Ádiletti Qazaqstan qurý elimizdiń saılaý saılaý júıesine de óziniń jańalyǵyn ala keldi. 2022 jyly ótken jalpy halyqtyq refrendýmda Konstıtýsıa men Saılaý týraly zańnamaǵa irgeli ózgerister engizilip, elimizdiń saılaý júıesi zaman talabyna saı jańarǵan bolatyn. Jańa ózgerister eldegi demokratıalyq prosesterdi óristetip, azamattarǵa óz tańdaýyn jasaýǵa múmkindik bergeni belgili.
Saılaý júıesi qalaı jańǵyrdy?
Qazaqstanda saılaýdy uıymdastyrý jáne ótkizý jumystaryn Ortalyq saılaý komısıasy (OSK) júrgizedi. OSK saılaý úderisiniń ashyqtyǵy men ádildigin qamtamasyz etýge jaýapty organ. Saılaý úderisin baqylaýǵa, sonymen qatar halyqaralyq baqylaýshylardyń qatysýyna ruqsat beriletinin de aıta ketýimiz kerek. Bul sharalar Qazaqstandaǵy saılaý júıesiniń halyqaralyq standarttarǵa sáıkestigin qamtamasyz etýge baǵyttalǵan.
Saılaý naýqandarynyń ashyqtyǵy men zańdylyǵyn qamtamasyz etý maqsatynda Qazaqstanda saılaýǵa daıyndyq pen ótkizý sharalary qatań baqylaýǵa alynady. Saılaý kezeńinde úgit-nasıhat jumystary arnaıy erejelermen rettelip, daýys berý kúni barlyq úgit jumystaryna tyıym salynady.
Osy rette elimizde ótetin saılaý naýqany kezindegi úgit-nasıhat jumystarynyń qalaı júretini az-kem toqtala ketýidi jón sanap otyrmyz. Saılaý kezeńindegi úgit-nasıhat jumystary zańmen qatań rettelip, túrli kezeńderden turady. Aıtalyq, saılaýaldy úgit-nasıhat naýqany resmı túrde kandıdattardyń tirkelý kezeńi aıaqtalǵannan keıin bastalyp, saılaýǵa bir kún qalǵanda, ıaǵnı «tynyshtyq kúni» toqtatylady. Bul erejeler saılaý prosesiniń ádildigin qamtamasyz etýge baǵyttalǵan mańyzdy talap.
Úgit jumystary resmı túrde tirkeý kezeńinen keıin bastalyp, daýys berý kúni aldyndaǵy kúnge deıin jalǵasady. Úgit-nasıhat jumystaryn zańda belgilengen merzimnen tys júrgizýge tyıym salynady. Osy rette úgit-nasıhat kezeńinde barlyq partıalar men kandıdattarǵa teń múmkindik berilýi shart. Jarıalanatyn aqparattar Ortalyq saılaý komısıasynyń baqylaýynda bolady, al saılaý úderisiniń ashyqtyǵyn qamtamasyz etý úshin baqylaýshylar men BAQ ókilderine ruqsat beriledi. Úgit-nasıhat jumystaryna jumsalatyn shyǵyndar qatań baqylanady. Kandıdattar men partıalar qarjylyq esepterdi OSK-ge tapsyryp, barlyq qarjy kózderi men shyǵyndar esepke alynýy tıis.
Partıalar saılaý kezinde resýrstardy tıimdirek paıdalanantyn boldy
2022 jylǵy referendým kezinde Qazaqstannyń Saılaý zańnamasynda birqatar mańyzdy ózgerister men tolyqtyrýlar engizilgeni belgili. Bul reformalar saıası júıeni demokratıalandyrýǵa jáne saılaý prosesin barynsha ashyq ári ádil etýge baǵyttalǵany anyq. Negizgi ózgeris retinde Prezıdent ókilettiligi bir kezeńmen shektelgenin aıtýǵa bolady. Mundaı is-tájirıbe TMD elderi arasynda kezdespegen mańyzdy qadam desek bolady. Konstıtýsıaǵa engizilgen ózgerister boıynsha Prezıdenttiń jaqyn týystaryna saıası laýazymdardy ıelenýge jáne kvazımemlekettik sektorda basshylyq qyzmetter atqarýǵa tyıym salyndy. Bul ózgeris saıası áýlettenýdi boldyrmaý maqsatynda jasalǵanyn bilemiz.
Sonymen qatar 2022 jylǵy ózgerister majorıtarlyq júıeni engizý arqyly Májilis saılaýyn aralas júıege ózgertýdi kózdedi. Depýtattardyń bir bóligi partıalyq tizim boıynsha, al ekinshi bóligi majorıtarlyq okrýgterden tikeleı saılanýǵa múmkindik aldy. Bul reformalar jergilikti múddelerdiń de eskerilýine yqpal etkeni sózsiz.
Mańyzdy saıası reformalar aıasynda saıası partıalardy tirkeý úshin qajetti músheler sany 20 myńnan 5 myńǵa deıin azaıtylýy óte oryndy sheshim boldy desek bolady. Sonymen qatar, óńirlik ókildikter sany 600-den 200-ge deıin qysqardy. Bul ózgerister jańa partıalardyń qurylýyna jol ashyp, saıası qatysýdy keńeıtýge múmkindik berdi.
Osylaısha 2022 jyly ótken referendým saıası partıalardyń jandanýyna aıtarlyqtaı serpilis ákeldi. Bul ózgerister saıası partıalardyń jańa qatysýshylarǵa ashyq bolýyna jáne saıası qatysýdyń artýyna múmkindik jasaǵany sózsiz. Ásirese, bul jańa ıdeıalar men ózgeristerdi qoldaıtyn jas urpaq ókilderi úshin mańyzdy boldy. Partıa qurýdyń ońtaılanýy saıası keńistikte jańa oıynshylardyń paıda bolýyna jáne ártúrli saıası kózqarastardyń keńinen talqylanýyna septigin tıgizdi.
Partıalar ózderiniń nasıhat jumystaryn buqaralyq aqparat quraldary arqyly ǵana emes, áleýmettik medıa jáne onlaın platformalar arqyly da keńeıte aldy. Bul ásirese, jastar men qalalyq turǵyndar úshin óte tıimdi. Sebebi, olar jańa partıalardyń ıdeıalaryn keńinen taratyp, kópshiliktiń qoldaýyna ıe bolýǵa yqpal etti. Sonymen qatar, partıalarǵa saılaýǵa qatysýǵa qajetti resýrstardy tıimdirek paıdalaný múmkindigi berildi.
2022 jylǵy referendýmnan keıingi bul ózgerister saıası mádenıettiń jańarýyna, halyqtyń saıasatqa belsendi qatysýyna jáne demokratıalyq prosesterdiń nyǵaıýyna jol ashty. Osylaısha, saıası partıalar úshin jańa perspektıvalar ashylyp, olardyń jumysy zamanaýı talaptarǵa saı jandana tústi.
