– Kshıshtof myrza, siz Eýropanyń bilim berý salasynda jumys istep, mol tájirıbe jınaǵan mamansyz. Aıtyńyzshy, batys elderinde jekelegen ýnıversıtetter stýdentterdiń áleýmettik máselelerimen aınalysa ma?
– Álbette. Stýdentterdiń jaı-kúıi ýnıversıtet úshin birinshi orynda turýy shart. Qazirgi tańda Qazaqstandaǵy joǵarǵy oqý oryndary da stýdentterdiń ál-aýqatyn arttyrýǵa barygsha kúsh salyp jatyr. Bir baıqaǵanym, Qazaqstanda stýdentter men olardyń ata-analary qandaıda bir másele týyndasy ony sheshý úshin rektordyń bolmasa prorektordyń aldynda uzaq ýaqyt kezekte turady eken. Al Batys elderinde mundaı máselemen arnaıy komısıa aınalysady. Arnaıy komısıa stýdentterdi belgili bir ýaqytta qabyldap, olardyń ótinishterin tyńdap, onyń sheshýmen aınalysady. Budan basqa Eýropada ýnıversıtetterdiń ishinde stýdentterdiń áleýmettik máselelerin sheshýge baǵyttalǵan qorlar jumys isteıdi. Árıne, qorlarǵa qyrýar aqsha túsip, bar máseleni sheshilmeıtini anyq. Biraq azdy-kópti bolsa da kómegin tıgizedi. Osyndaı is-tájirıbelerdi Qazaqstandaǵy joǵarǵy oqý oryndaryna da eńgizýdiń mańyzy zor dep esepteımin. .
– Stýdentterdiń belsendiligin qalaı kóterýge bolady?
– Stýdentterdiń belsendiligin qoǵamdyq jumystar arqyly kóterý kerek dep esepteımin. Bul baǵyttaǵy jumystar Qazaqstanda da óz deńgeıinde júrip jatyr. Qazir ýnıversıtetimizdegi stýdentter uıymy belsendileriniń keńsesi meniń kabınetime jaqyn oranalasqan. Olarmen jıi kezdesip, oı-pikirlerin tyńdaımyn. Sol kezde olarǵa jastarǵa belsendi bolýy óz qolynda ekenin udaıy aıtamyn.
– Rektor myrza, T.Rysqulov atyndaǵy Jańa ekonomıkalyq ýnıversıtetiniń strategıalyq damý baǵdarlamasyn qabyldap jatqandaryńyzdan habardarmyz. Syrtqy baılanystardy damytý jolynda ózge elderdiń qandaı joǵarǵy oqý oryndarymen áriptestik baılanys ornatýǵa kúsh salyp jatyrsyzdar?
– Qazaqstan bilim berý salasyn damytýda «Balon úrdisine» qosylǵan elderdiń biri. T.Rysqulov atyndaǵy Jańa ekonomıkalyq ýnıversıteti buǵan deıinde syrt elderdiń ýnıversıtetterimen baılanys ornatyp, bul baǵytta mańyzdy jumys atqarǵan. Aldaǵy ýaqytta bizder sol jumystardy qarqyndy jalǵastyratyn bolamyz. Bul bizdiń strategıamyzdaǵy basym baǵyttardyń biri. Keleshekte AQSH, Reseı jáne Ulbrıtanıanyń jetekshi oqý oryndarymen áriptestik baılanysty kúsheıtýge bar kúsh jigerimizdi jumsaıtyn bolamyz.
– Qazir Qazaqstanda stýdentterdi jumysqa ornalastyrý ózekti máselelerdiń biri. Aıtyńyzshy, Eýropa elderindegi joǵarǵy oqý oryndary stýdentterdi jumysqa ornalastyrý isimen aınalysa ma?
– Árıne. Qazir Eýropada joǵarǵy oqý oryndy támamdap, jumys taba almaı júrgen jastardyń úlesi salmaǵy óte joǵary. Sol sebepti kári qurlyqtaǵy oqý oryndary stýdentterdi jumysqa ornalastyrý isine qatty kóńil bólýde. Bul baǵytta ýnıversıtet janynan arnaıy psıholog mamandar jumys istep, koýchıngtik ortalyqtar qurylǵan. Olar jastardyń qıyndyqtardy eńserip, ómir jolynda álsizdik tanytpaýǵa úndeıdi. Qazaqstanda da bul másele ózekti ekenin baıqadym. Bizdiń ýnıversıtet jyl saıyn 1500 jýyq stýdent jastardyń naqty bir mekemelerde is-tájirıbeden ótýine múmkindik týǵyzyp keledi. Jastardy jumysqa ornalasyp ketýine osyndaı tájirıbelik synaqtardyń máni zor dep esepteımin. Jastar osyndaı synaqtar kezinde shynaıy ómirmen betpe-bet kelip, ózderiniń múmkindikterin tarazylaıdy. Sondyqtan ýnıversıtet basshylyǵy aldaǵy ýaqytta stýdentterdi jappaı is-tájirıbeden ótkizýge kúsh salatyn bolady. .
– Qazaqstanǵa kelgenińizde bilim salasyndaǵy qandaı ózekti máseleni baıqadyńyz.
– Shynymdy aıtaıyn, dúnıejúzindegi ýnıversıtetterdiń basyndaǵy máseleleri bir-birine uqsaq. Óıtkeni, qazirgi ǵalamdasý zamanynda bir eldiń ýnıversıtetteri kelsi bir eldiń ýnıversıtetinen oq boıy ozyp ketken joq. Aıtalyq, qazir dúnıejúzinde oqý oryndary men bıznestiń arasy tym alshaq. Beılenel aıtsaq, ekeýi bir-birine teris qarap tur. Sondyqtan olardy jaqyndatý ózekti máselelerdiń birine aınalyp otyr. Bul másele Qazaqstanǵa da, Germanıaǵa da tán qubylys. Polshada oqý oryna jetekshilik jasaǵanymda da osy másele aldymnan shyqty. Al Qazaqstandaǵy jaǵdaıdy sizderge aıtyp, ýaqyttaryńyzdy alǵym kelmeıdi. Qazir ýnıversıtet pen bıznes arasyndaǵy baılanysty jaqyndatýǵa basa mán berip otyrǵan jaıymyz bar. Bul rette stýdentterge «ekonomıka salasyna qatysty qandaıda bir jumys jasańyzdar, ony bıznes joba retinde qarastyryńyzdar» dep aqylymyzdy aıtýdamyz. Óz basym bıznes pen bilimniń biteqaınasyp jumys istep jatqanyn AQSH pen Ulybrıtanıadan baıqadym. Atalǵan elderdiń ýnıversıtetterinde bıznes ınkýbatorlardyń jumystary jolǵa qoıylǵan. Jalpy, mundaı is-tájirıbe Qazaqstanda qolǵa alynǵan. Aldaǵy ýaqytta bizde bıznes ınkýbatorlar quryp, tıimdi baǵytta jumys isteýdi josparlap otyrmyz.
– QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń bilim berý salasyndaǵy standarttary sizdiń erkin jumys isteýińizge qolaısyzdyq týǵyzbaı ma?
– Joq. Kez kelgen oqý oryny bilim salasyna qatysty zańnyń sheńberinde jumys isteýi tıis. Sondyqtan bilim berý salasynyń standarttary bizdiń jumysymyzǵa kedergi keltiredi dep aıta almaımyn. Aldaǵy mamar aıynda QR Bilim jáne ǵylym mınıstriligine daıyndaǵan strategıamyzdy tanystyratyn bolamyz. Sol kezdi bilim salasyn damytýǵa qatysty oı-pikirimizdi aıtamyn. Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev óz Joldaýynda jetekshi joǵary oqý oryndaryna avtonomıa berý máselesin kótergenin bilesizder. Avtonomıa. Bul sóz derbestik degendi bilidiredi. Qazirdiń ózinde bul baǵytta júıeli jumystar qolǵa alynýda. Jalpy, ár ýnıversıtetke derbestik berilgen jaǵdaıda, biregeı oqý baǵdarlamasy qabyldap, jumys isteıdi. Osy turǵydan alǵanda Bilim jáne ǵylym mınıstrligi ýnıversıtetterdiń jumysyna qatań shekteý qoıyp otyr dep aıtpas edim.
Nurlan Jumaqanov, «UǴTAO» AQ Qoǵammen baılanys bólimi jetekshisi.
