Qazirgi kezde kóptegen juptar qarym-qatynastan eshbir jaqsylyq kútpeıdi. Lázzat ala almaı ótedi. Ómir súrýdiń ornyna olar kim aqsha tabýy kerek, kim esepshotty tóleýi kerek degen suraqtarǵa bas qatyrady. «Nege erkekter ǵana tabys tabýy kerek?» deıdi tabysker erkekter. «Naǵyz erkekter joıylyp ketken» deıdi názikjandylar. Nege bári kerisinshe bolyp bara jatqany týraly óz oıyn «Praktıkým» atty konsaltıńtik kompanıanyń dırektory, psıholog Oleg Sılávskıı bildiredi.
– Naǵyz erkek pen naǵyz áıeldiń róli qandaı edi?
– Ózimniń trenıńterime kelgen áıel men erkekterge qarapaıym bıologıalyq nusqamen jiti tanysýdy usynamyn. Máselen, taý baýraıynda kishkene úı tur. Onda eri men áıeli, bes balasy turady. Baıaǵy zamandaǵydaı. Osy jerden árkimniń óziniń róli belgilenip shyǵady. Kim ne isteýi kerek, kimge qandaı qarym-qatynas ornatý tıis degen sıaqty. Qazir, árıne, materıaldy jáne áleýmettik deńgeı kóp ózgeriske ushyrady. Qazir adamdar yńǵaıly páterlerde turady. Aǵash shaýyp, otyn tasýdyń qajeti joq. Biraq adamnyń arhetıptik tabıǵaty sol qalpynda qaldy. Eger adamdar sol joldan taısa, aýytqysa, túıtkil paıda bolady. Psıhologıalyq, áleýmettik.
Qazirgi zamanaýı adamdar qoǵamynda er men áıel rólin búldirý beleń aldy. Adamdar tamyrynan úzilip barady. Oılaryna kelgenin isteıdi. Erkekter óziniń mindeti men jaýapkershiligin umytty. Áıelder óz tabıǵatyn joǵaltty. Ómir shaldyr-shatpaqqa toldy.
– Erkek áıeldi qamtamasyz etkeni durys degińiz kelip tur ma?
– Árıne. Erkek mindetti. Basqasha bolýy múmkin emes. Áıtpese, ol erkektik qasıetinen aıyrylady. Degenerasıaǵa ushyraıdy. Rýhanı jol bar. Ár erkek soǵan túsýge talpynady. Ózi bilse de, bilmese de soǵan qaraı júredi. Eger erkek óziniń bıologıalyq qyzmetin atqarmasa, onyń psıhıkasy aýytqýshylyqqa ushyraıdy. Áıelder de sóıtedi.
– Erkek áıelge ne bereshek?
– Eger ol shynymen erkek bolsa, ol eń aldymen ózine, óziniń erkektik tabıǵatyna, rýhanı eseıýine táýeldi. Erkektiń mindeti jaýynger bolý, qorǵaý, qoldaýshy bolý. Ol osy qyzmetin bilmese, onda ol erkek emes. Árıne, ár adam oıyna kelgenin isteýge quqyly. Eshkim eshkimge eshteńe bereshek emes. Biraq óziniń tabıǵatyna qarsy shyqqan soń sonyń nátıjesin qabyldaýǵa daıyn bolsyn. Al nátıje qaıǵyly bolatyny anyq. Erkek úshin de, áıel úshin de. Tabıǵat syılaǵan jolmen júrmese, jany da qınalady. Ómiriniń de kúli kókke ushady.
– Qandaı nátıje?
– Erkektiń kásibi toqyraıdy. Ómirdiń máni joǵalady. Kúızeliske ushyraıdy. İship ketedi. Belsizdikke dýshar bolady. Tabıǵat ázirlegen nusqalar jetip artylady. Áıelderde tabıǵatyna qarsy júrý sulýlyǵynan aıyrylýǵa ákeledi, tez semirip ketedi, obyr aýrýyna shaldyǵady.
Jas kúninde bári oıyn sıaqty kórinedi. Nátıjemen betpe bet kelgenge deıin. Indýızm men býddızmde karma degen nárse bar. Menińshe, bul keremet zańdylyq. Ámbebap ádilettilik zańdylyǵy. Bul zańdylyq shynymen júzege asady. Reınkarnasıaǵa jetpeı-aq kóz jetkizýge bolady. Bul zańdylyqtyń túp negizi óte qarapaıym: keshe jasaǵan tańdaýymyz búgingi ómirimizdi anyqtaıdy, búgin jasaǵan tańdaý erteńimizdi baǵdarlap otyrady. Sondyqtan búgin tabıǵatyna qarsy tańdaý jasaǵan adamdar az ýaqyt qana lázzat alady. Sońynan tańdaýynyń qateliginen kóp qıyndyq kóredi. Erkekter áıelge kóńil bólýden, ony barynsha qamtamasyz etýden qutyldym dep oılaýy múmkin. Áıel erine qyzmet etýi, otbasynyń otyn óshirmeýi, balasyn ósirýdi durys dep bilgeni jón. Durys dep bilmegen jaǵdaıda bul tańdaýdyń nátıjesi bir jyldan soń, birneshe jyldan soń, áıteýir qýyp jetedi. Al, segiz jyldan soń bul jaǵdaı adam tózgisiz ahýalǵa aınalady. Men jıyrma jyl ótili bar psıhologpyn. Mundaı jaǵdaıdy kúnbe kún kóz aldymnan ótkizemin. Shyn mánisinde bul zańdylyq saǵattyń tilindeı tyqyldap turady. Keı adam sony baıqamaıdy. Bul ómirde ne istegiń kelse, sony iste degisi keletinder bolady. Al, bul álem sonshalyqty qarapaıym emes. Bul álemniń óz erejesi bar.
– Naǵyz erkektiń joly qandaı sonda?
– Eń aldymen onyń óz isi bolýy kerek. Er adam úshin óte mańyzdy. Aınalysatyn isi bolmasa, onda ol erkek emes. Mamandyq dep aıtý durys bolmas. Kásipker, sýretshi – mamandyq pa? Bıologıalyq nusqaǵa qaıtyp oralsaq, erkek kúndelikti ańshylyqqa shyǵýy, tamaq tabýy. Sonda ol tiri qalady. Úrim-butaǵyn asyrap, jetkizedi. Sondyqtan erkektiń rýhanı jetilýi onyń isimen tikeleı baılanysty.
Ekinshi mańyzdy másele - áıeli. Óz isinen tapqan tabystan ol der kezinde qutylyp otyrýy tıis. Eger janynda ózi súıetin áıeli bolmasa, er adam kúızeliske ushyraıdy. Ómiri turaqsyzdanady. Tapqan tabysyn qaıtara iske salady. Áıelmen qarym-qatynasy ornyqpaǵan erkekter solaı etedi. Kóp bıznesmender solaı jasaıdy. Bir isti aınaldyrdy. Tabys tapty. Qaıda jiberedi? Eger bir isti aınaldyra alsa, ekinshisin de jasaı alady. Odan da tabys túsiredi. Osylaı ómirin aqshaǵa baılap qoıatyndar bar. Baqytyn tappaı júredi sosyn. Jetpiske kelgende ómir ótip ketipti ǵoı deıdi. Sondyqtan erkektiń tabysyn jumsap, aqshasyn jelge shashyp otyratyn súıiktisi bolýy zańdy. Sonda ǵana ol ómirden lázzat alyp ótedi.
– Jelge shashyp?
– Týra solaı. Áıeldiń bári solaı isteıtini aqıqat qoı. Biraq aldymen, eri tabys taýyp úırenýi kerek. Dástúrli mádenıetterdiń barlyǵynda bul naqty kórsetilgen. Dástúrdi umytyp baramyz. Onyń mánine tereń úńilmeımiz. Degenmen, mundaı dástúr keı memleketterde saqtalǵan. Shyǵys elderinde. Olarda áli kúnge deıin qalyńmal degen dástúr bar. Bul óte maǵynaly dástúr. Sebebi, qyryq qarasyn tóleı almasań, saǵan áıel zatyn amanattap, tapsyrýdyń jóni bar ma? Mundaı erkekke qalaı bireý óz qyzyn bere salady? Bolmaıdy. Óz basyn alyp júrýdi úırensin.
– Eger áıel qyryq qarany qalamasa she?
– Shyǵysta áıel qalamady degen sóz joq. Ondaı túsinik joq. Olarda basqa tárbıe. Erkek qyryq qara tólese, onda ol áıel ony da, odan bala súıýdi de, onyń ashanasyna ıe bolýdy da oılaıtynyna senimdi bolady. Men muny óz kózimmen kórdim.
– Sonda erkek áıeli tabysyn shashady degennen qandaı lázzat alady?
– Lázzat alǵanda qandaı! Tatý otbasy degen áıel aqshanyń qaıdan keletinin bilmeıtin, eri qaıda jumsalatynyn eskermeıtin otbasyny aıtamyz. Aqsha júıesi úshin taptyrmas jol - yntymaqty otbasy. Áıel aqshany durys jumsaýdyń jolyn árdaıym tabady.
Erkek únemi esepteıdi, únemdeıdi, artyq qor jınasam, qandaı iske salsam dep tolǵanady. Ár isinen tabys túskenin ǵana oılaıdy. Áıelge aqsha shashý ońaı. Júzik satyp alady. Gaýhar tasy bar saqına alady. Sóıtip aqsha aınalymǵa túsedi.
Mańdaıǵa bitken myqty erkekter joıyldy. Óltirmegenin shetelge qýdy. Itjekkenge aıdady. Kim qaldy Reseıde? Esesine áıelder ǵana qaldy. Bir aýylda bir erkek tabylsa, dátke qýat bolǵan zamandar ótti. Sodan beri áıelder bárin ózimiz isteýimiz kerek degen qyńyr jolǵa túsip ketti. Olardyń balalary áıeldiń ǵana tárbıesinde ósti. Osy senarı jalǵasyp keledi. Urpaqtan urpaqqa berilip jatyr. Kúıeýi tastap ketse de meıli. Balasyn ózi jetkizedi.
– Erkekke áıel aqsha shashqannan basqa ne úshin kerek?
– Jalpy erkek úshin áıel ınvestısıanyń qaınar bulaǵy. Árıne, adal, súıgen jar bolsa. Eri áıeline aqsha salady. Áıeli túrli nársemen shuǵyldanady. Qolynan bári keletin bolady. Birinshi salymynan bala súıedi. Ekinshi ret úı alyp beredi. Úshinshi ret salym salǵanda oqýǵa aqsha jasap beredi. Erkek úshin osy nárse mańyzdy. Materıaldy qundylyqtyń ózine sezim bolyp oralýy.
Áleýmettik deńgeıde – mártebe bul. Meniń áıelim eń sulý, eń aqyldy, eń ǵajap degen toqmeıilsý. Bul toqmeıilsý erkekke myqty qorǵan beredi. Ózine de, áıeline degen de senim ornyǵady.
Rýhanı álemde ne ózgeredi? Bul da mańyzdy. Rýhanı beleste áıel erkekti myna nársege jeteleıdi: aqıqatty tabýǵa septesedi. Erkek ómir boıy bir aqıqatty ańsap ótedi. Sodan da bolar, ǵylym salasynda erler basym turady. Nobel syılyǵyn alýshylardyń deni kim? Olar shyndyqty izdeýshiler. Ǵylymı qyzmetkerler, dinı ýaǵyzshylar, saıasatkerler de álem neden turatynyn bilgisi keledi. Olar álemdi bılegisi keledi. Sol úshin aqıqatty izdeý mańyzdy.
Óziniń osy álemde kim ekenin bilýge umtylady. Muny tek syńary, júreginiń egizi ǵana aıta alady. «Ógiz» deıdi. Mysalǵa. Nemese «meniń hanzadam» der. Erkek ómir boıy izdegen obrazdy oǵan súıgen áıeli bir aýyz sózben aıtyp jetkize salady. Sony estigen soń erkektiń sanasy saýyǵady. Óıtkeni, áıel ǵana onyń bolmysyn anyq kórip, tunyǵynda ne baryn betine shyǵarady. Senimge ıe bolǵan erkek: men batyrmyn, men jeńimpazbyn, myna álemde men eń jaqsymyn, sebebi ol meni súıedi degen sezimdi bastan keshedi.
– Biraq qazir bári ózgerdi. Buryn bólmege áıel kirse, jentlmender ornynan turatyn. Qazir qoǵamdyq kólikte oryn bermeıdi.
– Taptyq ózgerister oryn aldy. Jaýyngerler, baı-manaptar aldyńǵy qatarly adamdar edi. Bir kózqaraspen taý qoparatyn azamattar bolǵan. Olar soǵan saı ustaıtyn ózin. Sosyn soǵys, soǵys, repressıalar. Mańdaıǵa bitken myqty erkekter joıyldy. Óltirmegenin shetelge qýdy. Itjekkenge aıdady. Kim qaldy Reseıde? Esesine áıelder ǵana qaldy. Bir aýylda bir erkek tabylsa, dátke qýat bolǵan zamandar ótti. Sodan beri áıelder bárin ózimiz isteýimiz kerek degen qyńyr jolǵa túsip ketti. Olardyń balalary áıeldiń ǵana tárbıesinde ósti. Osy senarı jalǵasyp keledi. Urpaqtan urpaqqa berilip jatyr. Kúıeýi tastap ketse de meıli. Balasyn ózi jetkizedi. Osy úshin oǵan bireý rahmet aıtýǵa tıisti sıaqty. Soǵystan keıingi kezde bul qaharmandyq edi. Qazir zaman ózgerdi. Ákesiz ósirgen uldary úshin oǵan qyzanaq ne jumyrtqa laqtyrý kerek. Óıtkeni, ákesiz bala naǵyz erkektiń qandaı bolatynyn bilmeı ósedi. Al qyzdar erkektermen qalaı til tabysý kerektigin bilmeıdi. Tuıyq sheńber. Ondaı áıelge: «Bulaı durys emes. Ómirińe esi durys erkektiń enýine jol ber. Úsh jumys istep sharshaýdyń qajeti joq. Áıel bolýdy úıren. Kúıeýge shyq. Kúıeýińe qyzmet qyl. Onyń jaqsy jaqtaryn maqtap, jamanyn jasyrýdy úıren» degendi sanasyna quıý kerek.
– Sonda áıelder múlde jumys istemeýi kerek pe? Tek qazan kóterse jetkilikti me?
– Áıelge qyzmetpen aınalysýǵa bolmaıdy. Ol áıelge tán nárse emes. Jumys istese, áıeldiginen aıyrylady. Áıeldiń aǵzasy aýyr jumysqa laıyqtalmaǵan. Naǵyz áıeldiń jany qalaıtyn, bar mahabbatymen shuǵyldanatyn isi bolýy kerek. Ózi jaqsy kóretin. Sol isi tabys ákelse, nur ústine nur. Tabys ákelmese de báribir. Áıel aqsha tabýdy maqsat tutpaýy kerek.
Bul áıel eshqandaı salaǵa aralaspasyn, ataq-dańqqa qumartpasyn degen sóz emes. Qolynan kelgenin istesin. Biraq ony jumys dep qabyldamasyn. Jumysty tek erkekterge qaldyrsyn. Áıelderdiń sanasy men aǵzasy basqaǵa arnalǵan. Ashana. Qazan kótere bilýdiń ózi óner. Biraq muny da tereń túsiný kerek. Erkek tek ur da jyq minezge laıyq degimiz kelmeıdi. Oıy taıaz adam ǵana solaı qabyldaıdy. Erkek pen áıeldiń ózindik uly maqsaty bar. Qazan men balǵa tek qarý ǵana.
Áıeldiń qyzmeti – náziktik, ana bolý. Aldymen áıel bolýdyń baqytyn sezinýi tıis. Erkekti baǵyndyra bilýi, júregin jaýlap alýy kerek. Sodan keıin baryp otbasy quryp, shańyraq kóteredi. Áıel baqytyn sezinse, jaqsy ana bolatyny sózsiz. Náziktik degenimiz álemdi qutqaratyn sulýlyq. Iaǵnı, áıeldiń eki negizgi qyzmeti bar: sulýlyq pen qamqorlyq, náziktik pen ana ataný. Osyndaı qasıetterdi meńgergen áıel olardan tabys ta taba alatyn bolady. Osyndaı qasıetti qalaıtyn mamandyqtardy ıgerý olarǵa jeńil. Mysaly, model bıznesi. Nemese meıramhana ashyp alý. Klıentke jaǵdaı jasaý kerek jerde áıelderdiń júrgeni quba-qup. Biraq áıelder zaýyt-óndiristi basqara bastasa, onda ol áıeldiginen aıyrylady.
Aýdarǵan Shynar Ábildá
