Ótken jyly Almaty qalalyq mádenıet basqarmasynyń bergen málimetteri boıynsha, kásipkerlikti mádenıet jáne shoý-bıznes salasy boıynsha júrgizetin salyq tóleýshilerdiń atqaratyn qyzmetine taldaý jasalynyp, 163 salyq tóleýshiniń tek 41-i jeke kásipker retinde tirkelgendigi anyqtaldy. Osylaısha, salyq tóleýshi retinde tirkelmegenderdiń sany 122-ni quraǵan. Bul sıfrlardy tolyq málimet dep te aıtýǵa bolmaıdy.
Jýyrda «Forbes.kz» jýrnalynda shoý-bıznes salasynda aty shyqqan juldyzdarymyzdyń reıtıńi jarıalandy. Sonyń nátıjesinde esimderi elge tanymal qanshama adamdarymyzdyń ózi kólemdi tabys ıeleri bola turyp, salyq organynda tirkelmegen jáne memleketke bir tıyn da salyq tólemegenderi anyqtaldy. Olar qymbat úıler men qymbat kólikterdi, qymbat kıimderdi paıdalanyp, qymbat klıpter túsirip júrgen belgili óner tarlandarynyń memleket múddesinen tys qalyp júrgenderi ókinishti. Biz bul jerde memleket múddesi dep olar tólemegen qanshama mıllıondaǵan salyqty jáne jarıalanbaǵan jyljymaıtyn múlikterdi aıtyp otyrmyz. Sondyqtan da qazirgi ýaqytta mádenıet jáne shoý-bıznes ókilderin salyq organynda tirkeý jáne salyqty májbúrli túrde deklarasıalaý máseleleri qatań qolǵa alynyp jatyr. Buǵan qosa prodúserlik qyzmet, dybys jazý, klıpter túsirý sıaqty qyzmet salasy da salyqtyq baqylaýǵa alyna bastady.
Aıtalyq, «Forbes.kz» jýrnalynyń málimetinshe, belgili ánshi Búrkittiń 2015 jylǵy tabysy (dollardyń eski baǵamymen alǵanda) 1 mıllıon AQSH dollaryn quraǵan. Alaıda ol jeke kásipker retinde salyq organynda tirkelmegen jáne ózi jasap júrgen shoý-bıznesi boıynsha memleketke bir tıyn da salyq tólemegen. Buǵan qosa belgili ánshiler: Ashat Tarǵyn (tabysy 172,8 mıllıon teńge), Alısher Karımov (135 mıllıon teńge), Dılnaz Ahmadıeva (108 mıllıon teńge), Baqtıar Mamedov (90 mıllıon teńge), Álı Oqapov (54 mıllıon teńge), Janar Duǵalova (45 mıllıon teńge). Osy attary atalǵan óner juldyzdary da sonshalyqty qomaqty tabys tapqandaryna qaramastan, salyq tóleýden boılaryn aýlaq salǵan.
Al endi salyq tóleýshi jeke kásipker retinde tirkelgen óner juldyzdary da bar. Olar – Lýıza Karınbaeva men Maqpal Isabekova. Alaıda, salyq organynda salyq tóleýshi retinde tirkelgenimen, olar da salyq tóleýden jaltarǵan.
Kóp adamdar óziniń salyq tóleýden jaltaryp júrgen áreketiniń kóleńkeli ekonomıkaǵa jatatynyna jetkilikti mán bere bermeıdi. Al endi kez-kelgen zańsyz jasalǵan árekettiń suraýy da, jaýapkershiligi de bolatynyn umytpaǵan jón. Ondaı suraýdyń bolatyn ýaqyty alys emes. Týrasyn aıtqanda, ústimizdegi jyldyń 31 jeltoqsanynda múlikti jarıalaý týraly Zań óziniń qoldanylý merzimin toqtatady. Sodan keıin jumsalǵan (kiris pen shyǵys) ár tıynǵa jaýap beretin ýaqyt 2017 jyldan bastalady. 2017 jyldan bastap kezeń-kezeńimen jalpylama deklarasıa tapsyrý qolǵa alynady.
Bul maqalada biz salyqtan jáne óz múlkin jarıalaýdan boı tasalap júrgen mádenıet ókilderi men ártisterdi jáne asabalardy bekerden-beker tilge tıek etip otyrǵan joqpyz. Sebebi, keıbir ánshiler dańǵaradaı úıde turady, qymbat kólik minedi jáne jıi-jıi shetel asyp júredi. Alaıda, tapqan tabysynyń zańdylyǵyn dáleldeı alatyn eshbir qujaty joq. Salyq organynda tirkelmegen jáne salyq tólemegen. Qaısibiri fılarmonıada, teatrda, «Qazaqkonsertte» nemese basqa bir mekemede qyzmet isteıtin bolyp tirkelgen. Tipti, keıbireýi eshbir jerde tirkelmegen. Aılyq jalaqylary da tómen. Al keıbireýinde tapqan aqshasyn dáleldeıtin eshbir qujattary da joq, áleýmettik tólemder men zeınetaqy qoryna bir tıyn túspegen. Al turǵan úıi men mingen kóliginiń quny bolsa mıllıon dollarǵa jýyq nemese odan da asyp ketedi.
Biz bul jerde bireýdiń qaltasyndaǵy aqshany sanaý emes, erteńgi kúngi jaýapkershilik máselesin aıtpaqpyz. Osy oraıda óner juldyzdary jalpylama deklarasıa bastalǵan kezde zań aldynda ne dep jaýap beredi? Mine, másele sonda. Zań aldynda bári birdeı. Osy ýaqytqa deıin suraýy bolmaǵan nárseniń suralatyn merzimi alys emes. Sebebi, qazirgi ýaqytta osy máselelerge baılanysty biraz normatıvtik-quqyqtyq aktilerge tıisti tolyqtyrýlar men ózgerister engizilip jatyr. Sol ózgeristiń biri retinde QR Ákimshilik quqyq buzý kodeksiniń 275 babyna (Salyq salý obektilerin jáne salyqtyq eseptilikke jatatyn ózge de múlikti jasyrý) engizilgen ózgeristerdi atap ótýge bolady. Bul bapta jasyrylǵan múlik áshkere bolǵan jaǵdaıda salynatyn aıyppul kólemi 250-den 500 aılyq eseptik kórsetkishti (530 myńnan 1 mıllıon 60 myńǵa deıin) quraıdy. Al endi problema qylmystyq jaýapkershilik máselesine kelip tireletin bolsa, ondaı jaǵdaıda sýbektiniń tartar jazasy (múlikti tárkileý men bas bostandyǵynan aıyrý) budan da aýyr bolatyny sózsiz.
Osy oraıda, «atalmysh tyǵyryqtan shyǵatyn jol bar ma?» degen zańdy suraq týady. Árıne, bar. Sebebi, qatelespeıtin pende joq. Atap aıtsaq, bir aptada onnan asa toıǵa baryp, án aıtyp, qyrýar aqsha taýyp júrgen ánshiler bar. Bir aptada eki-úsh toı basqaryp júrgen tanymal asabalar da joq emes. Buǵan qosa bıshiler qaýymyn da nazardan tys qaldyrýǵa bolmaıdy. Basqa jeke tulǵalardy da umytpaǵan jón. Tabysty jaqsy tapsa da, olardyń kópshiligi salyq organyna bir tıyn da tabys salyǵyn tólep júrgen joq. Sebebi, olar óziniń qyzmeti úshin tólenetin aqshany konvertpen alady. Al salyq tólemegen sýbekt óziniń tabysynyń zańdylyǵyn da dáleldeı almaıtyny túsinikti.
Sondyqtan da osy olqylyqtardyń ornyn toltyrý úshin Múlikti jarıalaý týraly Zań talaptary sheńberinde bárin zańdastyrǵan jáne salyq tóleýshi retinde memlekettik kiris organynda tirkelgen abzal. Osy oraıda, jyljymaly múlik pen qarjyny zańdastyrý kezinde sýbekt barlyq jaýapkershilikten (qylmystyq, ákimshilik, salyqtyq jáne tártiptik) bosatylatynyn eskerte ketken jón shyǵar. Iaǵnı, múlikti jarıa etýshi sýbektiniń ótkendegi kemshilikteri men salyqtan jasyrǵan áreketterine eshqandaı suraý bolmaıdy. Qazaqstannyń Qylmystyq kodeksi 48-babynyń talaptary boıynsha jarıa etilgen múlik tárkileýge de jatpaıdy.
Atap aıtsaq, belgili bir óner salasyndaǵy sýbekt aı saıyn toı-tomalaqtardan qyrýar aqsha tabý arqyly birneshe úı satyp aldy delik. Sonymen qatar qolma-qol aınalymynda da qyrýar aqshasy bolsyn. Alaıda, jyljymaıtyn múlikteri basqa bireýlerdiń atyna resimdelgen bolýy múmkin. Árıne, budan qorqatyn eshteńe joq. Endi atalmysh zań sheńberinde sol jyljymaıtyn múlikterdi óz atyna senimdi túrde aýdaryp alýǵa bolady. Ol úshin memleketke on paıyzdyq alym tólenbeıdi. Al qolyndaǵy aqshany ekinshi dárejedegi bankke nemese Ulttyq poshta operatoryndaǵy esepshotqa salý arqyly jarıa etken jaǵdaıda da eshqandaı alym alynbaıdy. Iaǵnı, eshqandaı artyq shyǵynǵa batpaıdy jáne eshbir jaýapkershilikke tartylmaıdy. Osy oraıda, on paıyzdyq alym tek sheteldegi jyljymaıtyn múlikti (onyń ishinde basqa bireýdiń atyna resimdelgen), sonymen qatar qoldaǵy aqshany bankke salmaı-aq, deklaratıvti túrde jarıa etken jaǵdaıda ǵana alynatynyn eske salyp ótken jón shyǵar.
Jalpy, múlikti jarıa etý týraly zań talaptary boıynsha aqshany da, jyljymaıtyn múlikti de jarıa etýge eshqandaı shekteý joq. Tek jyljymaıtyn múlikti zańdastyrǵan kezde 2014 jyldyń birinshi qyrkúıegine deıin alynǵan jyljymaıtyn múlik qana jarıa etýge jatady. Mysaly, belgili bir ánshiniń aı saıynǵy tabysy 100 myń dollardan asyp ketken bolsa da, ústimizdegi jyldyń aıaǵyna deıin memlekettik kiris organyna baryp zańdastyra berýine shek qoıylmaıdy. Bul talap basqa saladaǵy sýbektilerge de qatysty. Sonymen qatar salyqtyq raqymshylyq jasalyp, eshbir salyq salynbaıdy. Sondyqtan da bundaı múmkindikti tıimdi paıdalana bilgen jón.
Almaty qalalyq memlekettik kirister departamentiniń baspasóz qyzmeti
