قازىرگى كەزدە كوپتەگەن جۇپتار قارىم-قاتىناستان ەشبىر جاقسىلىق كۇتپەيدى. ءلاززات الا الماي وتەدى. ءومىر ءسۇرۋدىڭ ورنىنا ولار كىم اقشا تابۋى كەرەك، كىم ەسەپشوتتى تولەۋى كەرەك دەگەن سۇراقتارعا باس قاتىرادى. «نەگە ەركەكتەر عانا تابىس تابۋى كەرەك؟» دەيدى تابىسكەر ەركەكتەر. «ناعىز ەركەكتەر جويىلىپ كەتكەن» دەيدى نازىكجاندىلار. نەگە ءبارى كەرىسىنشە بولىپ بارا جاتقانى تۋرالى ءوز ويىن «پراكتيكۋم» اتتى كونسالتينگتىك كومپانيانىڭ ديرەكتورى، پسيحولوگ ولەگ سيلياۆسكيي بىلدىرەدى.
– ناعىز ەركەك پەن ناعىز ايەلدىڭ ءرولى قانداي ەدى؟
– ءوزىمنىڭ ترەنينگتەرىمە كەلگەن ايەل مەن ەركەكتەرگە قاراپايىم بيولوگيالىق نۇسقامەن ءجىتى تانىسۋدى ۇسىنامىن. ماسەلەن، تاۋ باۋرايىندا كىشكەنە ءۇي تۇر. وندا ەرى مەن ايەلى، بەس بالاسى تۇرادى. باياعى زامانداعىداي. وسى جەردەن اركىمنىڭ ءوزىنىڭ ءرولى بەلگىلەنىپ شىعادى. كىم نە ىستەۋى كەرەك، كىمگە قانداي قارىم-قاتىناس ورناتۋ ءتيىس دەگەن سياقتى. ءقازىر، ارينە، ماتەريالدى جانە الەۋمەتتىك دەڭگەي كوپ وزگەرىسكە ۇشىرادى. ءقازىر ادامدار ىڭعايلى پاتەرلەردە تۇرادى. اعاش شاۋىپ، وتىن تاسۋدىڭ قاجەتى جوق. ءبىراق ادامنىڭ ارحەتيپتىك تابيعاتى سول قالپىندا قالدى. ەگەر ادامدار سول جولدان تايسا، اۋىتقىسا، تۇيتكىل پايدا بولادى. پسيحولوگيالىق، الەۋمەتتىك.
قازىرگى زاماناۋي ادامدار قوعامىندا ەر مەن ايەل ءرولىن ءبۇلدىرۋ بەلەڭ الدى. ادامدار تامىرىنان ءۇزىلىپ بارادى. ويلارىنا كەلگەنىن ىستەيدى. ەركەكتەر ءوزىنىڭ مىندەتى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن ۇمىتتى. ايەلدەر ءوز تابيعاتىن جوعالتتى. ءومىر شالدىر-شاتپاققا تولدى.
– ەركەك ايەلدى قامتاماسىز ەتكەنى دۇرىس دەگىڭىز كەلىپ تۇر ما؟
– ارينە. ەركەك مىندەتتى. باسقاشا بولۋى مۇمكىن ەمەس. ايتپەسە، ول ەركەكتىك قاسيەتىنەن ايىرىلادى. دەگەنەراسياعا ۇشىرايدى. رۋحاني جول بار. ءار ەركەك سوعان تۇسۋگە تالپىنادى. ءوزى بىلسە دە، بىلمەسە دە سوعان قاراي جۇرەدى. ەگەر ەركەك ءوزىنىڭ بيولوگيالىق قىزمەتىن اتقارماسا، ونىڭ پسيحيكاسى اۋىتقۋشىلىققا ۇشىرايدى. ايەلدەر دە سويتەدى.
– ەركەك ايەلگە نە بەرەشەك؟
– ەگەر ول شىنىمەن ەركەك بولسا، ول ەڭ الدىمەن وزىنە، ءوزىنىڭ ەركەكتىك تابيعاتىنا، رۋحاني ەسەيۋىنە تاۋەلدى. ەركەكتىڭ مىندەتى جاۋىنگەر بولۋ، قورعاۋ، قولداۋشى بولۋ. ول وسى قىزمەتىن بىلمەسە، وندا ول ەركەك ەمەس. ارينە، ءار ادام ويىنا كەلگەنىن ىستەۋگە قۇقىلى. ەشكىم ەشكىمگە ەشتەڭە بەرەشەك ەمەس. ءبىراق ءوزىنىڭ تابيعاتىنا قارسى شىققان سوڭ سونىڭ ناتيجەسىن قابىلداۋعا دايىن بولسىن. ال ناتيجە قايعىلى بولاتىنى انىق. ەركەك ءۇشىن دە، ايەل ءۇشىن دە. تابيعات سىيلاعان جولمەن جۇرمەسە، جانى دا قينالادى. ءومىرىنىڭ دە ك ۇلى كوككە ۇشادى.
– قانداي ناتيجە؟
– ەركەكتىڭ كاسىبى توقىرايدى. ءومىردىڭ ءمانى جوعالادى. كۇيزەلىسكە ۇشىرايدى. ءىشىپ كەتەدى. بەلسىزدىككە دۋشار بولادى. تابيعات ازىرلەگەن نۇسقالار جەتىپ ارتىلادى. ايەلدەردە تابيعاتىنا قارسى ءجۇرۋ سۇلۋلىعىنان ايىرىلۋعا اكەلەدى، تەز سەمىرىپ كەتەدى، وبىر اۋرۋىنا شالدىعادى.
جاس كۇنىندە ءبارى ويىن سياقتى كورىنەدى. ناتيجەمەن بەتپە بەت كەلگەنگە دەيىن. يندۋيزم مەن بۋدديزمدە كارما دەگەن نارسە بار. مەنىڭشە، بۇل كەرەمەت زاڭدىلىق. امبەباپ ادىلەتتىلىك زاڭدىلىعى. بۇل زاڭدىلىق شىنىمەن جۇزەگە اسادى. رەينكارناسياعا جەتپەي-اق كوز جەتكىزۋگە بولادى. بۇل زاڭدىلىقتىڭ ءتۇپ نەگىزى وتە قاراپايىم: كەشە جاساعان تاڭداۋىمىز بۇگىنگى ءومىرىمىزدى انىقتايدى، بۇگىن جاساعان تاڭداۋ ەرتەڭىمىزدى باعدارلاپ وتىرادى. سوندىقتان بۇگىن تابيعاتىنا قارسى تاڭداۋ جاساعان ادامدار از ۋاقىت قانا ءلاززات الادى. سوڭىنان تاڭداۋىنىڭ قاتەلىگىنەن كوپ قيىندىق كورەدى. ەركەكتەر ايەلگە كوڭىل بولۋدەن، ونى بارىنشا قامتاماسىز ەتۋدەن قۇتىلدىم دەپ ويلاۋى مۇمكىن. ايەل ەرىنە قىزمەت ەتۋى، وتباسىنىڭ وتىن وشىرمەۋى، بالاسىن ءوسىرۋدى دۇرىس دەپ بىلگەنى ءجون. دۇرىس دەپ بىلمەگەن جاعدايدا بۇل تاڭداۋدىڭ ناتيجەسى ءبىر جىلدان سوڭ، بىرنەشە جىلدان سوڭ، ايتەۋىر قۋىپ جەتەدى. ال، سەگىز جىلدان سوڭ بۇل جاعداي ادام توزگىسىز احۋالعا اينالادى. مەن جيىرما جىل ءوتىلى بار پسيحولوگپىن. مۇنداي جاعدايدى كۇنبە كۇن كوز الدىمنان وتكىزەمىن. شىن مانىسىندە بۇل زاڭدىلىق ساعاتتىڭ تىلىندەي تىقىلداپ تۇرادى. كەي ادام سونى بايقامايدى. بۇل ومىردە نە ىستەگىڭ كەلسە، سونى ىستە دەگىسى كەلەتىندەر بولادى. ال، بۇل الەم سونشالىقتى قاراپايىم ەمەس. بۇل الەمنىڭ ءوز ەرەجەسى بار.
– ناعىز ەركەكتىڭ جولى قانداي سوندا؟
– ەڭ الدىمەن ونىڭ ءوز ءىسى بولۋى كەرەك. ەر ادام ءۇشىن وتە ماڭىزدى. اينالىساتىن ءىسى بولماسا، وندا ول ەركەك ەمەس. ماماندىق دەپ ايتۋ دۇرىس بولماس. كاسىپكەر، سۋرەتشى – ماماندىق پا؟ بيولوگيالىق نۇسقاعا قايتىپ ورالساق، ەركەك كۇندەلىكتى اڭشىلىققا شىعۋى، تاماق تابۋى. سوندا ول ءتىرى قالادى. ءۇرىم-بۇتاعىن اسىراپ، جەتكىزەدى. سوندىقتان ەركەكتىڭ رۋحاني جەتىلۋى ونىڭ ىسىمەن تىكەلەي بايلانىستى.
ەكىنشى ماڭىزدى ماسەلە - ايەلى. ءوز ىسىنەن تاپقان تابىستان ول دەر كەزىندە قۇتىلىپ وتىرۋى ءتيىس. ەگەر جانىندا ءوزى سۇيەتىن ايەلى بولماسا، ەر ادام كۇيزەلىسكە ۇشىرايدى. ءومىرى تۇراقسىزدانادى. تاپقان تابىسىن قايتارا ىسكە سالادى. ايەلمەن قارىم-قاتىناسى ورنىقپاعان ەركەكتەر سولاي ەتەدى. كوپ بيزنەسمەندەر سولاي جاسايدى. ءبىر ءىستى اينالدىردى. تابىس تاپتى. قايدا جىبەرەدى؟ ەگەر ءبىر ءىستى اينالدىرا السا، ەكىنشىسىن دە جاساي الادى. ودان دا تابىس تۇسىرەدى. وسىلاي ءومىرىن اقشاعا بايلاپ قوياتىندار بار. باقىتىن تاپپاي جۇرەدى سوسىن. جەتپىسكە كەلگەندە ءومىر ءوتىپ كەتىپتى عوي دەيدى. سوندىقتان ەركەكتىڭ تابىسىن جۇمساپ، اقشاسىن جەلگە شاشىپ وتىراتىن سۇيىكتىسى بولۋى زاڭدى. سوندا عانا ول ومىردەن ءلاززات الىپ وتەدى.
– جەلگە شاشىپ؟
– تۋرا سولاي. ايەلدىڭ ءبارى سولاي ىستەيتىنى اقيقات قوي. ءبىراق الدىمەن، ەرى تابىس تاۋىپ ۇيرەنۋى كەرەك. ءداستۇرلى مادەنيەتتەردىڭ بارلىعىندا بۇل ناقتى كورسەتىلگەن. ءداستۇردى ۇمىتىپ بارامىز. ونىڭ مانىنە تەرەڭ ۇڭىلمەيمىز. دەگەنمەن، مۇنداي ءداستۇر كەي مەملەكەتتەردە ساقتالعان. شىعىس ەلدەرىندە. ولاردا ءالى كۇنگە دەيىن قالىڭمال دەگەن ءداستۇر بار. بۇل وتە ماعىنالى ءداستۇر. سەبەبى، قىرىق قاراسىن تولەي الماساڭ، ساعان ايەل زاتىن اماناتتاپ، تاپسىرۋدىڭ ءجونى بار ما؟ مۇنداي ەركەككە قالاي بىرەۋ ءوز قىزىن بەرە سالادى؟ بولمايدى. ءوز باسىن الىپ ءجۇرۋدى ۇيرەنسىن.
– ەگەر ايەل قىرىق قارانى قالاماسا شە؟
– شىعىستا ايەل قالامادى دەگەن ءسوز جوق. ونداي تۇسىنىك جوق. ولاردا باسقا تاربيە. ەركەك قىرىق قارا تولەسە، وندا ول ايەل ونى دا، ودان بالا ءسۇيۋدى دە، ونىڭ اسحاناسىنا يە بولۋدى دا ويلايتىنىنا سەنىمدى بولادى. مەن مۇنى ءوز كوزىممەن كوردىم.
– سوندا ەركەك ايەلى تابىسىن شاشادى دەگەننەن قانداي ءلاززات الادى؟
– ءلاززات العاندا قانداي! تاتۋ وتباسى دەگەن ايەل اقشانىڭ قايدان كەلەتىنىن بىلمەيتىن، ەرى قايدا جۇمسالاتىنىن ەسكەرمەيتىن وتباسىنى ايتامىز. اقشا جۇيەسى ءۇشىن تاپتىرماس جول - ىنتىماقتى وتباسى. ايەل اقشانى دۇرىس جۇمساۋدىڭ جولىن ءاردايىم تابادى.
ەركەك ۇنەمى ەسەپتەيدى، ۇنەمدەيدى، ارتىق قور جيناسام، قانداي ىسكە سالسام دەپ تولعانادى. ءار ىسىنەن تابىس تۇسكەنىن عانا ويلايدى. ايەلگە اقشا شاشۋ وڭاي. جۇزىك ساتىپ الادى. گاۋھار تاسى بار ساقينا الادى. ءسويتىپ اقشا اينالىمعا تۇسەدى.
ماڭدايعا بىتكەن مىقتى ەركەكتەر جويىلدى. ولتىرمەگەنىن شەتەلگە قۋدى. يتجەككەنگە ايدادى. كىم قالدى رەسەيدە؟ ەسەسىنە ايەلدەر عانا قالدى. ءبىر اۋىلدا ءبىر ەركەك تابىلسا، داتكە قۋات بولعان زاماندار ءوتتى. سودان بەرى ايەلدەر ءبارىن ءوزىمىز ىستەۋىمىز كەرەك دەگەن قىڭىر جولعا ءتۇسىپ كەتتى. ولاردىڭ بالالارى ايەلدىڭ عانا تاربيەسىندە ءوستى. وسى سەناريي جالعاسىپ كەلەدى. ۇرپاقتان ۇرپاققا بەرىلىپ جاتىر. كۇيەۋى تاستاپ كەتسە دە مەيلى. بالاسىن ءوزى جەتكىزەدى.
– ەركەككە ايەل اقشا شاشقاننان باسقا نە ءۇشىن كەرەك؟
– جالپى ەركەك ءۇشىن ايەل ينۆەستيسيانىڭ قاينار بۇلاعى. ارينە، ادال، سۇيگەن جار بولسا. ەرى ايەلىنە اقشا سالادى. ايەلى ءتۇرلى نارسەمەن شۇعىلدانادى. قولىنان ءبارى كەلەتىن بولادى. ءبىرىنشى سالىمىنان بالا سۇيەدى. ەكىنشى رەت ءۇي الىپ بەرەدى. ءۇشىنشى رەت سالىم سالعاندا وقۋعا اقشا جاساپ بەرەدى. ەركەك ءۇشىن وسى نارسە ماڭىزدى. ماتەريالدى قۇندىلىقتىڭ وزىنە سەزىم بولىپ ورالۋى.
الەۋمەتتىك دەڭگەيدە – مارتەبە بۇل. مەنىڭ ايەلىم ەڭ سۇلۋ، ەڭ اقىلدى، ەڭ عاجاپ دەگەن توقمەيىلسۋ. بۇل توقمەيىلسۋ ەركەككە مىقتى قورعان بەرەدى. وزىنە دە، ايەلىنە دەگەن دە سەنىم ورنىعادى.
رۋحاني الەمدە نە وزگەرەدى؟ بۇل دا ماڭىزدى. رۋحاني بەلەستە ايەل ەركەكتى مىنا نارسەگە جەتەلەيدى: اقيقاتتى تابۋعا سەپتەسەدى. ەركەك ءومىر بويى ءبىر اقيقاتتى اڭساپ وتەدى. سودان دا بولار، عىلىم سالاسىندا ەرلەر باسىم تۇرادى. نوبەل سىيلىعىن الۋشىلاردىڭ دەنى كىم؟ ولار شىندىقتى ىزدەۋشىلەر. عىلىمي قىزمەتكەرلەر، ءدىني ۋاعىزشىلار، ساياساتكەرلەر دە الەم نەدەن تۇراتىنىن بىلگىسى كەلەدى. ولار الەمدى بيلەگىسى كەلەدى. سول ءۇشىن اقيقاتتى ىزدەۋ ماڭىزدى.
ءوزىنىڭ وسى الەمدە كىم ەكەنىن بىلۋگە ۇمتىلادى. مۇنى تەك سىڭارى، جۇرەگىنىڭ ەگىزى عانا ايتا الادى. «وگىز» دەيدى. مىسالعا. نەمەسە «مەنىڭ حانزادام» دەر. ەركەك ءومىر بويى ىزدەگەن وبرازدى وعان سۇيگەن ايەلى ءبىر اۋىز سوزبەن ايتىپ جەتكىزە سالادى. سونى ەستىگەن سوڭ ەركەكتىڭ ساناسى ساۋىعادى. ويتكەنى، ايەل عانا ونىڭ بولمىسىن انىق كورىپ، تۇنىعىندا نە بارىن بەتىنە شىعارادى. سەنىمگە يە بولعان ەركەك: مەن باتىرمىن، مەن جەڭىمپازبىن، مىنا الەمدە مەن ەڭ جاقسىمىن، سەبەبى ول مەنى سۇيەدى دەگەن سەزىمدى باستان كەشەدى.
– ءبىراق ءقازىر ءبارى وزگەردى. بۇرىن بولمەگە ايەل كىرسە، دجەنتلمەندەر ورنىنان تۇراتىن. ءقازىر قوعامدىق كولىكتە ورىن بەرمەيدى.
– تاپتىق وزگەرىستەر ورىن الدى. جاۋىنگەرلەر، باي-ماناپتار الدىڭعى قاتارلى ادامدار ەدى. ءبىر كوزقاراسپەن تاۋ قوپاراتىن ازاماتتار بولعان. ولار سوعان ساي ۇستايتىن ءوزىن. سوسىن سوعىس، سوعىس، رەپرەسسيالار. ماڭدايعا بىتكەن مىقتى ەركەكتەر جويىلدى. ولتىرمەگەنىن شەتەلگە قۋدى. يتجەككەنگە ايدادى. كىم قالدى رەسەيدە؟ ەسەسىنە ايەلدەر عانا قالدى. ءبىر اۋىلدا ءبىر ەركەك تابىلسا، داتكە قۋات بولعان زاماندار ءوتتى. سودان بەرى ايەلدەر ءبارىن ءوزىمىز ىستەۋىمىز كەرەك دەگەن قىڭىر جولعا ءتۇسىپ كەتتى. ولاردىڭ بالالارى ايەلدىڭ عانا تاربيەسىندە ءوستى. وسى سەناريي جالعاسىپ كەلەدى. ۇرپاقتان ۇرپاققا بەرىلىپ جاتىر. كۇيەۋى تاستاپ كەتسە دە مەيلى. بالاسىن ءوزى جەتكىزەدى. وسى ءۇشىن وعان بىرەۋ راحمەت ايتۋعا ءتيىستى سياقتى. سوعىستان كەيىنگى كەزدە بۇل قاھارماندىق ەدى. ءقازىر زامان وزگەردى. اكەسىز وسىرگەن ۇلدارى ءۇشىن وعان قىزاناق نە جۇمىرتقا لاقتىرۋ كەرەك. ويتكەنى، اكەسىز بالا ناعىز ەركەكتىڭ قانداي بولاتىنىن بىلمەي وسەدى. ال قىزدار ەركەكتەرمەن قالاي ءتىل تابىسۋ كەرەكتىگىن بىلمەيدى. تۇيىق شەڭبەر. ونداي ايەلگە: «بۇلاي دۇرىس ەمەس. ومىرىڭە ەسى دۇرىس ەركەكتىڭ ەنۋىنە جول بەر. ءۇش جۇمىس ىستەپ شارشاۋدىڭ قاجەتى جوق. ايەل بولۋدى ۇيرەن. كۇيەۋگە شىق. كۇيەۋىڭە قىزمەت قىل. ونىڭ جاقسى جاقتارىن ماقتاپ، جامانىن جاسىرۋدى ۇيرەن» دەگەندى ساناسىنا قۇيۋ كەرەك.
– سوندا ايەلدەر مۇلدە جۇمىس ىستەمەۋى كەرەك پە؟ تەك قازان كوتەرسە جەتكىلىكتى مە؟
– ايەلگە قىزمەتپەن اينالىسۋعا بولمايدى. ول ايەلگە ءتان نارسە ەمەس. جۇمىس ىستەسە، ايەلدىگىنەن ايىرىلادى. ايەلدىڭ اعزاسى اۋىر جۇمىسقا لايىقتالماعان. ناعىز ايەلدىڭ جانى قالايتىن، بار ماحابباتىمەن شۇعىلداناتىن ءىسى بولۋى كەرەك. ءوزى جاقسى كورەتىن. سول ءىسى تابىس اكەلسە، نۇر ۇستىنە نۇر. تابىس اكەلمەسە دە ءبارىبىر. ايەل اقشا تابۋدى ماقسات تۇتپاۋى كەرەك.
بۇل ايەل ەشقانداي سالاعا ارالاسپاسىن، اتاق-داڭققا قۇمارتپاسىن دەگەن ءسوز ەمەس. قولىنان كەلگەنىن ىستەسىن. ءبىراق ونى جۇمىس دەپ قابىلداماسىن. جۇمىستى تەك ەركەكتەرگە قالدىرسىن. ايەلدەردىڭ ساناسى مەن اعزاسى باسقاعا ارنالعان. اسحانا. قازان كوتەرە ءبىلۋدىڭ ءوزى ونەر. ءبىراق مۇنى دا تەرەڭ ءتۇسىنۋ كەرەك. ەركەك تەك ۇر دا جىق مىنەزگە لايىق دەگىمىز كەلمەيدى. ويى تاياز ادام عانا سولاي قابىلدايدى. ەركەك پەن ايەلدىڭ وزىندىك ۇلى ماقساتى بار. قازان مەن بالعا تەك قارۋ عانا.
ايەلدىڭ قىزمەتى – نازىكتىك، انا بولۋ. الدىمەن ايەل بولۋدىڭ باقىتىن سەزىنۋى ءتيىس. ەركەكتى باعىندىرا ءبىلۋى، جۇرەگىن جاۋلاپ الۋى كەرەك. سودان كەيىن بارىپ وتباسى قۇرىپ، شاڭىراق كوتەرەدى. ايەل باقىتىن سەزىنسە، جاقسى انا بولاتىنى ءسوزسىز. نازىكتىك دەگەنىمىز الەمدى قۇتقاراتىن سۇلۋلىق. ياعني، ايەلدىڭ ەكى نەگىزگى قىزمەتى بار: سۇلۋلىق پەن قامقورلىق، نازىكتىك پەن انا اتانۋ. وسىنداي قاسيەتتەردى مەڭگەرگەن ايەل ولاردان تابىس تا تابا الاتىن بولادى. وسىنداي قاسيەتتى قالايتىن ماماندىقتاردى يگەرۋ ولارعا جەڭىل. مىسالى، مودەل بيزنەسى. نەمەسە مەيرامحانا اشىپ الۋ. كليەنتكە جاعداي جاساۋ كەرەك جەردە ايەلدەردىڭ جۇرگەنى قۇبا-قۇپ. ءبىراق ايەلدەر ءزاۋىت-وندىرىستى باسقارا باستاسا، وندا ول ايەلدىگىنەن ايىرىلادى.
اۋدارعان شىنار ءابىلدا
