Nebary 16 jastaǵy Astana turǵyny Nursultan (aty ózgertildi) bir jylǵa jýyq ýaqyt boıy temeki shegip júrdi. Onyń aıtýynsha, temekini tastaý óte qıynǵa soqqan, óıtkeni elektrondy temeki kádimgi temeki sıaqty jaǵymsyz ıis qaldyrmaıdy.
«Iá, bul densaýlyqqa keri áser etedi. Keıde bas aýrýy paıda bolady, ásirese túnde nemese bir ýaqytta kofe iship, veıp shekseńiz, bastyń solqyldap áketetini bar. Siz, sondaı-aq uıqysyzdyqty sezinýińiz múmkin. Bul belgiler bastan mindetti túrde ótedi, al eger dál uıyqtar aldynda temeki shekpeseńiz, onda ońaı ári jaqsy uıyqtaısyz. Biraq bas aýrýy denedegi basqa sezimdermen de baılanysty, sondyqtan vapıngtiń ózi bas aýrýynyń jalǵyz faktory emes», - deıdi ol.
Taǵy bir suhbattasymyz óziniń uıqysy buzylmaǵanyn jáne basy aýyrmaǵanyn jetkizdi. Biraq 17 jasar Marına (aty ózgertildi) elektrondy shylymnyń zıanyn jaqsy túsinse de, odan bas tarta almaǵan.
18 jastaǵy Aıaýlym da (aty ózgertildi) temekini kóp shekken kezde, bas aýrýy paıda bolatynyn aıtady. Aıtpaqshy, boıjetken búginde temekige táýeldilikten arylǵan.
«Qansha temeki shegetinińizdi baqylaý qıyn. Ásirese, ýaqyt óte kele temekini tutynýyńyz jıileı beredi. Iá, temeki shegý tisterge de, onyń emaline da áser etedi, mysaly meniń dosymnyń tisteri qatty nasharlap ketti. Al ózimniń tamaǵym aýyrady. Biraq mynany eskerý kerek, men ol kezde qatty kúızeliske túsken kúnderi temeki shegetinmin, tamaqty áreń iship-jeıtin edim. Shyn máninde, osy sebepterden soń, temeki shegýdi toqtattym. Temeki, sondaı-aq konsentrasıany tómendetedi eken. Al ıistiń kesirinen kóptegen adamdarda alergıa nemese júrek aıný bar», - dep moıyndaıdy Aıaýlym.
Asqarjan (aty ózgertildi) da óziniń veıpıngke táýeldiligi bir jyl buryn dostary temeki tartyp júrgenin kórgen soń paıda bolǵanyn atap ótti. Túrli-tústi jáne shabdaly hosh ıisi bar veıp jas jigittiń nazaryn aýdarǵan, sodan keıin ol temekini qoıa almapty.
«Bastapqyda men veıpke oıynshyq sıaqty qaradym, men ony kez kelgen ýaqytta tastaımyn dep oıladym. Dostarym shylym shegetin, men qyzyǵatynmyn. Bir jyldan astam ýaqyt boıy kún saıyn temeki shegip júrdim. Bas aýrýymen qatar, qorqynysh sezdiretin entigý, keýde aýyrýy, júrek aınýy boldy. Sportshy retinde bul meni qatty mazalady. Bas tartý qıyn boldy. Men úsh aı boıy temeki shekpedim. Osylaısha qoıyp kettim», - dep bólisti 17 jastaǵy jigit.
Bıylǵy 18 mamyrda QR Prezıdenti janyndaǵy Ortalyq komýnıkasıalar qyzmetinde ótken baspasóz máslıhatynda Densaýlyq saqtaý mınıstrligi Medısınalyq kómekti uıymdastyrý departamenti dırektorynyń orynbasary Gúlnár Sársenbaeva hosh ıistendirgishteri bar veıpter adamnyń densaýlyǵyna zıan tıgizetinin aıryqsha atap ótti. Onyń paıymynsha, búgingi kúnniń eń úlken qaýipi – osy veıpter. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy derekteri boıynsha, veıpterdiń 16 000-ǵa jýyq dámi belgili. Bul tajal jańa tórtinshi urpaqtyń tynys alý joldarynyń epıtelııin zaqymdaýy jáne tinderdiń gıpoksıasyn týdyrýy múmkin, sonymen birge joǵary konsentrasıaly aerozolderdi shyǵarýǵa múmkindik beredi. Temeki tútinine uqsas formaldegıdtiń áseri de baıqaldy.
Sársenbaevanyń aıtýynsha, zertteýler kádimgi temeki almastyrǵyshtardyń joǵary ýyttylyǵyn kórsetedi.
«Veıpıng pen elektrondy temekini tutynýdyń joǵary deńgeıi nıkotınge táýeldilerdiń jańa býynyn qalyptastyryp, densaýlyqqa zıandy áser etýiniń joǵary kórsetkishterine jetkizýi múmkin», - dep eskertedi ol.
Dárigerdiń pikirinshe, tynys alý organdary veıpesterdi tutynýdan eń kóp zıan shegedi.
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń taǵy bir málimetine súıensek, veıp paıdalanýshylary, tájirıbe kórsetkendeı, qazirgi kezde dástúrli temeki shegýshilerden eki ese kóp. Vapesti qoldaný ókpe jasýshalaryna keri áserin tıgizip, jastar arasynda respıratorlyq aýrýlardyń kóbeıýine septesip, parodont aýrýlarynyń qaýpin arttyratyny sózsiz.
«Sondaı-aq, Qazaqstanda tynys alý organdarynyń aýrýlarynan bolatyn ólim-jitim qan aınalymy júıesi aýrýlarynan keıin ekinshi orynda turǵanyn eskergen jón. Búginde 300 myńǵa jýyq azamat respıratorlyq aýrýlarmen esepte tur», - dep qosty ol.
Aıta keteıik, qazaq jurtshylyǵy jastardyń elektrondy temekini paıdalanýyna baılanysty birneshe jyldan beri dabyl qaǵyp keledi. Statısıkalyq málimetterge súıensek, Qazaqstanda veıpterdi qoldaný kórsetkishi kún sanap artyp keledi, olardyń kópshiligin kámeletke tolmaǵandar paıdalanady. Sońǵy jyldary ósim 17,6 paıyzdy qurady. Bul sandardy Ulttyq ǵylymı medısınalyq ortalyqtyń basqarma tóraǵasy, Eýrazıalyq respıratorlyq qoǵamnyń atqarýshy dırektory, ókpe aýrýlarynyń hırýrgy Abaı Baıgenjın aıtty.
«Veıpterdi múltfılm keıipkerleri retinde stılızasıalaý, kámpıt sıaqty óndirýshilerdiń balalarymyz ben jasóspirimderimizdi nıkotın tutynýǵa tartýǵa baǵyttalǵan aılalarynyń paıdakúnemdik sıpaty aıqyn baıqalady. Bul jaǵymsyz úrdis jalǵasa beretin bolsa, bolashaǵymyzdyń densaýlyǵy úshin dabyl qaǵýǵa týra keledi», - dep sanaıdy dáriger.
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń klassıfıkasıasyna sáıkes, elektrondy temekiler men veıpter túrleri men dámderi ártúrli bolǵanymen, zalaly birdeı. Qazaqstan sanıtarlyq-epıdemıologıalyq qyzmetiniń zertteýine súıensek, veıpterdiń quramyndaǵy nıkotın temekige qaraǵanda 68-70 ese kóp. Bul rette elektrondy temekini qoldanýǵa kóptegen qoǵamdyq oryndarda, mekemelerde tyıym salynbaıdy. Óıtkeni, ol basqalarǵa zıan keltirmeıdi dep esepteledi. Bálkim, dál osy túsinik kópshilikke veıpter sonshalyqty qorqynyshty emes dep oılaýǵa múmkindik beredi. Sondyqtan elektrondy temekini paıdalanýǵa tyıym salýdy engizý qajettiligi jedel túrde kún tártibinde tur. Al, barsha qazaqstandyq jastar «býǵa» táýeldilikke boı aldyryp úlgermeıinshe, bılikke shara qoldanatyn kez keldi.
