N. Ostrovskııdiń «Qurysh qalaı shynyqty» atty áıgili romany bir kezderi tutas býynnyń, barsha halyqtyń súıip oqıtyn eńbegine aınaldy. Qat-qabat qıyndyqtarmen betpe-bet kelgen Pavel Korchagınniń beınesin búgingi urpaq bile bermeýi múmkin, alaıda HH ǵasyrdyń belortasynda dúnıe esigin ashyp, Keńestik kezeńniń dáýirlegen, eńbek pen beınettiń ashshy-tushshysyn kórgen urpaq shyǵarmanyń júlgesimen ábden tanys. Olar osy shyǵarmanyń ón boıyndaǵy eńbekshil rýhty, tynymsyz tirshilikti, eń bastysy bolashaqqa aıryqsha maqsat qoıa bilý qajettigin kóńilge túıip, talpynýmen, tynymsyz izdenýmen ósken býyn. Solardyń biri hám biregeıi – Qyrymbek Kósherbaev.
Aqmeshit... ushqan uıa
Qyzylorda, Aqmeshit – ult uıtqysy, uıyq meken. Syr óńiri – álimsaqtan Alash balasynyń altyn besigi. Oǵan Qorqyttan qalǵan qobyzdyń úni, qazaq kókireginen úzilmegen Oǵyzdyń jyry kýá-dúr. Basynan talaı qıyn kezeńder ótse de, bul ólke ulttyń júgin arqalap, muń-sherin kótergen ardaqtylardy qoınaýynan túletip keledi. Syr boıyndaǵy sansyz eski shaharlar – ıý-qıý tarıhymyzdyń kónekóz shejiresi ispetti, atadan balaǵa daryǵan rýhanı dástúr – taza qazaqy ǵuryp-salt áli úzilgen joq. «Qurysh qalaı shynyqtyny» oqyp ósken urpaqtyń ishinde dili men dinin berik saqtaǵan, tilinen ajyramaǵan, ýyzyna jaryǵan ulttyq ıntellıgensıanyń negizgi qosynynyń edáýir bóligi osy aımaqtyń týmalary.
Súleıler álemi. Olardyń jyry men kúıine qulaq quryshyn qandyryp ósken urpaq óz jolyn adaspaı tabady. Kósherbaı áýletiniń jarty ǵasyrdan astam ýaqyttan beri jıi aýyzǵa alynatyny sodan bolsa kerek.
Áýlet... eńbekshiler dınastıasy
Bizdiń keıipkerimiz – Qyzylorda oblysynyń ákimi, eńbek jolyn Qyzylorda qalasynda qurylysshy, ınjener bop bastaǵan, oblystyq, respýblıkalyq komsomolda belsendi uıymdastyrýshy bolǵan, Táýelsizdik týyn kótergen jyldan bastap memlekettik qyzmette ártúrli jaýapty qyzmetti oıdaǵydaı atqarǵan Qyrymbek Kósherbaev. Eger kimde kim onyń eńbek jolyna úńilse, Prezıdent Nazarbaevtyń senim artar seriginiń biri osy Kósherbaev ekenin ańǵarady. Buǵan ol atqarǵan jemisti isteri kýá. Ol saıasatqa, atqarýshy bılikke birden aralasqan joq, ysyldy, shynyqty. Aq alaqan, keńsede eseıgen búgingi kóp shendiden onyń ereksheligi de sol.
[caption id="attachment_10532" align="alignleft" width="300"]
Qyrymbek Kósherbaevtyń jas kezi[/caption]
Onyń balalyq shaǵy aýylda ótti. Qyzylordalyqtarǵa Kósherbaı otbasy ábden tanys. Tipti, kezinde búkil Respýblıka bul otbasynyń ataǵyna qanyq boldy. Sebebi, Kósherbaı áýletin qyzylordalyqtar «Eńbekshiler dınastıasy» dep tekten tek ataǵan joq. Eńbek ardageri, Sosıalısik Eńbek eri, kolhozdastyrý jyldarynda aımaqtaǵy jetekshi adamdardyń biri bolǵan Kósherbaı Dáribaev týraly kezinde baspasóz jıi jazatyn. Ákesi Eleý Kósherbaıuly bolsa, aımaqtyń damýy men kórkeıýine aıryqsha úles qosqan qaıratkerlerdiń biri. Ol Qazaly, Syrdarıa, Tereńózek, Qarmaqshy, Qazaly aýdandarynda partıa komıtetiniń 2-hatshysy, tóraǵasy, oblystyq atqarý komıteti tóraǵasynyń orynbasary bolyp qyzmet atqardy. Halqyna qaltqysyz qyzmet etken Eleý Kósherbaıuly ár jyldary úsh márte Eńbek Qyzyl Tý ordenimen marapattalǵan. Budan ózge de syı-sıapat, marapat jetkilikti.
Biz osy azdaǵan málimetterden-aq Qyrymbek Eleýulynyń jastaıynan eńbekke jaqyn óskendigin bile alamyz. Otbasy ónegesi – tulǵa kemeldigi. «Uıada neni kórse – ushqanda sony alady»... Halyq – dana.
Eńbek... jáne jaýapkershilik
Qyrymbek Kósherbaevtyń jumys tártibin biletinder onyń árdaıym eki máselege qatty nazar aýdaratynyn aıtady: eńbek jáne jaýapkershilik.
Keıbir derekter Prezıdenttiń Kósherbaevty jumysy kóp, jaýapkershiligi joǵary oryndarǵa jiberetindigin aıtady. Sebebi, ol halyqtyń kókiregindegi saýalǵa taısalmaı jaýap berip, qyzmetke belsheshe kirisetin atqaminerlerdiń aldyńǵy shebinde júredi.
Ol Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Apparatynyń Mádenıet jáne ultaralyq qatynastar referentýrasynyń referenti, Qazaqstan Respýblıkasy Premer-mınıstriniń kómekshisi boldy áýeli. Táýelsizdiktiń alǵashqy jyldary. Bul jyldar mádenıet pen ultaralyq qatynastardyń shıryǵýly sáti. Eldiń ár túkpirinde ártúrli sypsyń sóz, aıǵaı-shý, aıtys-tartys júrip jatty. Sony retteý, qyzýyn basý Qyrymbek sekildi mamandarǵa júktelgen. Shúkir, bul salada talaı elge úlgimiz. Onyń ultaralyq qatynastyń mektebinen alǵan tájirıbesi keıingi qyzmetterine septesti deýge bolady.
1994-1995 jyldar Almaty qalasy Kalının aýdanynyń ákimi boldy. Budan soń Qazaqstan Respýblıkasy Mınıstrler Kabıneti Apparaty basshysynyń orynbasary – ishki saıasat bóliminiń meńgerýshisi; Qazaqstan Respýblıkasy Úkimeti Apparaty basshysynyń orynbasary – aýmaqtyq damý bóliminiń meńgerýshisi; Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Baspasóz hatshysy – Baspasóz qyzmetiniń jetekshisi boldy. Ár qyzmet – tabandy eńbekti, jaýapkershilikti talap etedi. Kósherbaevtyń kósheli jumystarynyń taǵany osy jyldary qalandy.
Bilim... kompúter "jyry"
Al QR Bilim, mádenıet jáne densaýlyq saqtaý mınıstri (1997-99), QR Densaýlyq saqtaý, bilim jáne sport mınıstri (1999), QR Bilim jáne ǵylym mınıstri (1999-2000) bolǵan kezeńdegi saladaǵy betburys ister, zamanaýı ózgerister kóptiń kóńilinde. Osy kezderi bilim men densaýlyq salasynda tehnologıalyq úderister iske qosyldy. Sol jyldary bilim oshaqtaryn kompúterlendirý qolǵa alynǵanda, mysqyldaǵandar da, buǵan áli daıyn emespiz dep keri tartqandar da az bolǵan joq. Kósherbaev zamanı jańalyqqa ilespeý – kóshten qalý ekenin batyl aıtyp, óz bastamasyn tabandylyqpen qorǵady. Sol sheshimniń jemisin búgingi urpaq kórip otyr. Qazir elimiz mektepterdi kompúterlendirý jumysy boıynsha álemdegi 50 eldiń ishine engen. «Adamnyń adamshylyǵyn isti qalaı aıaqtaǵanynan emes, bastaǵanynan bil» degen Abaı tujyrymynyń astaryn uǵatyn jandar úshin Eleýulynyń bul eleýli isi túsinikti ári der ýaqytynda qolǵa alynǵan is. Sondaı-aq, bilim men densaýlyq saqtaý salasynda ulttyq kadrlardyń kóbeıip, negizgi mańyzdy mekemelerdi óz qolymyzǵa alǵanymyz Kósherbaev mınıstr bolǵan kezde qolǵa alynǵanyn umytpaǵan abzal. «Qazaqtar mundaı aıryqsha mańyzdy oryndardy basqara almaıdy» degenderge mınıstr Kósherbaev: «Onda Siz de basqara almaısyz» depti degen ańyz bar...
Oral... ózgergen óńir
Qyrymbek Kósherbaev 2000-2003 jyldar aralyǵynda Batys Qazaqstan oblysynyń ákimi boldy. Reseıdiń birneshe gýbernıasymen shektesetin bul ólke qaı turǵydan alsańyz da óte mańyzdy aımaq sanalady. Aqjaıyq eli Kósherbaev dese, naǵyz eńbek súıgish, halyqqa etene jaqyn basshy dep, saǵyna eske alady. Ol kezde bul aımaqtaǵy saıası ahýal asa kúrdeli edi. Óktem sóıleýdi ádetke aınaldyrǵan keıbir ulys ókilderi Qyrymbek Kósherbaevtyń jumysyna edáýir kedergi keltirip, aıaǵyna tusaý bolǵanyn biraz jurt biletin bolsa kerek. Oblystyq máslıhat ókilderi ákimniń bastamalaryn qoldamaı, kejegeleri keri tartqanda, aıtqanynan qaıtpaǵan ákim olardy taratyp jibergenin jergilikti turǵyndar rızalyqpen eske alady. Bul istiń basy edi. Oral sol jyldary qulpyryp sala berdi. Óńir ózgerdi. Gaz qubyrlary tartylyp, sý men joldyń, logıstıkanyń máselesi ońdy sheshildi. Oraldyqtar Qyrymbek Kósherbaevtyń birneshe jyldyq eńbegin áli umyta qoıǵan joq...
Mańǵystaý oblysyn basqarǵan jyldardaǵy ıgi ister óz aldyna. Ony umytqysy kelgender Kósherbaev dese, Jańaózendegi oqıǵany eske alady. Jańaózen jarasy syzdamaı turyp, el Úkimeti men alpaýyt kompanıalarǵa eńbek daýyn sheshýdi talaı márte aıtqanyn keıinnen bildik. Eger sol bir qaıǵyly oqıǵa demeseńiz, Respýblıka boıynsha munaıly ólkeniń damý qarqyny kóshbasynda bolǵany statısıkalyq málimetterden belgili.
Aral... kózdiń jasy edi
«Qyzylorda oblysynyń ákimi Aral teńiziniń soltústik bóliginiń sýy qaıta molaıa bastaǵanyn málimdedi». Resmı aqparat osy taqylettes aqpardy taratqan kezde, bizdiń kókiregimizdi áldebir qýanysh sezimi bıledi. Araldyń taǵdyry – Alashtyń taǵdyry. Sonaý Keńes kezeńinen halyqaralyq túıtkilge, ekologıalyq aıryqsha máselege aınalǵan Aral qasireti talaı kósemder men sheshenderdi saıratsa da, halyqaralyq qor quryp, konferensıalar ótkizip, talaı sóz shyǵyndasa da, beti beri qaramaǵan bolatyn. Qyrymbek Eleýuly ákim bolǵan az jyldyń ishinde Araldyń kenezesine sý baryp, arnasy tolyǵyp, balyqshylary jumysqa kirisip, abyr-sabyr bop jatyr degen jyly sóz taraýda. Qýanarlyq jaıt. Burynǵy Araldy túgel toltyrý múmkin emes arman shyǵar, bálkim... Biraq, bul jumysty toqtatpaý kerek. Aral bizge, biz Aralǵa kerekpiz...
Qyzylorda... qaıta túleý
Qyrymbek Kósherbaev Qyzylordaǵa ákim bolǵaly nebári eki jarym jyldaı ýaqyt ótti. 90 paıyzdan astamyn negizgi ult quraıtyn ólke buryndary kez kelgen sala boıynsha kósh sońynda júretin. Eleýuly ákim bolǵan soń bir jylǵa jeter-jetpes ýaqyt ishinde 14 oblystyń kóshbasshysyna aınaldy. Halyqaralyq áýejaıdyń jańarýy, densaýlyq saqtaý salasynyń jaqsarýy, Qyzylorda qalasynyń qaıta túleýi, Respýblıkalyq mańyzdy joldardyń jasalyp, oblystyq tasjoldardyń kúrdeli jóndeýden ótýi, aýylsharýashylyǵynyń jandanyp, komýnıkasıa, bıznes salasynyń damýy – búgingi Qyzylordanyń bet-beınesi. Únemi sońǵy saptan kóz ashpaǵan, ekologıalyq problemasy aıta-aıta eskirgen Syr eli qazir top bastap tur. Buǵan jumyssyzdyqtyń azaıyp, óndiristiń jolǵa qoıylǵanyn qossańyz, isker basshynyń ilkimdi isterine súıinbeı tura almaısyz.
Syrdaǵy jańalyqtarǵa eleńdeıtin top bar qazir. Qyrymbek Kósherbaev kósh bastap keledi. Bul Aqmeshittiń hal-ahýaly jyldan jylǵa jaqsarady degen sóz.
Toqtaráli TAŃJARYQ.
[caption id="attachment_10534" align="alignleft" width="178"]
R. Ábsattarov[/caption]
Raýshanbek ÁBSATTAROV, Ulttyq Ǵylym Akademıasynyń korespondent-múshesi, fılosofıa ǵylymdarynyń doktory, profesor, Abaı atyndaǵy QazUPÝ Saıasattaný jáne áleýmettik-fılosofıalyq pánder kafedrasynyń meńgerýshisi:
– Qyrymbek Kósherbaevty jas kezinen bilemin. Ol talantty, óz elin súıetin eńbekqor azamat. Ol zıaly otbasynan shyqqan. Tegine tartqandyqtan bolar, onyń árbir isinen ujdandylyq, shynaıylyq bilinip turady. Kez kelgen qyzmetti adaldyqpen, iskerlikpen, parasattylyqpen atqarady.
BQO, Mańǵystaý oblystaryn basqarǵanda sol óńirlerdiń damý deńgeıi kópshilikti súısintti. Qyzylordaǵa ákim bolyp kelgeninde men óte qýandym. Sebebi, Qyrymbek Kósherbaev Syr eliniń barlyq jaǵdaıymen bala kezinen tanys. Qazirdiń ózinde oblysta aýqymdy sharýalar atqarylyp, Respýblıka boıynsha aldyńǵy orynǵa shyqty. Budan da bıik nátıjelerge jeterine senimdimin. Qyrymbek Kósherbaev ǵylym salasynda da orny bar ǵalym. Sondyqtan árbir máselege ǵylymı turǵydan, teorıalyq negizben mán beredi. Kez kelgen máseleni shesherde onyń júıesin, retin taba biledi. Jetekshilik qabiletke ıe, uıymdastyrýǵa ábjil, aınalasyna qamqor ony qazaq halqynyń maqtanyshy dep bilemin.
