Kremldiń ıdeologıa quraldary, ádette odaqtas elderdiń kóshbasshylarymen ózimsinip, óktem sóılesetin Pýtınge toıtarys berip, aıtqanynan qaıtpaǵan Toqaevtyń tabandylyǵyna tańdaı qaǵysypty.
El arasynda Pýtınniń jylnamashysy atanyp ketken, jýrnalıs Andreı Kolesnıkov «Kommersantqa» jazǵan maqalasynda «jolbarystyń jyrymen» birazǵa barysqan eki prezıdenttiń aıtysyn elekten ótkizipti.
Toqaevtyń Turan degen sózge tegin toqtalmaǵanyn, munyń astarynda ań-qustyń aýqymymen shektelmeıtin, aıqyn maqsat, uly múdde jatqanyn meńzegen eken.
Toqaev Kreml kóseminiń minezine qanyq. Onyń birbetkeıligin Kolesnıkovtan kem bilmeıdi. Sóıte tura óz argýmentin alǵa tartyp, sózden súrinbeı, sońyna deıin óz degeninde turǵany «Kommersant» tilshisin tánti etipti.
«Bul dıskýssıanyń sońǵy daýǵa ulasa jazdap, der kezinde túıindeldi-aý. Toqaev turan jolbarysynyń ótken ǵasyrdyń 30-shy jyldarynda-aq typ-tıpyl bolǵanyn tilge tıek etti. Onyń aıtysynda bular áldebir alasapyrannyń, qýǵyn-súrginniń qurbany bolǵandaı estildi...
Toqaev Turan degen sózge ekpin bere sóıledi. Al erte zamanda joǵalyp ketken jolbarysty qaıta tiriltý ol úshin qıyndyq týdyrmaıtyn syńaıly.
Qazaqstan basshynyń paıymynda jolbarystyń jolbarystan aıyrmasy joq. Jerdiń túbindegi Úndistan bolsyn, irgedegi Reseı bolsyn tarǵyl mysyqtyń tegi bir.
Dál osy arada Pýtın Toqaev sózin bóldi. «Jo-joq, Qasym-Jomart Kemeluly, jańsaq aıttyńyz. Reseı jolbarysy eshkimge des bermeıdi. Álemdegi eń joıan jolbarys Qıyr Shyǵysty en jaılap júr...», – dedi Pýtın.
Shyntýaıtynda, Qazaqstan prezıdentiniń tujyrymy Kreml basshysynyń kóńiline tıgendeı edi. Pýtın Amýr jolbarysyn sóz etkende alabóten qubylady.
Toqaev sonda da sasqan joq.
«Iá, ıá Amýrdaǵy alyp mysyqtyń jaıynan jaqsy habardarmyz. Taıǵaǵa sapar shekkenińiz de keshe ǵana emes pe edi? Jaryqtyq jolbarystyń úrim-butaǵyn órbitý úshin jarǵaq qulaǵyńyz jastyqqa tımeı júr. Estip, bilip otyrmyz. Áıtse de...jolbarystyń jolbarystan aıyrmasy joq» dep short kesti Toqaev.
Sóı deı otyra Pýtınniń pozısıasyn quptamaıtynyn ańǵartty. Dıplomatıanyń sheginen shyqpaı áli de bolsa dıskýssıa qurýǵa daıyn ekendigin kórsetti, ári osy pikirtalasqa túrtki bolǵan Ekologıa mınıstrin arashalap qaldy», – deıdi Kolesnıkov.
Onyń paıymdaǵanyndaı bul pikirtalasta Toqaev jolbaryssha arpalysqan, Qazaqstan Prezıdentiniń aıtystan taıynbasyn sezgen Kreml kósemi áńgime aýanyn basqa arnaǵa burǵan.
«Turan jolbarysy? Reseı basshysy bul máseleni jyly jaba saldy. Al qazaq bıligi áldeqashan jer betinen joǵalǵan jyrtqyshty qaıta tiriltýdi kózdep otyr...», – dep aıtaryn astarlap aıaqtapty Pýtınniń jylnamashysy.
...
Turan jolbarysyn sóz etkende, Turan odaǵy tóńiregindegi talqy eriksiz oıǵa oralady. Ózbek bıligine Mırzıaev kelgeli, Túrkıanyń Orta Azıadaǵy saıası belsendiligi kúrt artqaly bul taqyryp kún tártibinen túspeı tur.
Talaı sarapshynyń súzgisinen ótken máselege qatysty Dalanews.kz bir emes, birneshe saraptama usynǵan.
Reseıdiń «2020 jylǵa deıingi qaýipsizdik strategıasyna» → sholý jasaǵan sarapshy Tımýr Seıitmuratov:
«Qujattyń óne-boıy Qazaqstanǵa qatysty joba-josparǵa tunyp tur. Demek, Nıkonov, Fedorovtardyń málimdemesi kúni buryn ázirlengen amal. Kreml qazirden qamdanbasa erteń Qazaqstandy da ýystan shyǵaryp alamyz dep ýaıym jeıdi.
Olar Ýkraınadan aıyryldy. Taýly Qarabaqtaǵy soǵysta Ázirbaıjanǵa da sózi ótpeıtinin kórdik. Ázirbaıjan «eki el – bir ult» degen urannyń aıasynda Túrkıamen birigýi múmkin.
Týrasyn aıtqanda, Túrkıa Pýtındi kúndiz kúlkiden, túnde uıqydan aıyrýda. Túrki dúnıesin tutastyrý deıtin ıdeıamen qarýlanǵan túrikter kelesi kezekte Orta Azıaǵa kóz tigedi. Túrikterdiń Ázirbaıjan arqyly Kaspıı teńizine ótýi Reseıdiń áskerı ısteblıshmenti úshin tragedıa», – degen bolatyn.
...
Al Amerıkanyń “Stretfor” saıası saraptama ortalyǵy jarıalaǵan “2050 jylǵy Túrkıanyń yqpal etý aımaǵy” atty atyshýly karta Kremldiń záre-qutyn qashyrǵan edi. Aldaǵy 30-40 jylda álem kartasynyń qalaı ózgererin boljaǵan “Stretfor” osy arqyly túptiń-túbinde túrki órkenıetiniń birigerin meńzegen bolatyn.
Kartaǵa muqıat úńilgen Dalanews.kz tilshisi ázir Reseıge tıesili nemese Reseıdiń ámiri júretin terıtorıalar 2050 jylǵa qaraı Túrkıanyń yqpalyna ótetinin habarlaǵan edi.
“Stretfor” sarapshylary san túrli súzgiden ótkizip, muqıat zerttep, zerdelegen kartada Grýzıa, Armenıa, Ázirbaıjan, Qyrym, Qazaqstan men Túrkimenstan Túrkıanyń yqpalyndaǵy aımaq retinde beınelengen.
...
Budan buryn Dalanews.kz Úkimet basy Asqar Mámın men Túrki keńesiniń tóraǵasy Baǵdat Ámireevtiń kezdesýinde túrik basylymdarynyń nazary aýǵan erekshe jaıt týraly → jazǵan.
“Mámın Túrki keńesiniń týyn osy kezdesýge alyp kirýge pármen berdi. Túrki keńesiniń týy alǵash ret premerdiń tusynda Qazaqstannyń baıraǵymen qatar turdy. Júrek tolqytqan osy sát keıbireýdiń nazarynan qalys qalǵanmen bizdiń jadymyzdan óshe qoıǵan joq. Bul birinshi kezekte tutas túrki órkenıetine (basqalarǵa da) berilgen belgi. Úndeý. Asa mańyzdy máni bar saıası sımvol” – dep habarlaǵan Türkiye gazeti.
Buǵan qatysty Túrkıa sarapshylary pikir bildirgen bolatyn.
Ulydaǵy ýnıversıtetiniń halyqaralyq qatynastar kafedrasynyń oqytýshysy, profesor Ferhat Pırınchı osy rásimdegi premer Asqar Mamınniń pozısıasyna toqtalǵan. Onyń oıynsha Túrki keńesiniń týyn Qazaqstan baıraǵymen qatar qoıýǵa pármen bergen premerdiń ózi.
“Túrki keńesi halyqaralyq uıymǵa jatpaıdy. Hattama qaǵıdasy boıynsha premer-mınıstr Túrki keńesiniń tóraǵasyn uıymnyń týymen birge qabyldaýy mindetti emes.
Mámın muny bilmedi emes, bildi. Osy rásimge Túrki keńesiniń týyn alyp kirýge ısharat etken premer-mınıstr osy arqyly uıymǵa syı-qurmet qursetti, ári aǵaıyndas elderge belgi beldi” – degen edi sarapshy.
...
Al saıasattanýshy Marat Shıbutovtyń pikirinshe túrki dúnıetanymyn keńinen nasıhattaý, Túrki odaǵyn qurý, túrkitildesterdi bir judyryqqa jumyldyrý ıdeıasy Ózbekstanda erekshe qoldaýǵa ıe. Túrki odaǵyn qurýdy qoldaıtyn bıliktegi azamattardyń deni Mırzıaevpen ym-jymy bir, prezıdenttiń tap irgesinde júrgen top.
«Mırzıaevtiń Taýly Qarabaqqa kelgende baýyrlas Ázirbaıjandy ashyq túrde qoldaýynyń ózi biraz jaıttyń betin ashqandaı. Bul el budan bólek Túrki odaǵy keńesiniń jumysyna qan júgirtip, erekshe belsendilik tanytyp otyr.
Mırzıaevtyń mańyndaǵy toptar «túbi bir túrkiler» ıdeıasy Orta Azıa kóleminde nasıhattaýǵa múddeli. Olar bul maqsatqa qyrýar qarjy bólýge de qarsy emes. Al nasıhat degenimiz, qoǵamı-mádenı is-sharalardan, kıno týyndylardan bastaý alady.
Kúni keshe Mırzıaevtyń tóńiregindegi toptar túrki áleminiń birtutastyǵyn tótesinen nasıhattap, birigýge úndegen túriktiń tarıhı serıaly «Mendırman Djalolıddın» týyndysyn qoldap shyqty», – degen buǵan deıin Dalanews.kz-ke pikir bildirgen sarapshy.
Dýman BYQAI
