«Aqorda» – ardaqty ataý
Bizdiń tarıhymyz bar. Qazaq degen eldi zamatta eske túsiretin brend, ataýlarymyz bar. Solar oıymyzǵa oralǵanda ózimizdiń qazaq ekenimizdi sezinip, kókiregimizde maqtanysh sezimi (basqalardy qaıdam, ózimde solaı) kerneıdi.
Ataý degennen shyǵady, kúni keshe ǵana Almatydaǵy Rysqulov kóshesiniń boıymen júıtkip bara jatqanymda joldyń oń qaptalynda salynyp jatqan «Aqorda» degen bazardy (saýda úıi de bolýy múmkin) kórip, ádettegideı kókiregimdi maqtanysh sezimi kerneı jóneldi.
«Táýelsizdigimizdiń arqasynda ótken tarıhı kezeńderge qatysty ataýlar qaıta jańǵyryp, óshkenimiz qaıta jandy» degen buldyr oı sanamdy shyrmap, janymdy rahatqa bólegendeı boldy. Biraq artynsha bir oı paıda bola ketti. Júrek túkpirimdi jaryp shyqqan sol bir oı jer túbinen shyqqan janaıqaıǵa uqsady.
Oıdyń mazmuny mynadaı: «Almatynyń qadirsiz aýdanynda («nıje Ryskýlova ne predlagat» degen ádepki jarnama eske túsip ketti. Avtor – N.J.) salynǵan bir bazardyń ataýyn «Aqorda» dep ataǵanyna sonsha nege qýanasyń. «Aqorda» Táýelsiz Qazaqstannyń, Astana tórinde turǵan Prezıdenttiń rezıdensıasynyń ataýy emes pe? Rysqulov kóshesiniń boıyn jaǵalaı salynǵan kóp bazardyń birin «Aqorda» dep ataǵanǵa namystanbaımysyń» degen ashshy shyndyq sý betine qalqyp shyqqanda, sońǵy kezderi qalyptasqan jasandy patrıottyq sezimder shytynap, synǵan áınekteı kúl-parshasy shyqty.
Iá, «Aqorda» degen ataý qazaq úshin asa qadirli ataýdyń biri emes pe? Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń ózi ótken tarıhqa salaýat aıtyp, Astanada salynǵan aqshańqan rezıdensıasyn «Aqorda» dep atady emes pe? «Aqorda» sózi ótken tarıhymyzdyń jarqyn betteriniń bastaýy ǵoı. At ústinde jortqan ata-babalarymyzdyń erligi men órligin aıǵaqtaıtyn tutas bir dáýirdi kóz aldymyzǵa ákeletin aıbarly kezeń emes pe?
Al biz bolsaq, sol ataýdyń qadir-qasıetin qashyryp, bazar, meıramhana, saýda úılerine qoıatynymyz qalaı? Almatyda «Altyn orda» deseńiz, babalarymyzdyń erlikke toly tarıhı kezeńi emes, arba súırep, kún astynda turyp, bet-júzin jasyna jetpeı ájim torlaǵan «Altyn orda» bazaryndaǵy aýyr tirlikten qajyǵan adamdardyń beınesi kóz aldyńa elesteıdi.
Qazir naryq zamany ekenin túsinemiz. Ár kásipker qalaǵan ataýyn ózi ashqan bazar, saýda úıi men meıramhanalarynyń qasbetine oıyp jazyp, óziniń ult patrıoty ekenin dáleldeýine bolady.
Qazaqy ataýlar qala shetinde qalǵan
Eń soraqysy, osynda qazaqtyń kóne tarıhynan habar beretin «Aqorda», «Altyn orda», «Han saraıy» degen aıaýly ataýlardy elimizdegi qalalardan uzap shyǵyp, qadirsizdeý aýdandarǵa aıaq basqanda kóptep kezdesetinine kóńil toqtatyp, mán bermeımiz.
Al qalanyń ishine ene bastasań, aǵylshyn, orys tilindegi «zamanaýı» ataýlardan kóz súrinedi. Bul qalaı? Sonda qazaqtar óziniń ótken tarıhyn qadir tutpaı ma? Tań atqannan kesh batqansha «patrıotpyz» dep aýzymyz kópirip áńgime aıtatynymyz beker bolǵany ma?
Eger biz shynymen de patrıot bolsaq, Almatydaǵy «Atakent» kórme ortalyǵynyń dál ortasynda sán-saltanaty jarasqan «Baqshasaraı» meıramhanasyn «Altyn orda» dep atar edik qoı. Nege solaı atamadyq? «Baqshasaraı» meıramhanasynyń egesi Qazaqstanǵa tanymal, kezinde ákim bolǵan belgili azamat ekenin bárimiz bilemiz.
Al Qazaqstandaǵy úzdik kásipkerlerdiń kóshin bastap júrgen Nurlan Smaǵulov myrza elimiz boıynsha sáýleti kelisti ǵajap saýda úılerin salyp, olarǵa «Mega» dep at berip, aıdar taǵýǵa sheber. Eger Nurlan myrza sol saýda nysandarynyń birin «Altyn orda», «Han saraıy» dep atasa qandaı jarasymdy bolar edi. Biraq Nurlan myrza birde-bir ǵımaratyn qazaqy uǵymǵa jaqyn ataýmen ataǵan joq. Shamasy, olar saýda úılerin, keremet ǵımarattaryn qazaqy ataýmen atasa, jurt kelmeı qoıady dep oılaıtyn bolsa kerek.
Táýelsizdik jyldaryndaǵy ataýlar
Basqa qalany qaıdam, Almaty qalasynda ál-Farabı kóshesimen júrip, Dostyq kóshesiniń boıymen joǵary órleseń, Esentaı moll, Rıts-Karlton, Reseı, Rıts-Palas, Parasat Hotel&Residence, Wellness Club LUXOR, Roıal Týlf syndy qonaqúı, saýda úıleri kózińizge ottaı basylyp, ózińdi Qazaqstannan basqa elde júrgendeı sezinesiń. Ózińiz turatyn qalada osyndaı ataýlar kóp bolsa, jazyp jiberińiz. Sheteldiń qandaı myqty ataýlary bar ekenin bile júreıik.
Tizbelep shyqqan bul ǵımarattar elimiz táýelsizdikke ıe bolǵanda boı kótergenin bárimiz bilemiz. Bireýler «Baýyrym, tyrnaq astynan kir izdep qaıtesiń, Dostyq kóshesiniń boıynda «Respýblıka saraıy», «Oqýshylar saraıyn» nege umyttyń?» dep aıtýy múmkin. Ras, qazaqy ataýdy ıemdengen birli-jarym ǵımarattarymyz bar. Áıteýir solardy kórgende ózimizdiń áli de bolsa Almatyda turǵanymyz esimizge túsip, táýbe deımiz. Biraq bul – ǵımarattardyń bári keńes zamanynda boı kótergen.
Ótkenge baıyptap qarasaq, bizder Keńes zamanynda qazirgige qaraǵanda áldeqaıda ultjandy, áldeqaıda eljandy bolyptyq qoı.
Jurtty magnıtteı tartqan osy ǵımarattardyń qojaıyndarynyń kópshiligi qazaq ekeni anyq. Árıne, olar óz eliniń ótken tarıhyn bilmeıdi. Bilse de, mán bermeıdi. Olar shetelde kórgen ataýlaryn saýda nysandary men qonaqúıleriniń qasbetine qashap jazýǵa qumar. Qazaqtyń tarıhy, aıbyndy ataýlary olardy qyzyqtyrmaıdy (qarǵam-aý, olar qazaq tilin bilmeıdi ǵoı).
«Kreml» degen bazar joq
Endi qaıtpek kerek? Shetel dese baryn beretin «elıtanyń» betin beri qaratýǵa bola ma? Biraq oǵan ondaǵan jyl kerek shyǵar? Menińshe, oǵan deıin «Aqorda», «Altyn orda» degen aıaýly ataýlardy meıramhana men ybyrsyǵan bazarlarǵa qoıýǵa tyıym salǵan jón.
Patrıot bolýdyń jóni osy eken dep «Aqorda» dep bazar men meıramhanany ataýǵa óz basym qarsymyn. Bul – bizdiń memlekettigimizdi pash etetin atrıbýt. Aıtalyq, orystardyń «Kreml» dep bazar ashyp, qonaqúıdi ataǵanyn kórgen de, estigen de emespin. Sol sıaqty amerıkandyqtar «Aq úıin» qalaı qadirlese biz de «Aqordamyzdy» solaı qadirleýimiz kerek.
Sondyqtan, bizder de eldigimizdi aıqyndaıtyn ataýlarmen meıramhanalardy atap, aıaýly sózdiń qadirin ketirmeıik. Mundaı jaıttarǵa memlekettik turǵydan shekteý qoıýymyz kerek.
Nurlan JUMAHAN, jýrnalıs
