan teńgege satyp alǵany bolmasa. Buǵan deıin de atap ótkenimdeı, bizdiń qatelikter men qurylymdyq máselelerimizdiń esebinen tutynýshylyq nesıelendirýdiń artýy jáne saýda jáne qyzmet salasyndaǵy nesıeleý tetiginiń damymaı jatýy týyndaýda. Jekeleı fıskaldyq shyǵyndar aqsha massasynyń burq etken ósimine tikeleı yqpal ete almaıdy. Tek bankter memlekettik baǵaly qaǵazdardy satyp alyp, sol arqyly memlekettik nesıelendirý arqyly mýltıplıkatıvti áserdi nesıelik mýltıplıkatıvtik áserge almastyrýda. Sonyń saldarynan biz ekonomıkadaǵy joǵary, tipti artyq belsendilikti tirkeımiz. Al ol nesıege degen suranysty arttyryp, solaısha nesıelik múltıplıkasıa syndy standartty tetik esebinen aqsha massasynyń artýyna jol beredi. Al bul máseleni, nege ekenin, bizde kóp aıtpaýǵa tyrysady", dep sózin qorytyndylaıdy Vladıslav Týrkın.
Buǵan deıin saıtymyzda "Jurt jaman ádettenip alǵan". Sarapshy nesıe boıynsha daýly dáıekke qatysty óz oıyn aıtty" degen maqala jarıalanǵan bolatyn.
