Jýyrda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev eldi Eýrazıadaǵy iri sıfrlyq habqa aınaldyrý mindeti turǵanyn aıtty. Demek, IT-sektordy damytý memlekettik saıasattyń negizgi baǵyty bolyp qala bermek.
– «Jýyrda Nú-Iorkke jasaǵan saparymda «Digital Nomads» IT-qaýymdastyǵyndaǵy jas otandastarymyzben kezdestim. Olar AQSH, Eýropanyń iri kompanıalarynda jumys isteıdi jáne jahandyq deńgeıde básekege qabiletti. Qazirgi tańda Qazaqstanda da halyqaralyq deńgeıdegi ónimderdi jasaýǵa qabiletti talantty adamdar az emes. Sondyqtan Úkimetke kelesi mindetter qoıylady: bir jaǵynan, jastar qaı jerde jumys istese de, olarǵa qoldaý kórsetý kerek, al ekinshi jaǵynan, olardy elimizdegi sıfrlandyrý isine barynsha aralastyrý qajet»,– deıdi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent memlekettik qyzmetterdi kórsetýde jeke sektormen baılanys ornaǵanyn aıtyp, birneshe kompanıanyń tizimin de kórsetti. Sondaı-aq qazir el azamattaryna jeke kýálik, júrgizýshi kýáligin, oqý ornyn bitirgeni týraly dıplomyn, neke týraly kýáligin jáne basqa da osyndaı 15 túrli qujatty alyp júrý talap etilmeıtinin eske salyp, bul baǵyttaǵy jumystardyń sózsiz jalǵasatynyn jetkizdi.
Túsingenimiz, eldiń ekonomıkasyn óristetýge serpin beretin sıfrly tehnologıalardy ıgerýde Memleket basshysy jastarǵa senim artyp otyr. Sebebi osy baǵytta eńbek etip, tolaıym tabystarǵa jetip júrgen jastar az emes. Egde jastaǵylar sıfrlyq tehnologıalardyń qarapaıym túrin paıdalanýǵa kelgende júıeni jete túsinbeı, qıpaqtap qalatyny bar. Esesine, jastar qoldanysqa engen júıeniń múmkindigin tolyǵymen paıdalanyp shektelmeı, sıfrly ekonomıkanyń da túpnegizin qajetinshe túsinip, bilýde. Sonymen aqparat kózderinde jıi aıtylyp júrgen «Sıfrly ekonomıka» degen uǵym qaıdan shyqty, biz aldymen osy suraqtyń jaýabyn tarqatyp jazýdy jón kórdik. Biz áste osy termındi keıingi onjyldyqta paıda boldy dep topshylaýymyz múmkin.
Shyntýaıtynda, «Sıfrly ekonomıka» termınin 1995 jyly AQSH ınformatıgi Nıkolas Negroponte qoldanysqa engizipti. Sol tustan kúni búginge deıin sıfrlandyrý saıasaty aqparattyq-kommýnıkasıalyq tehnologıalardyń jańǵyrýyna septigin tıgizip keledi. Sondaı-aq sıfrly ekonomıka álem elderiniń ekonomıkasyn jańa formatqa birte-birte kóshirip jatqany baıqalady. Endigi onjyldyqta memlekettik sektordaǵy qyzmetter túgel sıfrlandyrylsa, sıfrly memleketke aınalatynymyz aıdan anyq. Qazirdiń ózinde barlyq sala sıfrlyq júıege kezeń-kezeńimen aýysyp jatsa, bul úderiste jergilikti ákimdikpen qatar basqarma, bólimderdiń ózi sıfrlyq tehnologıalardyń múmkindigin paıdalanýda. Memleket sıfrlandyrý saıasatyn júrgizýge erekshe den qoıǵan soń 2013 jyly «Aqparattyq Qazaqstan – 2020» baǵdarlamasy ekonomıkany sıfrlandyrýǵa negiz bolǵan. Osy bastamanyń izimen aqparattyq tehnologıalardy jetildirý maqsatynda «Sıfrly Qazaqstan» baǵdarlamasy iske asa bastady.
Baǵdarlamanyń maqsaty, ekonomıkany óristetýmen qatar, halyqtyq ómir sapasyn arttyrýǵa negizdeldi. 2018 jyly bastalǵan baǵdarlama bıyl jyl sońyna deıin jalǵasady. Munda «Ekonomıkalyq sektorlardy sıfrlandyrý», «Sıfrly memleketke kóshý», «Sıfrly Jibek jolyn engizý», «Adamı kapıtaldy damytý», «Inovasıalyq ekojúıeni qurý» syndy bes baǵytta damý jaıy qaralǵan. Sıfrlyq júıelerdiń sapasyn arttyrý, osy jańashyldyqqa halyq pen bıznes ókilderin tartý, qajet bolǵan jaǵdaıda mamandar daıarlaý jaǵy da qamtylǵan-dy. Sondaı-aq halyqtyń sıfrlyq saýattylǵyn arttyrý jáne ınovasıalyq jobalardy óndiriske engizý máselelesi de bar.
Baǵdarlamanyń bes baǵyty sıfrlyq tehnologıalardy qoldanysqa engizýmen shektelmeı, ony tıimdi paıdalaý jaǵyn qarastyrady. Baǵdarlama aıasynda bıyl jyl sońyna deıin sıfrlyq saýattylyqtyń deńgeıin 83 paıyzǵa arttyrý kózdelipti. Iá, qart kisilerdiń sıfrlandyrýdan habary bolǵanymen, aqparattyq-kommýnıkasıalyq tehnologıalardy kúndelikti erkin qoldana almaıtynyn joǵaryda aıttyq. Alysqa uzamaı-aq «Elektrondy úkimet», «Ashyq úkimetten» úıden shyqpaı aq alýǵa bolatyn qujat úshin tabanynan taýsylyp Halyqqa qyzmet kórsetý ortalyqtaryna baratyndar azaıǵanymen, áli de bolsa bar. Internet alaıaqtarǵa urynyp, san soǵyp qalǵandar týraly aqparattardy da emis-emis estımiz. Osydan kelip, el-jurt aqparttyq qaýipsizdik daǵdylary men jeke derekterdi qorǵaý jaǵyn eskere bermeıtinin ańǵaramyz.
Sóz joq, elektrondyq komersıa men kásibı sıfrlyq daǵdylardy san saladaǵy mamandar qalaı da ıgeredi. Óıtkeni, jumys tártibi soǵan mindetteıdi. Qazirdiń ózinde sıfrlyq tehnologıalar jetilip, birte-birte IT salasyndaǵy bilikti mamandarǵa suranys arta bastaǵandaı. Sebebi iri kompanıalar sıfrlyq tehnologıalardy únemi jańartýmen qatar qaýipsizdik jaǵyn da oılastyra bastady. Memlekettik mekemeler sıfrlyq saýattylyq, elekrtondy komersıa, aqparattyq qaýipsizdik jáne elektrondy úkimetti paıdalaný boıynsha kýrs ótkizýden qol úzgen joq.
Sıfrly tehnologıalar kásipker men tutynýshyǵa da tıimdi. Kásipker dúken ashý úshin áýeli saýdaǵa qolaıly oryndy emes, suranysy joǵary taýardy izdeıtin bolǵan. Onlaın dúken ashyp, kásibin qyzdyryp otyrǵandar da barshylyq. Internet dúkenniń tıimdiligin turǵyndar da kórip otyr. Olar dúkendegi taýardyń sapasy men baǵasyn úıden shyqpaı-aq bilip, ýaqyt únemdeıdi. Tipti bolmasa, izdegen taýary dúkende bar-joǵyn naqtylap alýǵa da bolady. Ǵalamtordyń múmkindigi artqan zamanda burynǵydaı qat-qabat qaǵaz basyp shyǵarý qalyp barady. Oqyrmandar gazet-jýrnal, kitaptardyń onlaın nusqasyn satyp alýǵa mashyqtaldy.
Sıfrly tehnologıalardyń kól kósir ıgiligmen qatar, kemshin tustary da joq emes. Kópshilikti eń áýeli jeke derekterdi qorǵaý máselesi alańdatsa, ekinshi, eńbek naryǵynda jumyssyzdardyń úlesi artýda. Kúni búginge deıin san salada talaı mamandyqtyń joıylǵanyn bilemiz. Bul proses keıingi on jylda tipti údep barady. Ǵalymdar qazirdiń ózinde joıylyp ketýdiń az aq aldynda turǵan salalardy jipke tizip aıtyp júr. Ras, basqasyn aıtpaǵanda, iri óndiris oryndarynda adam kúshin qajet etetin sharýalardy robottar iske asyra bastady. Ne de bolsa, «Zamanyna qaraı adamy» deımiz. Adamzat paıda bolǵan dáýirden kúni búginge deıin de qoǵamǵa asa qajet bolǵan biraz mamandyq joılyp, onyń ornyn ózge mamandyqtar basty. Sol sekildi jańa tehnologıalar men sıfrlyq júıelerdi basqaratyn mamandar da qajet qoı.
Naq qazir álemniń birneshe eli sıfrlandyrýdy strategıalyq baǵytta damytýdy jolǵa qoıyp otyr. Sáıkesinshe, álemdegi 20 jýyq memeket áleýmettik-ekonomıkalyq áleýetine qaraı Ulttyq sıfrlandyrý baǵdarlamasyn qabyldaǵan. Bul qatarda múıizi qaraǵaıdaı alpaýyt elderge qarap boı túzegen Qazaqsatan da bar. Sıfrly tehnologıalardy engizýde Evropanyń ishinde Danıa kósh bastap tur. Onda ınternettiń sapasy, sıfrly ınfraqurylymdardy damytý, memlekettik qyzmetterdi sıfrlandyrý, kıberqaýipsizdik máselesi jolǵa qoıylǵan. Sıfrlyq júıelerdi engizip, sony tıimdi paıdalanyp otyrǵan elderdiń basynda Kanada, Izraıl, Polsha, Japonıa, Fransıa, Ulybrıtanıa syndy birneshe memleket bar. Qarap otyrsaq, álem elderi sıfrlyq tehnologıalardyń damýy osymen toqtamaıtynyn túısinip, batyl sheshim qabyldaýda. Sonyń ishinde ekonomıkany sıfrlandyrý jaıy da bizge ýaqtyly ári ornymen kelgen ózgeris tárizdi.
Jańylmasaq, osydan bes jyl buryn buqaralyq aqparat quraldary «Sıfrlyq júıelerdi damytýǵa daıynbyz ba?» degen sıpattaǵy másele kóterdi. Sodan kúni búginge deıin sıfrlyq tehnologıalardy damytýǵa baǵyttalǵan jobalar birinen soń biri iske asty. Shalǵaı eldimekenderdi keń jolaqty ınternetpen qamtý jaǵy da kún tártibinen túsken joq. Qalaı degende de elimiz sıfrlyq júıeleri kesh damyǵan emes, kósh basynda turǵan memlekettermen teńesýge umtylýda. Sonyń ishinde sıfrlyq ekonomıka qurý baǵytyndaǵy bastamalarda sheteldik tájirıbege súıenip, aldyńǵy qatarly elderdiń qada basqan jolymen júrmeý mańyzdy. Nege desek, naryqtyq zamanda qateliktiń esebi qarjyǵa kelip tirelmeı me?
https://dalanews.kz/aimak/82762-turkistandyq-zhastar-respublika-kuni
