Soljenısynniń saqaly men meniń saqalymdy salystyrýǵa kelmeıdi
Reseı qaıda, biz qaıda! Reseı – jan-jaǵyn jaıpaǵan azýy alty qarys ımperıa. Al Qazaqstan bolsa – táýelsizdigi keshe ǵana qolyna tıgen, etegin jappaqqa umtylǵan, esin jańa ǵana jıyp jatqan keshegi otar el.
Imperıa azamatynda ózi qartaısa da, murny qartaımaıtyn ımperıalyk buqa-kókirek bolady. Soljenısynder – sol kókirektiń kórinisi. Al biz bolsaq, tusaýyn sheshse de, kos aıaqtap sekirgen tarpań sanasynan tamshy ǵana qalǵan, quldyq sanasy jabaǵy júni sekildi túspeı qoıǵan taıtorymyz.
Biz – shabýylshy jurt emes, qorǵanýshy elmiz!
«Ol tyqyr men bul tyqyr bólek» degendeı, áıteýir aýyzdyń astyna ornalasty demeseńiz, túsi de, kúshi de basqa, nıeti bólek Soljenısynniń saqaly men meniń saqalymnyń aıyrmasyndaı múldem salystyrýǵa kelmeıtin qubylys qoı!
Jutqysy kelgen jyrtqysh pen jan saýǵalaǵan beıbaqtyń halin saraptaý úshin kóp aqyl kerek emes edi. Qaıtesiz endi «synaýshymdy jetesiz qylyp táńirim bergen-di», Sýbhan Allah!
Qazaqta bir áfsana bar. Adam kalyń otqa oranyp jatyr deıdi. Sonda ot ústinen ushqan qarlyǵash qanatymen sý seber deıdi. Syrtkózderdiń: «Qalyń otty tamshy sóndirmek túgili túspeı jatsh keýip ketedi ǵoı, nesine áýre bolasyń», – degen sózine qarlyǵash: «Nıetimdi bildirgenim ǵoı» deıdi eken. Sol ottyń ústinen ushqan quzǵyn maı tamyzar deıdi.
Oǵan: «Birer tamshy maıyńnan onsyz da laýlagan ot kúsheıip jarytar deımisiń, nesine áýre bolasyń», – degenine, quzǵyn: «Nıetimdi bildirgenim ǵoı» – deıdi eken.
Biz qalaı jeńildik?
Eýrazıanyń apaıtós dalasynda atoı salyp, úzeńgisine shirengen jalpaq jurt jaltaq jurtqa aınalý sebebin bilý úshin tarıhı sana kerek.
Otarlyqtyń qamytynda omalyp jatyp, Sheri Ámettiń urpaǵy «Sheremetevo» bizdiń týys, Týrgenevtiń túp atasy Túrgen bizden, Túmen bizdiń Tómen, Kýrgan – Qorǵan t.b. s.s. shalqýlar túsiniksiz. Ras, týysy týys. Edil en jaılaǵanymyz da ras. Biraq ne paıda?
Túbin qýyp kelseń, qazaqty qan qaqsatkan kazaktar da bizden alys emes. Plevako da bizge jıen edi. Ekibastuzdyń kómirin ótimsiz etken Aman Tóleev te qandasymyz. Ári-beriden soń másele qanda da emes. Múddede!
Qarańyzshy endi! Qazaq tiliniń taǵdyry aldynda Esilbaev bıik pe, Knágının bıik pe? Ultyndy masqaralaǵan Qanaǵat Júkeshev qymbat pa, álde qazaq úshin shyryldaǵan Asyly Osmanova qymbat pa? Qazaq óneriniń aldynda Brýsılovskıı kandaı, Ermek Tursynov qandaı? Osy salystyrǵan qandastarymyz neniń jemisi? Jáne bular búginde birli-jarym ǵana emes, olar kóp. Shirigen jumyrtqany shiritken kimder?
Basqynshy jurttyń ǵasyrlar boıy júrgizgen saıasaty. Birde kúshpen, birde ispen júrgizildi ol saıasat. Bólip-bólip bıledi. Birine birin aıdap saldy. Dúnıeqońyzyn satyp aldy, batyrynyń basyn aldy. Urpaqtyń mıyn ýlady. Mansapqoryna taq, sholaq oılyǵa shoqpar, ósekshisine aqpar berdi. Aqyr sońy jeńdi. Bıledi. Dittegenine jetti. Nátıjesinde tiliń shala-pula, diniń ala-qula bop, jeńildiń.
Aqsaqal jeńildim dep turǵan joq
Nemeresimen oryssha shúldirlesken aqsaqal jeńildim dep turgan joq. Jetistim dep máz. Sábıine «porosenok moı» dep eljiregen kelinshek basqynshyny armanynan shyǵaryp, «dońyzdyń basqan shóbin tulparyna jegizbegen» Kenesarynyń arman-muratyn aıaqasty etip turǵanynan beıhabar. Bas súıeginiń kúlsalgysh bolǵanynan da, balasyna eljiregen álgi áıeldiń osy qylyǵy Han Kenege aýyr bolatynyn sezý úshin de tarıhı sana qajet!
Basqynshy jurt baýyrlarymyzdy Edildiń arǵy betinen beri yǵystyryp, jolaı beıbit aýyldyń qyz-qyrqynynyń abyroıyn tógip, erkekkindigin qyryp saldy.
Urpaqtyń júregine jara, qaısaryna - kek, jýasyna - úreı bolyp sińgen kórinisti seziný úshin tarıhı sana kerek edi.
Endi atańnyń quny, anańnyń ary ketken basqynshy jurttyń tilinde sóıleýdi maqtanysh tutqan sanasy quldanǵan urpaqta aqyl bar ma, es bar ma?
Shoshqadan jıirkenbeıtin qazaqtar ósip keledi
Ári-beriden soń, ana tilin bile tura ádemi sóılegen orysshasyn maqtan tutqan kembaǵal keıip, ońbaǵan sana qaıdan?! Keshegi quldyqtan. Endi osy sorly ahýal sanańa saltanat quryp turganda shyn memleketshildik qalyptasa ma? Áı, qaıdam! Sóz joq, til – ulttyń basty sıpaty. Azamattarymyzdyń ulttyq sıpatqa degen qulshynysy – ulttyq qýatymyzdyń ólshemi bolmaq.
Ol degenimiz – dúkende, áýejaıda, kóshede, shańyraǵynda, janarmaı beketinde keregińdi áýeli memlekettik tilde talap etý.
Tildi bilmegenge saýatty, mádenıetti túrde memlekettik sımvolǵa degen qurmetti órkenıettiliktiń belgisi ekendigin eskertip baryp, oryssha, aǵylshynsha suraı jatarsyz. Til – qoǵamda qajettilik týǵan jaǵdaıda ǵana qulash jaıatyn nárse. Qajettilikti tutynýshy týdyrady. Eger sen, men, ol, júz adam, myń, sosyn mıllıondar, eń quryǵanda, dúkende keregin qazaqsha surasynshy.
Dúken ıesi tilge janashyrlyqtan emes, taýary ótý úshin qazaqsha sóıleıtin adamdy satýshy etip qoıady. Sonda sen tilińe degen qajettilik týdyrýdan bir qazaqtyń jumys tabýyna sebep boldyń.
