Áleýmettik jelidegi myna bir áńgimeni aınalyp óte almadyq. Bórili Baıraq atty qoldanýshynyń aýdarǵan dúnıesi oqýǵa turarlyq dúnıege tatıdy eken.
Jaqynda bir orys sarbazynyń jazbasyn oqyp qaldym, az-maz ózgerister bolǵan shyǵar, maqalanyń maǵynasyna nazar aýdaryńyz:
Men Sheshenstanda ómir súrdim, alǵash synypqa barǵanymda sheshen balasymen tóbelesip qaldym. Ata-anamyzdy shaqyrtqanda meniń sheshem, onyń ákesi keldi.
Meniń sheshem:
– Balam, endi tóbelespe, buzyqtyq jasama, jaraı ma?! – dep tárbıelese, álginiń ákesi balasynyń jaǵynan tartyp jiberip:
– Osy «sasyq» orystan jeńildiń be, kelesi joly aıamaı sabap tasta, ómir baqı qorqyp júrsin, – dedi.
... Keıin eseıdik, 16 jasqa kelgenimde meni sheshen balalar sabap ketti. Eń soraqysy sol janymda birge oqıtyn 15 orys qarap turdy. Álgilerdiń birin ustap alyp uryp jibergen edim, keıin úlkenderi kelip kezdesetin jerdi belgilep ketti, «pyshaqtaımyz» dep ses kórsetti. Biraq, menimen eshkim barmady, jalǵyz bardym.
Olar ór rýhty bolatyn, meniń jaýyngerlik minezime rıza bolyp jekpe-jek uıymdastyrdy. Aıaǵym synyp aýrýhanaǵa tústim.
Sonda álgi jigittiń ákesi kelip:
– Sen jaýynger ekensiń, meniń úıime qonaq bol, – dep rızashylyǵyn bildirip ketti.
Bir ýaqyt Sheshenstanda óte qıyn ýaqyt bastaldy, aýmaly-tókpeli zaman ornap orystar úlken qıyndyqqa dýshar boldy. Synypqa kelip sheshen jigitteri ádemi 2-3 orys qyzyn «terip» áketetin, keıin jergilikti avtorıtetterge syılap jibergen eken.
Al bizdiń basymyz birikpeıtin. Aıtalyq, eki orystyń úıi tursa, sheshender bir úıdi órtep jatsa, ekinshi úıdegiler qımylsyz qarap otyratyn. Olar kelesi kezek ózderine keletinin bilse de, olardyń da úıi órtelip, áıeli men qyzdary zorlanatynyn, dúnıe-múlki urlanatynyn sezse de qımylsyz qalatyn edi. Keıin oılap qarasam, bul bizdiń «qoı» deńgeıine túskenimizdiń shegi eken...
Keıin men orystyń arnaıy jasaq («spesnaz») otrádyna tústim. Dál sol ýaqytta ataqty Dýdaevtyń (Sheshenstannyń saıası qaıratkeri, 1990 jyldary sheshenderdi Reseıden bólekteý qozǵalysynyń kóshbasshysy bolǵan) soǵysy bastaldy.
Bir joly biz sheshen áskeriniń qorshaýynda qaldyq. Jaýyngerlerdi jigerlendirý úshin: «Men keshe vıdeo kórdim. Sheshender tutqynǵa túsken 10 sarbazymyzdy qalaı baýyzdaǵanyn maqtanyp taspaǵa túsiripti. Bilseńder, ol sarbazdardyń aldynda tek eki tańdaý boldy. Munyń biri – mal sıaqty óz ólimin kútip alý, al ekinshisi – naǵyz erlershe, jaýyngershe ólý. Ókinishtisi, olar alǵashqysyn tańdady.
Sol 10 sarbazdyń tek onynshysynyń ǵana aıaq-qoly baılaýly bolatyn, qalǵandary bos edi. Pyshaǵyn jalańdatqan sheshen jigiti bárin tizerletip qoıyp, shetinen baýyzdap kele jatty. Anyǵynda, álgi sheshenniń aldynda tizerlep turǵan orys sarbazdary kelesi kezek ózine keletinin, ózin de dál solaı óltiretinin bildi. Biraq, soǵan qaramaı qarsylasqan joq. Olar qoı sekildi esh qarsylaspaı ólýdi jón sanady. Olar qarýǵa umtylyp jaýyngershe ólgendi emes, haıýan sekildi qarsylyqsyz ólgendi tańdady. Sizdershe bul durys pa? Joq! Bizdiń de aldymyzda eki tańdaý bar, ne malsha aram ólemiz, ne jaýyngershe aıqasyp ólemiz!» – dedim men.
Sózim áser etti-aý deımin, jigerlengen otrád sheshen áskeriniń byt-shytyn shyǵardy.
Sondaǵy jaýyngerge degen qurmet, eń úlken syılyq, Dýdaevtyń rasıadan:
«Orys spesnazdaryn tutqynǵa túsirýge tyryspańdar, birden óltirińder!» degen buıryǵy edi. Demek, olar bizdi jaýynger retinde moıyndady degen sóz.
Shynymen, «qoıy kóbeıgen qoǵamdy kóringen talaıdy». Qazaqtyń jigeri bireýden muqalýǵa, jigiti ózge jurttan taıaq jeýge, kompanıa basshylary óz tilderin qystap úıretip, qyzdarymyzǵa kózin súzýge, qaryndastarymyzdy aqshaǵa arbaýǵa, qazaqqa til tıgizýge, kemsitýge tıis emes!
Ol úshin jigitter pernetaqta betinde «namys» dep jazbaı, «bir týdyń astynda» birigýimiz qajet! 14 jastaǵy baladan 50 jastaǵy el aǵasyna deıin «namystyń týyn» qulatpaýy kerek, sony bıik ustaýy tıis! Anyǵyn, dál qazir bizge qoı minez, jasyq minezdiń qajeti joq. Qazirgi zaman qasqyr minez erlerdiń zamany.
Al bul jazbadan etekten tartar ıt qusap búliktiń ıisin sezgender qatty qatelesedi. Bizdiń maqsat – qazaqtyń erkek kindiktilerin er minezdikke jeteleý ǵana...
Avtor: Bórili BAIRAQ
