Sırıa máselesi. Álemdik saıas oqıǵalar áldeneshe úıekke bólinip úlgerdi. Sırıanyń aınalasynda órbigen halyqaralyq qatynastar ýshyǵyp barady. Qazaqstan myń jerden sálıqalyq tanytqanymen, iri oıyndardan shet qala almaıtynyn uqqan durys. Reseı men Túrkıa arasyndaǵy janjal tek eki eldiń ózara qarym-qatynasyna syzat túsirip turǵan joq. Qazaqstan tarapy eki ottyń ortasynda tur.
Túrkıa – baýyrlas ult qana emes, Qazaqstan respýblıkasynyń myǵym da senimdi júrisiniń bolashaqtyq kepili bola alatyn birden bir el. Túriktermen at kekilin kesisip, kórshiniń soıylyn soǵý bizdiń taıqy mańdaıǵa shoqpardy óz qolymyzben urýmen birdeı.
Reseı bolsa, shyrma-shatý baılanystaǵy, alystasaq jaqyn tartatyn, jaqyndasaq, baýyrynan bosatpaýdy kókseıtin eń kúrdeli qarym-qatynastaǵy qońsymyz. Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqqa birigýmen birge ózimizdiń «tar jolymyzdy» odan arman taıǵaqqa aınaldyrǵanymyzdy keshteý túsindik desek te bolady. Qazaq bıligi dál qazir sharasyz halde. Sırıaǵa áskerı shabýylyn údetken Reseı bul maıdanda Qazaqstannyń da birge qımyldaýyn qalap otyr. Reseımen birigip, Sırıaǵa ásker kirgizý – Túrkıamen, NATO-men, kúlli musylman elderimen jaýlasý. Mundaı aýyr kezeńde elimizge saılaý ótkizip, qalǵyǵan qoǵamdyq sanany silkip alý ári búgingi úndemes Parlamentten qutylyp, odan góri tegeýirindirek Parlament jasaqtaý asa mańyzdy. Ol úshin «aıtqanǵa kónip, aıdaýǵa júretin» partıalardy emes, kóp kózine kórine qoımaǵan ıakı el atyn umyta bastaǵan birneshe partıany Parlamentke ótkizý kerek.
Buǵan deıin Parlamentte otyrǵan «Aq jol», Komýnıstik partıa atqaminerleri «Nur Otan» partıasyndaǵy áriptesterinen de tómen áreket etti. Olardyń bul kónbistiginen Úkimettiń ózi jalyqsa kerek. Buryn-sońdy qazaq Parlamenti mundaı «óli tynyshtyqta» bolmaǵan shyǵar.
Qazirgi «Aýyl» partıasy men JSDP-nyń quramyna elge tanymal, aýzy dýaly lıderlerdi jınap, jańa Parlament jasaqtasa, Úkimettiń tómengi palatadaǵy pikir-talasqa den qoıa otyryp, sheshim qabyldaıtyny shyndyq. Buǵan deıin Parlamentte otyrǵan «Aq jol», Komýnıstik partıa atqaminerleri «Nur Otan» partıasyndaǵy áriptesterinen de tómen áreket etti. Olardyń bul kónbistiginen Úkimettiń ózi jalyqsa kerek. Buryn-sońdy qazaq Parlamenti mundaı «óli tynyshtyqta» bolmaǵan shyǵar. Eger aldaǵy saılaýda «minezdi» depýtattar Parlament palatasyna otyrar bolsa, Úkimet pen bıliktiń ózi úshin paıdaly. Olardyń aıǵaıyn syltaýratyp, Reseımen araqatynastaǵy keıbir mańyzdy tetikterge yqpal etýge bolady.
Teńge taǵdyry jáne daǵdarys. Ekonomıkalyq daǵdarys kún sanap kúsheıip keledi. Teńgeniń taǵdyry dál qazir qyl ústinde. 1 dollar 370 teńgege kúni keshe saýdalandy. Qymbatshylyq alqymdap, jumyssyzdar qatary kún sanap artyp otyr. Statısıkalyq agenttik 2015 jylǵy ınflásıa 13,5 paıyzdy qurady dep aqparat taratty. Buǵan kim senedi?
Azyq-túlik 60-70 paıyzǵa, qurylys materıaldary 40-50 paıyzǵa, kıim-keshek 60 paıyzdan da joǵary mólsherde qymbattaǵanyn qara bazarǵa baryp osydan bir jyl burynǵy baǵamen salystyryńyz. Ózi mardymdy eshteńe óndirmeıtin, bárin syrttan tasıtyn el úshin búgingi qunsyzdanýdy ustap turýdyń ózi qıyn. Qazirdiń ózinde teńgeniń baǵamyna Ulttyq bank jasyryn aralasyp otyr degen sybys bar. Alda tipten qymbattaýy, 1 dollar 500 teńgege barabar bolýy bek múmkin.
Saılaý osy kezde nege kerek dersiz. Teńgeni nyǵaıtý úshin emes, saıası turaqtylyqty saqtaý úshin Úkimetti taratyp, jańa Úkimet jasaqtaý kerek. Basqasha aıtsaq, halyqtyń kóńil-kúı aýanyn saılaýǵa buryp, osy kezde múmkin bolatyn devalvasıany jasap úlgermek oıda. Teńge qazir álem boıynsha qysqa ýaqyt ishinde eń kóp qunsyzdanǵan valútalardyń kóshin bastap tur. Teńgege senim oıatýdyń esh múmkindigi joq. Nede bolsa, saılaýdy paıdalanyp, qunsyzdaný prosesin shegine deıin joǵarylatyp alý mańyzdy sekildi. Bir qarasańyz, paradoks sekildi. Biraq yqtımaldyǵy bar oıdyń bir ushy osy.
Jumyssyzdyq máselesin ońdy shesher haldiń joqtyǵyn túsingen Úkimet endi únemshildikti kúsheıtedi. Saılaýdan keıin jasaqtalatyn Úkimettiń jumysy eń qıyn shaqqa týra kelgeli tur. Olar Qazaqstandy ekonomıkalyq aýyrtpalyqtan qutqara ala ma? Ol úshin saılaýǵa qandaı partıalardy ótkizý mańyzdy. Eger taǵy da «qoldan jasalǵan» partıalar qunjıyp, qazirgi depýtattar qaıtadan minberge kóterilse, bul saılaýdan eńshteńe kútpeýge bolady.
İshki saıası ahýal. Bul saılaý alda bolatyn úlken ózgeristiń basy deýshiler de kóp. Naqty aıtsaq, bolashaq taq muragerin tanystyrýdyń aldyndaǵy qam-qareket. Osyǵan deıin el Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń ornyn kim basady degen suraq san ret qoıylǵanymen, bul suraqtyń jaýaby jabyq taqyryptardyń biri bolyp keldi. Saılaý ótkizýdiń kánigi tásili belgili, odan dál qazir eshteńe ózgermeıdi. Memleket ózine qajetti partıalar men tıisti kandıdattardy tańdap alady. Biraq búgingi depýtattar bolashaqtaǵy saıası sheshimder úshin tıimsiz ári qaýqarsyz bolýy múmkin. Klandar arasynda júretin astyrtyn tartystyń qaı tustan bilineri belgisiz. Eger alda-jalda taq murageri týraly sóz bolar bolsa, búgin úndemegen depýtattar «aýyr salmaqtylardyń» soıylyn soǵyp, keri tartpasyna kim kepil?.. olardy aýyzdyqtaý qıynǵa soǵýy múmkin...
Taq muragerine kim laıyqty? Ony dáp basyp aıtý qıyn. Jýyrda Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń tóraǵasy Nurtaı Ábiqaevty aýystyrǵanyna qarap, bizdiń aldaǵy birneshe jyl ishinde taq murageri bolatyn adam týraly estýimiz múmkin ekenin boljaýǵa bolady. Oǵan deıin depýtattardy shahmattyń tasyndaı óz oryndaryna myqshıtý mańyzdy jumys...
Saılaý arqyly ári adýyndy, ári sózge «toqtaıtyn» kandıdattardy irikteý kezinde bılik barynsha saq qımyldary daýsyz. Bul jolǵy Parlament depýtattaryn saılaýdyń alýan túrli astary bar. Bıliktiń yqpalyn ári kúsheıtetin, ári onyń oıyndaǵysyn oryndaýyna septesetin, ári eldegi tynyshtyq pen ózge toptardyń aýzyn jabýǵa yqpalyn arttyratyn asa mańyzdy saılaý dep bilgen jón.
