Ol ma ol...
«Maǵan Áblázovta neń bar? Ekijúzdi ekensiń óziń. Bıliktiń tabanyn jalaıtyn ádetiń joq edi ǵoı, baýyrym. Odan da dombyrańdy qoltyqtap tynyshyńa júrmeısiń be?» deıdi keıbireýler. Júrmeımin. Júre almaıdy ekenmin. Ultqa, memleketke qaýip tóndirip otyrǵan adammen qalaı alyspaısyń, aıtyńyzdarshy? Namysym jibermeıdi. Áblázovtyń áreketine qarap, jaıbaraqat jata almaımyn.
Nege bilesiz be? Áblázovtyń qazaqty el qylamyn degen ýájine senbeımin, sebebi. Áblázov qazaqty qolshoqpar retinde ǵana paıdalanýy múmkin. Arandatý, aıdap salý ǵana keledi onyń qolynan.
Sosyn meni ekijúzdi deıtinderge, aldymen munyń maǵynasyn túsinip alǵandaryńyz abzal.
Adam qashan ekijúzdi atanady? Bir sózi bir sózine qarsy keletin taıǵanaq adamdy birden tanısyń. Áblázov? Men ol týraly eshqashan jaqsy sóz aıtqan adam emespin.
İlgeride aıttym, meniń túsinigimde Áblázov qazaqty oılaıtyn adam emes. Oılamaıdy da.
Sizderden ótinish: Áblázovty marqum Zamanbek aǵamen, Altynbek aǵamen salystyrmańyzdar. Bul endi tipten qısynsyz. Iá, olar kúresker boldy. Biraq, halyqty arandatqan, aıtaqtatqan kezderi boldy ma olardyń? Olar bıliktiń sıpatyn jaqsy biletin. Bizdiń bılik adamdy aıamaıdy. Buǵan Jańaózendegi jaǵdaı dálel...
Al Muhtar she? Muhtar muny bilmeıdi emes, biledi. Soǵan qaramaı eki sóziniń biri alańǵa shyǵý, tóńkeris jasaý.
Men de mıtıńige shyqqan adammyn. Kez-kelgen tolqýdyń top basshysy bolýy kerek. Alańǵa shyqqan halyqtyń aryzyn aıtatyn, maqsat-muratyn jetkizetin, arandatýshylardan aýlaq ustaıtyn.
Kúni keshe 10 mamyrda bolǵan mıtıńini kórip júregim qan jylady. Alańǵa shyǵý shyqqanmen, adasqan halyq. Qazaqty qoı qusatyp súıretip áketip jatyr. Beısharalardy qorǵaıtyn ne zańgeri joq, ne basqasy joq. Adam mundaı mıtıńi uıymdastyra ma?
Muhtardy aıtamyn. Ózi jyraqta júrip jurtty aıtap salǵany nesi?
Aıtyńyzdarshy, dál Áblázov qazaq úshin ne istedi? Qandaı jaqsylyq jasady? Bılikte boldy, bank basqardy, saýdamen aınalysty, aqsha jınady. Boldy. Bitti. Ketti.
Áblázovtyń aınalasyn qarańyz. Qudasy kim? Hrapýnov. Taza jemqor. Ury. Al Muhtar bolsa, ony saıası qýǵyn-súrginge ushyraǵan adam deıdi. Hrapýnovtyń saıası qýǵynnyń qurbany ekenine kim senedi?
Áblázovtyń sózine aldanyp alańǵa shyqqan azǵantaı jurtty bılik bosatady dep oılaısyzdar ma? Bosatpaıdy. Aıttym ǵoı, bizdiń bılik adamdy aıamaıdy dep.
Sosyn bıliktiń bylyǵyn bilip otyrǵan jalǵyz Muhtar emes, eńbektegen baladan eńkeıgen qarıaǵa deıin bizdiń bıliktiń qandaı ekenin. Anyǵy, qazirgi bıliktiń de, Áblázovtyń da eshqashan, eshýaqytta qazaqqa búıregi burylmaıdy, jany ashymaıdy. Eki jaqtyń kóksegeni de bılik. Biri bılikten aıyrylǵysy joq, biri bılikke umtylyp áýre.
Dál qazir qazaqtyń qolynan keletin jalǵyz dúnıe áliptiń artyn baǵý. Kútý. Shydaý. Jáı ǵana kútpeı saıası saýatymyzdy arttyrý, sany men sapamyzdy ósirý. Budan basqa amal joq qoldan keler...
Saıası ahýal ózgeretin kez jaqyn. Bizde bárin Nazarbaevtan kóretinder kóp. «Nazarbaev ketse jaǵdaı túzeledi» deıdi. Joq, qatelesedi. Qazaqty ózara qyrylystyryp qoıý syrtqy kúshterge qolaıly bolýy múmkin. Osyny eskerińizder. Ony qalaı jasaıdy?
Áblázovty jaqtaýshylardyń qulaǵyna altyn syrǵa: Muhtar mıtıńini nege 10 mamyrǵa josparlady? Sebebi, onyń aldynda ǵana áskerı parad ótti. Áskerı tehnıka alysqa uzaǵan joq. Áblázov osy arqyly qantógisti qalady.
Sondyqtan aǵaıyndar, tózgennen basqa qoldan keler qaıran joq qazirgi ýaqytta.
Áblázov demekshi, Qytaıdaǵy qandastardyń, aǵaıyn-týystyń jaǵdaıy asa aýyr qazir. Osy jaǵdaıdy memlekettik deńgeıde kóterip, Qytaıdyń qysymyna qarsy mıtıń uıymdastyraıyq degen adamdy kórmedim. Eshkim joq.
Áblázov «aılyqtaryńdy 300 dollarǵa ósirem» dep edi eldiń bári Muhtardy sózin sóılep shyǵa keldi. Aınalyp kelgende kókeıdi tesken aqsha. Sanamyzdy jaýlaǵan aqsha. Táýelsiz el boldyq, endeshe baı bolýymyz kerek dep qabyldaıdy kóp adam. Eń úlken adasý osy...
Áblázovtyń aıtyp júrgeni jańalyq emes? On jyl buryn aıtysta aıtylǵan dúnıeler. Iá, solaı. Bul bıliktiń ońbaıtynyn, bul bıliktiń jemqor ekenin, bul bıliktiń halyqtyń sózimen sanaspaıtynyn aıtysta osydan 10 jyl buryn aıtylǵan.
Muhtardyń buǵan alyp qosqany bolsa, aılyqtaryńdy kóbeıtem degeni shyǵar. Soǵan bola bizdiń qazaq bir kúnde qubylyp shyǵa keldi. «Áblázov durys aıtady» eken desti. Onyń sózine aldanýǵa bolmaıdy, aǵaıyn.
Ózgesi...
Bılik? Maǵan keregi joq onyń. Eshqashan bılikke umtylǵan adam emespin. Batpaqqa batyp, baqaǵa aınalǵym joq.
Oǵyz Doǵan? Durys. Óte durys. Qazaq tilin qorlaıtyndarǵa qarsy osylaı kúresý kerek. Árbir qazaq osyndaı áreketke baratyn bolsa memlekettik tildiń mártebesi de ósedi.
Bekbolat Tileýhan? Óner adamy retinde jalyndy jyrlaryn súıip tyńdaımyn ol kisiniń. Al saıasatker, depýtat retindegi pikirim asa jaqsy emes. Ony ózi de biledi. Bekbolat aǵanyń ónerge oralǵanyn qalaımyn óz basym.
Saǵadıev? Qazirgi mektep baǵdarlamasy bala turmaq, eresek adamnyń ózi túsinbeıtin dárejede. Dáreje de emes bul, dárejesizdik. Tań qalamyn. Sóıtsem qazir «otyz paıyz ustaz oqytady, jetpis paıyz balanyń ózi oqıdy» degen qaǵıda bar eken. Ne sandyraq bul sonda? Muǵalim ózi úıretpegen nársesin baladan qalaı suraıdy? Sony túsine almaı-aq qoıdym.
Bilim salasyndaǵy bylyqtyń retteýdiń jalǵyz joly qazirgi mınıstrdi ornynan ketirý jáne bul salaǵa janı ashıtyn, salany búge-shigesine deıin biletin bir adamdy ákelý.
Qazirgi mınıstrlik bútin bir urpaqty dúbára qylýda. Aınalyp kelgende munyń bárine Saǵadıev jaýapty.
Latyn álipbıi? Orystan táýelsizdik alǵanymyzdyń dáleli bul. Kırılısa qutylýdyń eń basty alǵysharty osy.
Jırınovskıı? Solovev? Estip júrmiz ne degenderin. Aýzyna kelgenin aıtýda ekeýi. Qazaqta memleket bolmaǵan degenge deıin bardy. Anyǵy, munyń artynda jalǵyz Jırınovskıı nemese Solovev emes, kúlli Reseıdiń ustanymy jatyr.
Orys asyp taspasyn, biraq. Taza orys ultynyń esh kúshi joq qazir. Reseı ydyraıtyn bolsa orystyń tas-talqany shyǵady. Al bizge olardyń aıtqanynan qorqýdyń qajeti joq. Kerisinshe, osy arqyly orystyń bizben kórshi bolsa da, dos bolmasyn túsine túsemiz.
Daıyndaǵan, Dýman BYQAI
https://www.youtube.com/watch?v=T-Q2iIZpt2M
