Sottalǵandardy áleýmettik ońaltý ádisterindegi jańalyqtar týraly jarıalanymdardyń serıasyn jalǵastyra otyryp, alǵashqy nátıjeler shyǵarýǵa bolady.
Ádisnamanyń sıpattamalyq bóligi quqyq qorǵaý organdarynyń, arnaıy qyzmetterdiń burynǵy qyzmetkerleri men Ulttyq ulannyń áskerı qyzmetshileri úshin ortasha qaýipsizdik qylmystyq-atqarý júıesi mekemesiniń mysalyna negizdeledi – Shyǵys Qazaqstan oblysy boıynsha Qylmystyq-atqarý júıesi departamenti QR İİM QAJD OV 156/17.
Statısıkalyq quramdas kórset-kish: ótken esepti kezeńde sottalǵandardyń jalpy ortasha jyldyq sany 250-240 adam sheginde ózgerdi – alǵashqy nátıje-lerdi shyǵarý úshin qolaıly statısıka-lyq araqatynas.
Mekemede ustalatyn arnaıy kontıngenttiń áleýmettik quramy da yńǵaıly emes, oǵan tán:
a) joǵary orta jas 30 jastan joǵary ıaǵnı qalyptasqan jáne qalyptasqan uqsastyqtary bar adamdarǵa psıhologıalyq-tárbıelik yqpal etý týraly sóz bo-lyp otyr;
b) turaqty áleýmettik – turmystyq jaǵdaı mekemede ustalatyn adamdardyń basym kópshiligi qamtamasyz etilgen jáne áleýmettik ózin-ózi qamtamasyz etilgen;
v) bilimi men kásibı daıarlyq deńgeıi ortadan joǵary;
g) áleýmettik uıymshyldyqtyń, baılanystylyqtyń, keıde otbasylyq jáne qoǵamdyq baılanystarǵa táýeldiliktiń joǵary deńgeıi.
Sonymen, joǵaryda atalǵan kirispe jáne áleýmettik-statıstıkalyq derekter aıasynda mekemeniń tárbıe jáne áleýmettik-psıhologıalyq jumysy jónindegi bólimshesi 2019 jylǵy jumys nátıjelerin jarıa etip, olardy ótken jyldardyń kórsetkishterimen salystyrdy.
Máselen, sońǵy jyldary mekemeniń arnaıy kontıngentiniń ortasha jyldyq sany qurady:
| 2017 j. | 2018 j. | 2019 j. |
| 371 adam | 300 adam | 245 adam |
Mekemeniń ishki tártibin buzýǵa jol berilgen jyldyq sandar:
| 2017 j. | 2018 j. | 2019 |
| 129 | 91 | 36 |
Biraq qasaqana buzýshylyqtar boıynsha statısıka.
| 2017 | 2018 | 2019 |
| 17 | 16 | 6 |
Mekemede sońǵy 2 jylda ákimshilik ókilderine baǵynbaý faktisi tir-kelmegen.
Tárbıe jáne áleýmettik-psıhologıalyq jumystyń osy kezeńinde durys qorytyndy jasaý óte mańyzdy:
- mekeme ákimshiligi qyzmetiniń qandaı baǵyttary oń nátıje berdi;
- osynyń arqasynda sottalǵandardyń minez-qulqyna teris áserin tómendetýge baǵyttylyǵy úsh jyl boıy saqtalady, al onyń qarqyny tómendemeıdi;
- jumystyń oń baǵyttylyǵy aldaǵy ýaqytta da tómendemeýi úshin ne isteý qajet?
– Birinshi kezekte sottalǵandardy túzetýdiń jalpy kórsetkishterin kóterý trendi sottalǵandarǵa ýájdeme beredi, – dep óz pikirin mekeme bastyǵy ádilet maıory Saǵandyqov Nurlan Duletbaıuly bildirdi. – Biz sottalǵandardyń basym kópshiligi túzilgen, bir nemese birneshe joǵary nemese mamandandyrylǵan bilimi bar, aýqymdy jumys tájirıbesi bar faktige súıenemiz.
Tıisinshe, árbir sottalǵannyń merziminen buryn shartty túrde bosatý, jazanyń ótelmegen bóligin aýystyrý, qoldanystaǵy zańnyń adamgershiligine baılanysty sottalǵandardyń minez-qulqyna tikeleı táýeldilikke qoıylǵan ustaý rejıminiń ózgerýi týraly túsindirý jumysy-máseleni túsinýdiń kilti.
Iaǵnı, mekemege túsken adamdar, eń aldymen, mekeme ákimshiligi qamaýdaǵylarǵa kómek kórsetýge ózi múddeli, biraq olardyń kómeginsiz jáne ózin-ózi túzetýsiz mundaı kómek kórsetý zań múmkin emes dep túsinýi tıis.
Ekinshiden, túzelý jolyna qalyptasý týraly derbes tańdaý jasaıtyn sottalǵandar ákimshilikten qandaı tásildermen nemese ýájdemelermen naqty jáne anyq túsinik alýy tıis, olar merziminen buryn bosatýǵa jáne qaýipsizdigi barynsha tómen mekemege, ustaýdyń jeńildetilgen jaǵdaılaryna arnalǵan úı-jaıǵa aýysýǵa múmkindik beretin kórsetkishterge qol jetkize alady.
Úshinshiden, ákimshilik sottalǵan adamdardyń úlgi minez-qulqyna, eńbekke, mekemeniń áleýmettik mańyzy bar sharalaryna barynsha ýájdelenetin jaǵdaılardy qamtamasyz etýi tıis.
Sottalǵandardyń negizgi ýájdemesi eńbekpen qamtylý. 2019 jyldyń basynda mekemede turmystyq qyzmet kórsetý núktelerinen (ashana, monsha-kir jýý kesheni, shashtaraz) basqa, onyń azdyǵyna qaramastan, segiz túrli shaǵyn óndiris jumys istedi: Aǵash óńdeý boıynsha úsh seh, aǵash óńdeý jáne tokarlyq sheberhanalar, dánekerleý sehy, shaǵyn usta, elektr sehtary. Santehnıka jumys isteıdi.
Jyl boıy osy shaǵyn óndiristerge qosymsha mekeme ákimshiligi sottalǵandarǵa arnaıy kontıngenttiń quqyqtyq saýattylyǵyn arttyrý úshin tegin zań keńesin ashýǵa kómek kórsetti.
Endi mekeme aýmaǵynda taýyq pen qoıan ósiretin bolady. Zamanaýı jıhaz sehy ashyldy.
Al qazirgi ýaqytta eksperıment retinde sanıtarlyq-epıdemıologıalyq qyzmetterdiń kelisýimen tez tamaqtanýdyń jeke núktesin ashý jobasy júrgizilýde.
Bul rette sottalǵandarǵa osy óndiriste turaqty jumys isteıtin bolýy mindetti emes. Kez kelgen adam óndiristik úderispen tanysý úshin kásibı taǵylymdamadan óte alady.
Ekinshi ýájdemelik faktor – bul elde ótip jatqan qylmystyq atqarý Zańyn gýmanızasıalaý, sonyń saldarynan olardy izgilendirý tetikterin túsindirý boıynsha ákimshiliktiń aǵartýshylyq fýnksıasy bolyp tabylady.
– Al bizdiń mekemede kez kelgen sottalǵan adam jumys kúni ishinde qandaı da bir qıyndyqtarsyz kez kelgen suraqtarmen maǵan kire alady, – dep tájirıbe bólisedi mekemeniń tárbıe jáne áleýmettik-psıhologıalyq jumystar bóliminiń basshysy Adamov Maqsat Serikuly, – al meniń mindetim sottalǵandy barynsha qarapaıym jáne praktıkalyq túsindirýmen qamtamasyz etý.
Biz jeke tásildi ustanýǵa tyrysamyz. Eger sottalǵan adam kásibı qyzmetke tilek bildirse, onda ol mekemeniń ónerkásiptik aımaǵynyń kez kelgen óndirisi, turmystyq qyzmet kórsetý núkteleri kezinde kedergisiz jumys alady.
Óz óndirisin uıymdastyrý úshin bizdiń bólim Eńbekti qorǵaý jáne jumysqa ornalastyrý bólimimen birlese otyryp, ýákiletti organdarda, «Emgek-Óskemen» RMK, Shyǵys Qazaqstan oblysy boıynsha QAJD tolyq uıymdastyrýshy-lyq jáne qujattamalyq súıemeldeýdi qamtamasyz etedi.
Árıne, biz mundaı jaǵdaıda sottalǵandy zańǵa sáıkes ony tıisti ustaý rejımi bar jasaqqa aýystyrý arqyly jeńildetilgen jaǵdaılarǵa aýystyrýdy qamtamasyz etýge tyrysamyz.
Osyndaı qarym-qatynasta túsindirý jumysynda biz otrád bastyqtarynyń fýnksıonalyna, otrád tárbıeshileriniń keńesine erekshe ról beremiz.
Shyǵys Qazaqstan oblysy Jarma aýdany prokýratýrasynyń qyzmetkerleri osyndaı túsindirý jumystaryn quqyqtyq turǵydan júrgizip keledi. Olar aýdan prokýrorymen birge sottalǵandardy júıeli túrde qabyldap, tárbıeshiler ot-rádtarynyń otyrystaryna qatysady».
Úshinshi ýájdemelik faktor-qylmystyq jazany óteý jaǵdaılaryn jaqsartý.
Kórneki mysal retinde, Ádilet mınıstrliginiń «Qylmystyq – atqarý júıesi mekemeleriniń ishki tártip qaǵıdalaryn bekitý týraly «2014 jylǵy 17 qarashadaǵy №819 buıryǵyna ózgerister engizý tý»raly» 2019 jylǵy 10 qyrkúıektegi №789 buıryǵyn tirkeý».
Bul normatıvtik qujatpen sot-talǵandardyń ómirine eleýli ózgerister engizildi: a) ruqsat etilgen eń joǵary salmaǵy 20 kelige deıin, ıaǵnı úshten artyq; b) telefonmen sóılesý sottalǵannyń jazbasha ótinishi negizinde kezektilik tártibimen jáne keste boıynsha saǵat 9.00-den 21.00-ge deıin beıne baılanys júıesi arqyly da júrgizilýi múmkin.
Shyǵys Qazaqstan oblysy boıynsha Qylmystyq – atqarý júıesi departamenti QR İİM QAJD OV-156/17 mekemesiniń tárbıe jáne áleýmettik-psıhologıalyq jumys bóliminiń qyzmetkerleri sottalǵandardy túzeý, olardy qaıta áleýmettendirý boıynsha jumysty ýájdemelik baǵdarsyz júrgizý óte qıyn ekenine senimdi.
Mekeme basshylyǵy atap ótkendeı, mekemeniń arnaıy kontıngentiniń júz paıyzy áleýmettik baılanystardy turaqty jáne turaqty túrde qoldaıdy. Tıisinshe, buıryqpen Engizilgen ózgerister barlyq ustalatyn tulǵalarǵa áser etedi.
QAJ-dy izgilendirý boıynsha qosymsha sharalardy engizý jalǵasýda: İİM QAJK osyndaı ýájdemelik sharalardyń kelesi paketin, sondaı-aq sottalǵandar úshin beıne baılanys quraldaryn jappaı engizýge qoıylatyn normatıvtik-tehnıkalyq talaptardy ázirleıdi.
Osylaısha, Shyǵys Qazaqstan oblysy boıynsha Qylmystyq-atqarý júıesi departamenti QR İİM QAJD OV-156/17 mekemesi ákimshiligi qoldanatyn tárbıe jáne áleýmettik-psıhologıalyq jumysqa ýájdemelik kózqaras 2019 esepti kezeńniń qorytyndysy boıynsha aıtarlyqtaı nátıjeler beredi. Jumystyń osy kezeńinde aralyq nátıjeler arnaıy kontıngent arasyndaǵy buzýshylyqtardy tómendetýge baǵyttalǵanyn kórsetedi. Statısıkalyq nátıjeler úsh esepti jyl ishinde óz qarqynyn saqtaıtyn ornyqty oń baǵytty anyqtaıdy.
Aldaǵy jyly osyndaı qarqyndardy saqtaýdyń neǵurlym kúrdeli mindeti aıasynda odan arǵy nátıjeler qandaı bolady? Ýaqyt kórsetedi.
