Dalanews.kz Sátpaevtyń Holanews-te jarıalanǵan saraptamasyn yqshamdap aýdarǵan edi.
«Alǵashqy kezde Toqaevtyń bıligine birjaqty baǵa berildi», – deıdi saıasattanýshy. Onyń pikirinshe jurt jańa prezıdenttiń tolyqqandy basshy bolaryna kúmándandy. Bıliktegi jarym-jartylaı tranzıtten elıta da, el de ekiudaı kúı keshken.
«Osy bir jyldy Toqaev elıta men halyqtyń kúpti kóńilin seıiltý úshin bıliktegi pozısıasyn nyqtaýǵa jumsady», – deıdi Sátpaev.
Alaıda jańa prezıdent bul baǵytta da biraz kedergige kezdesken. Sonyń biri – eldegi saıası daǵdarys.
«Saıası reforma júrgizýge ýáde bermese halyq Toqaevty qabyldamas edi. Qoǵamnyń sanasynda silkinis týdy. Bul bılikke de jetti. Ásirese jastar tarapynan saıası ózgeristi talap etken lozýngterge eski de jańa bılik qulaq asty.
Halyq ózgeristi qalaǵanmen, Aq Ordanyń óz ishindegi túrli toptarǵa bul bastama unaǵan joq. Olar burynǵy statýsyn saqtap qalýdy kózdedi», – deıdi Sátpaev.
Saıası reforma: sóz ben is
Sarapshy osy rette Toqaevtyń saıası reformalaryndaǵy kemshilikterdi tizbelep ótken eken. Onyń aıtýynsha óńdelgen Mıtıń týraly zań qoǵam belsindileri men quqyq qorǵaýshylar tarapynan synǵa ushyrady. Olar bul zańnan halyqqa shynaıy erkindik beretin mehanızmdi kórmegen.
«Sonyń ishinde saıası partıa qurýdaǵy eń negizgi túıtkil – saıası uıymdy tirkeý qatań baqylaýmen júrgiziletin jaıly talap sol kúıinde qaldy. Bılik táýelsiz partıalarǵa pármen bergisi joq.
Demek aldaǵy parlament saılaýy da bıliktiń shekpeninen shyqqan saıası uıymdar arasynda ótedi. Bul jarysta ádettegideı Nur Otan oza shabady», – deıdi saıasattanýshy.
Onyń paıymdaýymsha «parlamenttik opozısıa» uǵymyn zań júzinde bekitýdyń ózi birtúrli estiledi. Sebebi saıası sahna men qoǵamdyq ómirde bılik partıasymen saıysqa túser shynaıy opozısıalyq uıym joq.
«Demek bılik opozısıany qoldan quraıdy degen sóz. Bul bir jaǵynan Toqaevqa tıimdi. Aıdaýyna júrip, aıtqanyna kónetin «opozısıalyq partıany» parlamentke ótkizgennen keıin Nur Otan-nyń sheksiz bıligin tejep otyrýǵa múmkindik alady.
Áz ázir parlament Toqaevtyń yqpalynda emes. Áli de Nazarbaevtyń baqylaýynda. Bul erteńgi kúni ekinshi prezıdentke birqatar qıyndyq týǵyzýy múmkin», – deıdi Sátpaev.
Onyń boljamynsha bolashaqta Nur Otan «taqtan taıyp» qazirgi qoldan jasalǵan «parlamenttik opozısıa» ony saıası sahnadan ysyrýy múmkin. Sátpaev osy arada kórshi Ózbekstandy tilge tıek etip, kúni búginge deıin parlamentti «bılep tóstegen» Kárimovtiń Halyq-demokratıalyq partıasyn mysalǵa keltirdi.
Bılikke jańa basshy kelgesin bul uıym shetke shyǵyp, onyń ornyn Lıberaldy-demokratıalyq partıa basty.
«Osy bir jylda saıası reforma týraly az aıtylǵan joq, kópshiligi kózaldaý bolyp shyqty. Bizde demokratıa qaǵıdalary jumys istemeıdi. Kimniń bılikke ótip, kimniń shetke shyǵaryn júıe anyqtaıdy», – deıdi sarapshy.
Halyq sózine qulaq asty ma?
Sátpaevtyń pikirinshe Toqaevtyń «halyq sózine qulaq asar memleket» qaǵıdasy tolyqqandy bolmasa da, birshama júzege asýda. Bılik qoǵamnyń bir talabyna qulaq asyp, endi birin jarym-jartylaı ǵana oryndaýda, keıbir talap-shartty is júzinde júzege asyrýda.
«Bıliktiń saıası reformaǵa qatysty ýádesi tolyq oryndalmasa da, basqa tarapta zańnamalyq ózgerister óz nátıjesin berdi. Onyń ishinde zorlyq-zombylyq, pedofılızm jáne brakonerlerge qatysty qylmystyq jaza qatańdatyldy. Bul qoǵamnyń kópten beri joǵaryǵa jetkize almaı kelgen janaıqaıy edi.
Halyq sózine qulaq asatynyn kórsetken Toqaev osy arqyly óziniń el aldyndaǵy bedelin kóterdi. Imıjin kúsheıtti», – deıdi Sátpaev.
Onyń atap ótkenindeı Jákishevtyń azattyqqa shyǵýy Toqaevtyń bıligimen tuspa-tus keldi. Alaıda opozısıalyq belsendi Dýlat Aǵadildiń tergeý abaqtysyndaǵy ólimi bıliktiń bul «jaqsylyǵyn» jýyp-shaıyp ketti.
«Jákishevtyń bostandyqqa shyǵýy jáıdan-jáı oryn alǵan joq. Dýlat Aǵadildiń óliminen keıin ashýǵa mingen halyqtyń kóńilin aýlaý úshin jasalǵandaı.
Osy kóktemde taǵy bir belsendi Álnur Iláshevti Nur Otan-dy synaǵan úshin qamaýǵa aldy.
Munyń bárin eskere kele kúni keshe prezıdent ákimshiligi basshynyń eks-orynbasary Baǵlan Maılybaevtyń merziminen buryn azattyqqa shyǵýy kúmándi kórinedi. Memleketke opasyzdyq jasady dep aıyptalǵan Maılybaev 5 jylǵa sottalǵan. Alaıda erkindikke erte shyqty.
Sonda bizdiń elde satqyndyq jasaǵan adamǵa raqymshylyq jasalyp, bılikti synaǵan Maks Boqaev sekildi belsendiler jazasyn tolyq óteýge tıis pe?», – deıdi saıasattanýshy.
Aıta ketelik Boqaev ta bes jylǵa sottalǵan, ol áli de abaqtyda otyr.
Sátpaevtyń pikirinshe bılik jańsaq basqan, áıtse de óz ishinen shyqqan áriptesterine keshirimmen qaraıdy, keńshilik jasaıdy.
«Eks-premer Serik Ahmetovtyń isi soǵan dálel. Ahmetov 2015 jyly korrýpsıa úshin 10 jylǵa sottalǵan. Keıin bul merzim 8 jylǵa qysqardy. 2017 jyly amnıstıalandy. Otyrdy ma, otyrmady ma belgisiz. Demek bir kezderi óziniń sapynda júrgen azamattardy júıe qatty dińkeletpeıdi, jazasyn jumsartyp, merziminen buryn bosatyp jiberedi.
Eldegi jaǵdaıy ózgertkisi kelip, joǵaryǵa qatqyl sóz aıtqan azamattardyń abaqtydan bosaýy qıynnyń-qıyny», – deıdi ol.
Quzirettiń "qudireti"
Onyń paıymdaýynsha tótenshe jaǵdaı tusynda óziniń quziretin keńeıtken Toqaev osy arqyly emin-erkin saıası júris jasaıtyn múmkindik aldy. Osynyń negizinde daǵdarysqa qarsy joba ázirlendi, ol óz kezeginde qarapaıym halyq pen shaǵyn bızneske baǵyttalyp jatqandaı kórsetildi. Quzireti uzarǵannan keıin Toqaev kadrlyq máselelerge aralasa bastaǵan.
«Sonyń nátıjesinde Darıǵa Nazarbaev senattan ketti. Alaıda Tuńǵysh prezıdenttiń qyzyn ornynan taıdyrǵan jalǵyz Toqaev emes, buǵan bıliktiń mańaıyndaǵy túrli toptar múddeli boldy. Olar Darıǵanyń saıası ambısıasynan seskendi, osy arqyly prezıdenttik tábetin tejedi.
Toqaev pen Nazarbaevtyń arasyndaǵy aıqas Tuńǵysh prezıdentke de tıimsiz boldy. Nazarbaev munaı baǵasy quldyraǵannan keıin eldegi ahýaldyń aýyrlap ketkenin sezip otyr. Elıta arasyndaǵy kez-kelgen kıkiljiń eldegi jaǵdaıdy odan saıyn kúrdelendirip jiberer edi.
Nazarbaevanyń saıası sahnadan shetteýi Toqaev bıligin odan ári kúsheıte tústi. Halyq ta, saıası elıta da Nazarbaev dáýiriniń aqyry taqaý qalǵanyn túsindi. Elıtaǵa tańdaý jasaý qajet boldy», – deıdi Sátpaev.
Onyń paıymdaýynsha dál qazir Toqaevtyń tóńiregine tuńǵysh prezıdenttiń áýletinen shyqqan áldekimniń bılikke kelýin qalamaıtyn elıta men memapparattyń ókilderi toptasýda.
Bul qatarǵa 70-shi jyldary ómirge kelgen bıliktiń jańa býynyn qosýǵa bolady. Bul býyn kadrlyq aýys-túıis nátıjesinde bıliktegi mańyzdy oryndarǵa otyrýdan dámeli. Olar ázirdiń ózinde Prezıdent ákimshiligi, úkimet jáne parlamentke ótýde.
Áıtkenmen Sátpaevtyń aıtýynsha qarapaıym halyqqa saıası sahnadaǵy aýys-túıik asa qyzyqty emes. Halyqty Toqaevtyń eldi ázirgi kúızelisten qalaı alyp shyǵary kóbirek tolǵandyrady.
Jer-jerdi jumyssyzdyq jaılap, jaǵdaı ýshyǵa tússe munyń sońy áleýmettik tolqýǵa alyp kelýi múmkin.
«Karantınnen keıingi ahýal aýyrlaı tússe bılik úshin naǵyz synaq sol boldy. Toqaevtyń bastamasymen ázirlengen daǵdarysqa qarsy joba kózdegen maqsatyna jetti deýge áli erte.
Halyqqa bólingen aqshany qatań qadaǵalaý jaǵy aqsap túr. Memlekettiń aqshasy elge jetpeı talan-taranja túspeýin birinshi kezekte oılaý kerek. Toqaev osy keselden qutylmasa, ol qabyldanǵan baǵdarlama kópke jetpeı synǵa ushyraıdy», – deıdi Sátpaev.
Ázirlegen, Al FREDO
