Beıjiń bul keptelistiń sebebin pandemıamen baılanystyrýda. "Qazaqstannyń maı-tońmaı odaǵy" qaýymdastyǵynyń aqparatynsha, dál qazir karantınge baılanysty Sındao portynan Qytaı tarapymen tranzıt tolyqtaı toqtatylǵan.
Bir qyzyǵy Qytaıdan tranzıt Qazaqstan úshin ǵana shektelgen. Qazaqstanǵa temirjol qatynasy ýaqytsha toqtatylǵanyna qaramastan, dál sol Qytaıdan Qazaqstan aýmaǵy arqyly Eýropaǵa tranzıt – ashyq. Onyń ústine, Qytaıdan Eýropaǵa temirjol arqyly júk aǵyny edáýir ósýde.
Dalanews.kz pikir bildirgen birqatar sarapshylar Beıjińniń pandemıany syltaýratyp otyrǵanyn, anyǵynda bul máseleniń saıası astary baryn aıtady.
Sonyń ishinde eń kóp aıtylatyny, bul – qazaq bıliginiń musylmandardy jaqtaǵany úshin jaza.
Resmı Beıjiń Nur-Sultannyń Qytaıdan qashqan etnıkalyq qazaqtarǵa bosqyn mártebesin berýine kóńili tolmaıtynyn osylaı bildirip jatsa kerek. Qalaı degenmen de Qytaı qazaqstandyq taýar eksportshylary úshin keden saıasatyn qataıtqan ústine qataıtyp jatyr.
...
Saıasattanýshy Maksım Kaznacheevtiń tuspaldaýynsha Beıjiń Qazaqstandy bopsalaýdan taıynbaıdy. Óz naryǵyna ótkizý úshin Aqordadan saıası jeńildikter jasaýdy talap etedi. Ekonomıka turǵysynda Qytaıdan qol úzgisi kelmeıtin Qazaqstanǵa birqatar saıası shart kóldeneń qoıylǵan.
«Qytaıdyń shekarany tas jaýyp alǵany da sonymen baılanysty.
Beıjiń bıligi Nur-Sultan men Almatynyń qaq tórinde Qytaıǵa qarsy narazylyq uıymdastyrǵan topty qatań jazalaýdy talap etip otyr. Qazaqstandaǵy sınofobıalyq kóńil-kúıdi sál de bolsyn seıiltip, Beıjińniń jaǵymdy obrazyn qalyptastyrmaq.
Ekonomıkalyq áriptestikti jalǵastyrǵysy kelse Aqorda osy últımatýmdy oryndaýy tıis.
Shekaradaǵy myńdaǵan konteınerdi qańtaryp qoıý arqyly Qytaı Qazaqstan bıligin osyndaı sheshim qabyldaýǵa kóndirmek», – deıdi sarapshy.
Aqorda álgi usynysty qabyl alǵan jaǵdaıda Beıjińniń saıası hám ekonomıkalyq ekspansıasyna qarsy shyqqan qazaqstandyq belsendiler qýǵyn-súrginge ushyraıdy degen sóz. Onsyz alys-beris, barys-keliske jol ashylmaıdy.
Qorǵas pen Dostyq shekarasyndaǵy myńdaǵan qazaqstandyq kásipkerdiń taýary qańsyp qalýy múmkin.
İlgeride aıtyp ótkendeı, Qytaıdan tranzıt Qazaqstan úshin ǵana shektelgen. «Bir beldeý – bir jol» jobasy negizinde Batystan jetken temirjol quramdary Qytaı shekarasynan esh qıyndyqsyz ótýde. Qytaılyq shekarashylar olardyń qaǵaz-qujatyn tekserip jatpaı, tez-tez ótkizýge tyrysady eken. Al Qazaqstannan kelgen taýardyń Qytaı shekarasynda turalap turǵanyna attaı alty aı boldy.
«Bul bizdiń eldiń ekonomıkasy úshin óte-móte aýyr soqqy. Qazaqstandyq kásipkerlerdiń taýar aınalymy toqtap qaldy, qaltadaǵy qarajat taýsylýǵa taqaý. Taýar Qytaıdan ári aspaǵannan keıin tabys ta joq. Bıznes qyp-qyzyl shyǵynǵa batýda.
Qytaıdyń shekarasynda Qazaqstannan jetken júzdegen, myńdaǵan vagon men fýra keptelip tur. Al el ishinde olardyń tapshylyǵy sezilýde. İshki tasymalǵa transport, aýyr júk kólikteri jetispeı jatyr. Bul óz kezeginde tasymaldyń qunyn arttyrady, munyń sońy taýar baǵasynyń sharyqtaýyna alyp keledi», – deıdi sarapshy.
Qazaqstandyq kásipkerlerdi tyǵyryqqa tirep, el ekonomıkasyn shyǵynǵa batyrǵan Beıjińniń kózdegeni ne?
Sarapshynyń pikirinshe Qytaı Qazaqstan ǵana emes, kúlli Orta Azıanyń saıası betalysyn ózine qaraı burmaq. Bul maqsatqa jetýdiń jedel joly ári tıimdi quraly – ekonomıkalyq qyspaq.
«Sońǵy 10-15 jyldyń bederinde Qazaqstan men Qytaıdyń arasyndaǵy alys-beris kúrt ósti. Beıjiń saýda aınalymyna kedergi keltirgen joq, bertinge deıin keńshilik tanytty. Bul Qazaqstandy qaqpanǵa túsirýdiń amaly edi, osy arqyly saıası múddesin saýdalaıtyn kún týaryn bildi.
Orta Azıadan keletin shıkizattyń negizi bóligin Qytaı naryǵy tutynyp keldi. Al qazir Beıjiń jasaǵan «jaqsylyǵynyń» óteýin talap etip otyr.
Qytaı Qazaqstandy tek shekara aımaǵynda ǵana qysymǵa almaıdy. Shyǵys Qazaqstandaǵy aýyl sharýashylyǵy alqaptaryna kóz tigip otyrǵany ótirik emes.
Qazaqstan bıligi jerin buldasa Beıjiń shekaralyq ózenderdi saýdaǵa salýy múmkin.
Ózderińiz biletindeı, Qytaıdan bastaý alatyn Qara Ertis pen İleniń boıynan ırrıgasıalyq ınfraqurylymdar salyp tastaǵan. Qajet dep tapsa qos ózendi bura salady.
Balqashty saqtap qalý úshin osydan 10 jyl buryn Qazaqstan bıligi atalǵan ózenderdiń sý kólemin shektemeý jóninde Qytaımen ortaq uıǵarymǵa kelgen-tin. Buǵan saı Qytaıǵa shyǵystaǵy aýyl sharýashylyǵy jeri jalǵa berilýi tıis-ti.
Sóıtip Balqashtyń ekojúıesin, odan bólek basqa da ózen alqaptaryn saqtap qalar edi, budan bólek energıa óndirý máselesi de sheshimin tabar edi.
Kelissóz nátıjesi eki tarapqa tıimdi bolatyndaı kóringen. Alaıda is júzinde Aqorda Beıjińge bergen ýádesin oryndaı almady. Qytaıǵa qarsy aýdıtorıa óre túregelip, bılik aýyl sharýashylyǵy jerlerin sheteldikterge jalǵa berý týraly zańdy keıinge qaldyrýǵa májbúr boldy. Keıin kele buǵan múldem tyıym salyndy», – deıdi saıasattanýshy.
Alaıda Beıjiń Aqordanyń ýádesin umytpaǵan. Qujatqa qol qoıǵan Qazaqstan mindetten jaltara almaıdy.
Beıjiń Aqordany alqymnan alatyn kezi alda. Qytaı bıligi Qara Ertisti belsendi «ıgerýde», Ertis – Qaramaı kanalyn salyp tastaǵan, ózenniń sýyn úzdiksiz tutynatyn ırrıgasıalyq júıeler saqadaı-saı tur, qalasa İle men Qara Ertis tolyq toqtata salýdan taıynbaıdy.
Bulardyń arnasy tarylsa Almaty oblysy, Pavlodar óńiri jáne SHQO sýdan tapshylyq kóredi.
Al Qazaqstannyń Beıjiń jaýap qaıtarar qaýqary bar ma? Birese sýyn, birese naryǵyn buldap otyrǵan Qytaıdy sabasyna túsire alamyz ba?
«Joq, Aqordanyń qolynda mundaı qural joq. AQSH-qa arqa súıep, Shyńjańdaǵy qýǵyn-súrgindi ashyq aıtar bolsaq, tipti ashyndyramyz. Beıjiń bulqan-talqan bolyp, tóbemizge áńgirtaıaq oınatady, onyń janynda qazirgi saıası qyspaǵy túkke turmaı qalady», – deıdi Kaznacheev.
Dýman BYQAI
