Elbasy Talǵarǵa qashan keler eken?
[caption id="attachment_10392" align="alignleft" width="245"]
Talǵar aýdanynyń ákimi Raıhan Sadyqova.[/caption]
Jýyrda Prezıdent Nursultan Nazarbaev Almaty qalasyna saparlap keldi. Odan ary Almaty oblysyndaǵy eki aýdanǵa – Qaskeleń men Uzynaǵashqa baryp qaıtty. Saılaý aldynda týǵan jerine taǵzym etýdi jón kórgen shyǵar... Bir bilerimiz, Prezıdent keledi degennen beri eki aýdannan degbir qashty. Joldardyń jıegi qoqyr-qoqystan tazalanyp, shuqyrlary tez toltyrylyp (jóndedi deýge aýyz barmaıdy), asyǵys-úsigis qaýyrt jumys bastaldy. Jol aınadaı, shaǵyn qalalar tap-taza qalypqa keldi.
Degenmen, bul eki aýdan ortalyǵy da Talǵarǵa qaraǵanda ájeptáýir damyǵan. Almatynyń batysyna qaraı jol tartsańyz, Uzynaǵash pen Qaskeleńniń budan 5 jyl burynǵyǵa qaraǵanda retke kelip, jańa qurylys nysandary salynyp, qal-qadarynsha damı bastaǵanyna kóz jetkizesiz. Joly, sýy, jaryǵy bar, aýyldary negizinen gazben qamtylǵan. Talǵar jurtshylyǵy «Elbasy Talǵarǵa qashan keler eken» dep kútip júr... Tym qurysa, tazalyǵymyz jaqsarar edi deıdi.
Talǵardy jemqorlyq nege shyrmap aldy?
[caption id="attachment_10394" align="alignright" width="366"]
Talǵar aýdanynda jemqorlyq faktory nege jıi tirkeledi?[/caption]
Áıteýir, bul aýdan jemqorlyqtan, qurǵaq ýádeden kóz ashpaı keledi. Birneshe jyl buryn Talǵar qalasynyń eki ákimi biriniń artynan biri para alyp ustaldy. Jumataı Qasymbaev pen Adaıbek Qojahmetovtiń isi eldi dúrliktirgen. Odan buryn da aýdannyń birneshe basshysy qamalǵan edi. Eger tizer bolsaq, bul tizimdi áldeneshe onǵa jetkizýge bolady.
Talǵar aýdanynda jemqorlyq faktory nege jıi tirkeledi?
Sebebi, bul aýdan alyp qalanyń irgesinde, jeri óte shuraıly, kókoraı, sol úshin de qymbat. Onymen qoımaı, sońǵy onshaqty jyldan beri Talǵar aýdanynyń halqy qaýyrt ósti. Qala saǵalaǵannyń bári Talǵardan jer alyp, úı salýǵa úıir. Bul sheneýnikter úshin tabystyń kózi. Jer alǵyńyz kelip, ákimshilikterge bas suqsańyz, olar birden jer telimderiniń bári jekemenshikke berilip ketkenin aıtady.
Al elden surasańyz, deldaldardyń kóptigine tańyrqaısyz. Ákim bermegen jerdi deldaldar arzan baǵaǵa taýyp beredi. Biz Talǵar aýdany halqynan arnaıy saýalnama da júrgizdik. Solardyń basym bóligi aýdanda jemqorlyq faktorynyń órship turǵanyn jetkizdi. Árıne, jemqorlyq tek bir jaqtyly faktor emes, onyń san-salaly qyry bar. Áıtkenmen, nege bul aýdandy jemqorlyq shyrmap aldy?.. Halyq nege ákimshilikke senbeıdi?
Shaǵyn qaladaǵy keptelis...
[caption id="attachment_10393" align="alignright" width="394"]
Tań men keshte qalada kólik keptelisi. [/caption]
Aýdan basshylyǵynyń júıeli jumys isteýge qulqy joqtyǵyn, ózgesin bylaı qoıǵanda, ınfraqurylymdardyń júrgizilmeıtininen baıqaýǵa bolady.
Senbeseńiz, keshqurym jumystan qaıtsańyz, Talǵarǵa jolaı kórmeńiz. Almatynyń keptelisinen júıkeńiz tozyp Talǵarǵa taıaǵanda kólikterdiń qańtarylyp turǵanyn kóresiz. Qyzylqaırat aýylynan Talǵarǵa deıin. Talǵardyń ishi tipti yǵy-jyǵy. Bul neǵylǵan bitpeıtin keptelis ekenin surap kórgenbiz. Sóıtsek, eki-úsh jyl buryn qalaǵa taza aýyz sý qubyrlaryn júrgizýdi bastapty. Onysy áli tolyq aıaqtalmaǵan kórinedi.
Sonyń aldynda ǵana Prezıdent saılaýy óter kezde aýdan halqy Nursultan Nazarbaevqa hat jazyp, Almaty-Talǵar tasjolyn jóndetkizgen edi. Áıtpese, Talǵarǵa jetkenshe oıdym-oıdym jolmen qatynaıtyn. Sol jóndeý bite salysymen, Talǵar qalasynyń joldary da jóndele bastaǵan. Biraq kóp ótpeı sý qubyrlaryn tartý bastaldy. Sodan beri qalanyń joldary oıdym-oıdym. Tipti, shetki jaǵyna shyǵar bolsańyz, múldem jóndelmegen, halqy qysy-jazy balshyq keship júretin jańa qurylys alańqaılaryna jolyǵasyz. Turǵyndar qaladan jumystan kesh qaıtýǵa qorqady. Kóshesi bulyń-bulyń, joly joq, jaryǵy múldem tartylmaǵan yqshamaýdandarda ury-qary, nashaqorlar kóp desedi.
Osy sekildi máseleden tań men keshte qalada kólik keptelisi bolady eken. Úsh jyl boıy tartylyp bitpegen sý qubyrynyń jyry qashan biter eken?
Qum ishken halyq...
[caption id="attachment_10390" align="alignright" width="440"]
Úsh jyl boıy tartylyp bitpegen sý qubyrynyń jyry qashan bitedi?[/caption]
Sý demekshi, taza aýyz sý aýdan halqynyń talaıdan bergi derti. Ákimderdiń jyldaǵy esebine kóz júgirtseńiz, sonaý 2010 jyldary-aq bul másele sheshimin tabýǵa tıis-tuǵyn. Sodan beri ákimderdiń jyldyq esep berýinen aýyz sýdyń máselesi túspeı keledi.
Jyl basynda «bıyl», jyl sońynda «keler jyly» degen jaýaptan sharshaǵan halyq on shaqty jyl boıy qum aralas laı sýdy iship keldi. Sonyń kesirinen aýdan halqynyń arasynda aýrý-syrqaý kóp. Kóbi ishki aǵzalaryna tas baılanǵannan zardap shegip júr. Talǵar emhanasyna barmastan, Almatyǵa kelip emdeledi. Óıtkeni, emhanada «bári bar, tek maman joq». Barǵan halyqty qaladaǵy jekemenshik «Suńqar» sekildi emdeý ortalyqtarynda tekserilip, analızin alyp kelýge jumsaıdy.
Arly-berli shapqylamaı, jekemenshik emhanalarda emdelý – Talǵar halqynyń daǵdysyna aınalǵan. Áli de qanshama aýylǵa taza sý jetken joq. «Bıyl», joq, «keler jyly»... jetedi. Kútý kerek.
Qubyr bar, gaz joq
Talǵar aýdanyna gaz jetkeli de 3-4 jyldyń júzi boldy. Jylyna bir aýylǵa ázer jetedi. Mundaı baıaý júrgiziletin ınfraqurylymǵa bas shaıqamaı tura almaısyz. Aýdannyń qazirgi ákimi Raıhan Sadyqova hanym da burynǵy ákimderdiń áleýlaıyn qaıtalap keledi. Jyldaǵy halyqqa esep berýinde gaz, jol, aýyz sýdyń jyldam sheshiletinin aıtyp, «bıyl», ıakı «keler jyly» degen ýádesin úıip-tógýge mashyqtanǵan. Taldybulaq, Birlik sekildi aýyldarǵa qubyr jetkenimen, gazy qashan qosylary belgisiz.
Al Talǵar halqy túgeldeı gazdanǵaly birneshe jyl boldy. Esep boıynsha. Shyn máninde, áli gaz jetpegen kósheler kóp. Sebebi, tutas qalany gazdandyrýǵa gaz qory az kórinedi... Tek tamaq úshin ǵana gaz paıdalana alasyńdar degen sybys el arasyna taraǵaly beri eldiń gaz tartýǵa qulqy tómendep ketkenin aıtady qala turǵyndary. Sonda deımin-aý, eger gazy jetkiliksiz bolsa, qubyr tartyp nege álekke tústi eken? Baqandaı bes jyl boıy júrgizilgen qubyrdyń qyzyǵyn qala halqy qashan kóredi?..
Jańalyǵy joq qala...
[caption id="attachment_10391" align="alignright" width="380"]
Talǵarǵa basshylardyń kózi túspeı júr. [/caption]
Talǵar – jańalyǵy joq qala. Eger isker basshy, eńbekshil qosshysy bolsa, Talǵardaı qalany qulpyrtyp jiberýge bolar edi. Oǵan qalanyń ornalasý aımaǵy suranyp-aq tur. Týrıserdi tartýǵa qolaıly jerler kóp. Sporttyq nysandar da qanshama? Almatydan zerikken jurt Talǵarǵa aǵylar edi, eger bul qala sáýletti de dáýletti bolsa.
Oblys basshysy Battalov ákim bolǵaly Talǵardyń jaǵdaıy túzeledi degen úmit bar halyqta. Qazir azyp-tozyp otyrǵan qalanyń sáýletin arttyryp, kórikti shaǵyn aýdandardy kóbeıtse, qurylys nysandaryn beıbereket salmaı, qalanyń damý josparyn qursa, ınfraqurylymyn jetildirse, mundaı qalanyń baǵy artar edi. Tek, Talǵarǵa basshylardyń kózi túspeı júr. Halyq Almatydan nápaqasyn aıyryp, eki ortada sabylýmen kúneltýde. Jumyssyzdyq ta sheshilmegen túıinderdiń biri. Almatynyń irgesinde bolǵandyqtan, ol jaıly kóp aıtyla bermeıdi.
Alyp megapolısten jaldanyp bolsa da isher asyn ázer taýyp júrgen otbasylardyń sany jyl sanap artyp keledi. Eger Talǵardyń áleýmettik máselelerin erterek sheshpese, kúni erteń aıryqsha ótkir suraqtar oblys, bálkim Úkimet aldyna tike qoıylýy múmkin. Qordalanǵan túıtkilder kóp sebebi. Bul týraly aldaǵy nómirlerde arnaıy zertteý júrgizetin bolamyz.
Nurserik TİLEÝQABYL
