كرەملدىڭ يدەولوگيا قۇرالدارى، ادەتتە وداقتاس ەلدەردىڭ كوشباسشىلارىمەن ءوزىمسىنىپ، وكتەم سويلەسەتىن پۋتينگە تويتارىس بەرىپ، ايتقانىنان قايتپاعان توقايەۆتىڭ تاباندىلىعىنا تاڭداي قاعىسىپتى.
ەل اراسىندا ءپۋتيننىڭ جىلناماشىسى اتانىپ كەتكەن، جۋرناليست اندرەي كولەسنيكوۆ «كوممەرسانتقا» جازعان ماقالاسىندا «جولبارىستىڭ جىرىمەن» ءبىرازعا بارىسقان ەكى پرەزيدەنتتىڭ ايتىسىن ەلەكتەن وتكىزىپتى.
توقايەۆتىڭ تۇران دەگەن سوزگە تەگىن توقتالماعانىن، مۇنىڭ استارىندا اڭ-قۇستىڭ اۋقىمىمەن شەكتەلمەيتىن، ايقىن ماقسات، ۇلى مۇددە جاتقانىن مەڭزەگەن ەكەن.
توقايەۆ كرەمل كوسەمىنىڭ مىنەزىنە قانىق. ونىڭ بىربەتكەيلىگىن كولەسنيكوۆتان كەم بىلمەيدى. سويتە تۇرا ءوز ارگۋمەنتىن العا تارتىپ، سوزدەن سۇرىنبەي، سوڭىنا دەيىن ءوز دەگەنىندە تۇرعانى «كوممەرسانت» ءتىلشىسىن ءتانتى ەتىپتى.
«بۇل ديسكۋسسيانىڭ سوڭعى داۋعا ۇلاسا جازداپ، دەر كەزىندە تۇيىندەلدى-اۋ. توقايەۆ تۇران جولبارىسىنىڭ وتكەن عاسىردىڭ 30-شى جىلدارىندا-اق تىپ-تيپىل بولعانىن تىلگە تيەك ەتتى. ونىڭ ايتىسىندا بۇلار الدەبىر الاساپىراننىڭ، قۋعىن-سۇرگىننىڭ قۇربانى بولعانداي ەستىلدى...
توقايەۆ تۇران دەگەن سوزگە ەكپىن بەرە سويلەدى. ال ەرتە زاماندا جوعالىپ كەتكەن جولبارىستى قايتا ءتىرىلتۋ ول ءۇشىن قيىندىق تۋدىرمايتىن سىڭايلى.
قازاقستان باسشىنىڭ پايىمىندا جولبارىستىڭ جولبارىستان ايىرماسى جوق. جەردىڭ تۇبىندەگى ءۇندىستان بولسىن، ىرگەدەگى رەسەي بولسىن تارعىل مىسىقتىڭ تەگى ءبىر.
ءدال وسى ارادا پۋتين توقايەۆ ءسوزىن ءبولدى. «جو-جوق، قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى، جاڭساق ايتتىڭىز. رەسەي جولبارىسى ەشكىمگە دەس بەرمەيدى. الەمدەگى ەڭ جويان جولبارىس قيىر شىعىستى ەن جايلاپ ءجۇر...»، – دەدى پۋتين.
شىنتۋايتىندا، قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ تۇجىرىمى كرەمل باسشىسىنىڭ كوڭىلىنە تيگەندەي ەدى. پۋتين امۋر جولبارىسىن ءسوز ەتكەندە الابوتەن قۇبىلادى.
توقايەۆ سوندا دا ساسقان جوق.
«ءيا، ءيا امۋرداعى الىپ مىسىقتىڭ جايىنان جاقسى حاباردارمىز. تايعاعا ساپار شەككەنىڭىز دە كەشە عانا ەمەس پە ەدى؟ جارىقتىق جولبارىستىڭ ءۇرىم-بۇتاعىن ءوربىتۋ ءۇشىن جارعاق قۇلاعىڭىز جاستىققا تيمەي ءجۇر. ەستىپ، ءبىلىپ وتىرمىز. ايتسە دە...جولبارىستىڭ جولبارىستان ايىرماسى جوق» دەپ شورت كەستى توقايەۆ.
ءسوي دەي وتىرا ءپۋتيننىڭ پوزيسياسىن قۇپتامايتىنىن اڭعارتتى. ديپلوماتيانىڭ شەگىنەن شىقپاي ءالى دە بولسا ديسكۋسسيا قۇرۋعا دايىن ەكەندىگىن كورسەتتى، ءارى وسى پىكىرتالاسقا تۇرتكى بولعان ەكولوگيا ءمينيسترىن اراشالاپ قالدى»، – دەيدى كولەسنيكوۆ.
ونىڭ پايىمداعانىنداي بۇل پىكىرتالاستا توقايەۆ جولبارىسشا ارپالىسقان، قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ ايتىستان تايىنباسىن سەزگەن كرەمل كوسەمى اڭگىمە اۋانىن باسقا ارناعا بۇرعان.
«تۇران جولبارىسى؟ رەسەي باسشىسى بۇل ماسەلەنى جىلى جابا سالدى. ال قازاق بيلىگى الدەقاشان جەر بەتىنەن جوعالعان جىرتقىشتى قايتا ءتىرىلتۋدى كوزدەپ وتىر...»، – دەپ ايتارىن استارلاپ اياقتاپتى ءپۋتيننىڭ جىلناماشىسى.
...
تۇران جولبارىسىن ءسوز ەتكەندە، تۇران وداعى توڭىرەگىندەگى تالقى ەرىكسىز ويعا ورالادى. وزبەك بيلىگىنە ميرزيايەۆ كەلگەلى، تۇركيانىڭ ورتا ازياداعى ساياسي بەلسەندىلىگى كۇرت ارتقالى بۇل تاقىرىپ كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي تۇر.
تالاي ساراپشىنىڭ سۇزگىسىنەن وتكەن ماسەلەگە قاتىستى Dalanews.kz ءبىر ەمەس، بىرنەشە ساراپتاما ۇسىنعان.
رەسەيدىڭ «2020 جىلعا دەيىنگى قاۋىپسىزدىك ستراتەگياسىنا» → شولۋ جاساعان ساراپشى تيمۋر سەيىتمۇراتوۆ:
«قۇجاتتىڭ ونە-بويى قازاقستانعا قاتىستى جوبا-جوسپارعا تۇنىپ تۇر. دەمەك، نيكونوۆ، فەدوروۆتاردىڭ مالىمدەمەسى كۇنى بۇرىن ازىرلەنگەن امال. كرەمل قازىردەن قامدانباسا ەرتەڭ قازاقستاندى دا ۋىستان شىعارىپ الامىز دەپ ۋايىم جەيدى.
ولار ۋكراينادان ايىرىلدى. تاۋلى قاراباقتاعى سوعىستا ءازىربايجانعا دا ءسوزى وتپەيتىنىن كوردىك. ءازىربايجان «ەكى ەل – ءبىر ۇلت» دەگەن ۇراننىڭ اياسىندا تۇركيامەن بىرىگۋى مۇمكىن.
تۋراسىن ايتقاندا، تۇركيا ءپۋتيندى كۇندىز كۇلكىدەن، تۇندە ۇيقىدان ايىرۋدا. تۇركى دۇنيەسىن تۇتاستىرۋ دەيتىن يدەيامەن قارۋلانعان تۇرىكتەر كەلەسى كەزەكتە ورتا ازياعا كوز تىگەدى. تۇرىكتەردىڭ ءازىربايجان ارقىلى كاسپيي تەڭىزىنە ءوتۋى رەسەيدىڭ اسكەري يستەبليشمەنتى ءۇشىن تراگەديا»، – دەگەن بولاتىن.
...
ال امەريكانىڭ “سترەتفور” ساياسي ساراپتاما ورتالىعى جاريالاعان “2050 جىلعى تۇركيانىڭ ىقپال ەتۋ ايماعى” اتتى اتىشۋلى كارتا كرەملدىڭ زارە-قۇتىن قاشىرعان ەدى. الداعى 30-40 جىلدا الەم كارتاسىنىڭ قالاي وزگەرەرىن بولجاعان “سترەتفور” وسى ارقىلى تۇپتىڭ-تۇبىندە تۇركى وركەنيەتىنىڭ بىرىگەرىن مەڭزەگەن بولاتىن.
كارتاعا مۇقيات ۇڭىلگەن Dalanews.kz ءتىلشىسى ءازىر رەسەيگە تيەسىلى نەمەسە رەسەيدىڭ ءامىرى جۇرەتىن تەرريتوريالار 2050 جىلعا قاراي تۇركيانىڭ ىقپالىنا وتەتىنىن حابارلاعان ەدى.
“سترەتفور” ساراپشىلارى سان ءتۇرلى سۇزگىدەن وتكىزىپ، مۇقيات زەرتتەپ، زەردەلەگەن كارتادا گرۋزيا، ارمەنيا، ءازىربايجان، قىرىم، قازاقستان مەن تۇركىمەنستان تۇركيانىڭ ىقپالىنداعى ايماق رەتىندە بەينەلەنگەن.
...
بۇدان بۇرىن Dalanews.kz ۇكىمەت باسى اسقار ءمامين مەن تۇركى كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى باعدات امىرەيەۆتىڭ كەزدەسۋىندە تۇرىك باسىلىمدارىنىڭ نازارى اۋعان ەرەكشە جايت تۋرالى → جازعان.
“ءمامين تۇركى كەڭەسىنىڭ تۋىن وسى كەزدەسۋگە الىپ كىرۋگە پارمەن بەردى. تۇركى كەڭەسىنىڭ تۋى العاش رەت پرەمەردىڭ تۇسىندا قازاقستاننىڭ بايراعىمەن قاتار تۇردى. جۇرەك تولقىتقان وسى ءسات كەيبىرەۋدىڭ نازارىنان قالىس قالعانمەن ءبىزدىڭ جادىمىزدان وشە قويعان جوق. بۇل ءبىرىنشى كەزەكتە تۇتاس تۇركى وركەنيەتىنە (باسقالارعا دا) بەرىلگەن بەلگى. ۇندەۋ. اسا ماڭىزدى ءمانى بار ساياسي سيمۆول” – دەپ حابارلاعان Türkiye گازەتى.
بۇعان قاتىستى تۇركيا ساراپشىلارى پىكىر بىلدىرگەن بولاتىن.
ۇلىداعى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ حالىقارالىق قاتىناستار كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى، پروفەسسور فەرحات پيرينچي وسى راسىمدەگى پرەمەر اسقار ءماميننىڭ پوزيسياسىنا توقتالعان. ونىڭ ويىنشا تۇركى كەڭەسىنىڭ تۋىن قازاقستان بايراعىمەن قاتار قويۋعا پارمەن بەرگەن پرەمەردىڭ ءوزى.
“تۇركى كەڭەسى حالىقارالىق ۇيىمعا جاتپايدى. حاتتاما قاعيداسى بويىنشا پرەمەر-مينيستر تۇركى كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسىن ۇيىمنىڭ تۋىمەن بىرگە قابىلداۋى مىندەتتى ەمەس.
ءمامين مۇنى بىلمەدى ەمەس، ءبىلدى. وسى راسىمگە تۇركى كەڭەسىنىڭ تۋىن الىپ كىرۋگە يشارات ەتكەن پرەمەر-مينيستر وسى ارقىلى ۇيىمعا سىي-قۇرمەت قۇرسەتتى، ءارى اعايىنداس ەلدەرگە بەلگى بەلدى” – دەگەن ەدى ساراپشى.
...
ال ساياساتتانۋشى مارات شيبۇتوۆتىڭ پىكىرىنشە تۇركى دۇنيەتانىمىن كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ، تۇركى وداعىن قۇرۋ، تۇركىتىلدەستەردى ءبىر جۇدىرىققا جۇمىلدىرۋ يدەياسى وزبەكستاندا ەرەكشە قولداۋعا يە. تۇركى وداعىن قۇرۋدى قولدايتىن بيلىكتەگى ازاماتتاردىڭ دەنى ميرزيايەۆپەن ىم-جىمى ءبىر، پرەزيدەنتتىڭ تاپ ىرگەسىندە جۇرگەن توپ.
«ميرزيايەۆتىڭ تاۋلى قاراباققا كەلگەندە باۋىرلاس ءازىربايجاندى اشىق تۇردە قولداۋىنىڭ ءوزى ءبىراز جايتتىڭ بەتىن اشقانداي. بۇل ەل بۇدان بولەك تۇركى وداعى كەڭەسىنىڭ جۇمىسىنا قان جۇگىرتىپ، ەرەكشە بەلسەندىلىك تانىتىپ وتىر.
ميرزيايەۆتىڭ ماڭىنداعى توپتار «ءتۇبى ءبىر تۇركىلەر» يدەياسى ورتا ازيا كولەمىندە ناسيحاتتاۋعا مۇددەلى. ولار بۇل ماقساتقا قىرۋار قارجى بولۋگە دە قارسى ەمەس. ال ناسيحات دەگەنىمىز، قوعامي-مادەني ءىس-شارالاردان، كينو تۋىندىلاردان باستاۋ الادى.
كۇنى كەشە ميرزيايەۆتىڭ توڭىرەگىندەگى توپتار تۇركى الەمىنىڭ ءبىرتۇتاستىعىن توتەسىنەن ناسيحاتتاپ، بىرىگۋگە ۇندەگەن تۇرىكتىڭ تاريحي سەريالى «مەنديرمان دجالوليددين» تۋىندىسىن قولداپ شىقتى»، – دەگەن بۇعان دەيىن Dalanews.kz-كە پىكىر بىلدىرگەن ساراپشى.
دۋمان بىقاي
