Sońǵy bes jyldaǵy elimizdegi ınvestısıalyq pıramıdalarǵa qatysty qylmystyq isterdiń statısıkasyn zerdelesek, 2019 jyly qarjy pıramıdalaryn uıymdastyrýshylarǵa qatysty qozǵalǵan qylmystyq isterdiń sany salystyrmaly túrde az boldy. Esesine, pandemıanyń birinshi jylynda ol birden jeti esege, ıaǵnı 24-ten 180-ge ósip ketti. Keltirilgen zalal kólemi de úsh esege – 1,59 mıllıard teńgeden 6,17 mıllıard teńgege deıin jetti. Óıtkeni, sol bir alaǵaı da bulaǵaı kezeńde adamdar qunsyzdaný men ınflásıaǵa jelinip qalmas úshin qarajattaryn saqtaý múmkindigin belsene izdedi.
2021 jyl – Qazaqstandaǵy qarjy pıramıdalaryn uıymdastyrýshylardyń qyzý jumys istegen kezeńi boldy desek, qatelespeımiz. Olardyń izderi megapolısterden ǵana emes, aımaqtardan da kórinis taba bastady. Jańadan ashylǵan qylmystyq isterdiń sany birshama azaıǵanymen (6,1 paıyzǵa), keltirilgen zalal kólemi birneshe esege ósti. Naqty sıfrmen tańbalaıtyn bolsaq, 33,34 mıllıard teńgege deıin bardy. Bul – Bas prokýratýranyń 2015 jyldan bergi kezeńdegi statısıkalyq jumysyndaǵy rekordtyq soma.
2022 jyly salymshylardyń aqshasyna qatysty qarjylyq qylmystar edáýir kemigenin ańǵarýǵa bolady. Sol jyldyń qańtar-qarasha aılarynyń aralyǵynda quzyrly organdarda 127 is qaralǵan. 2021 jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda tómendeý 24,8 paıyzdy quraıdy. Zardap shekkender sany 1,2 myńnan 625 adamǵa deıin túsken. Bul jerde eskerte ketetinimiz, joǵarydaǵy statısıka polısıaǵa aryz jazǵan jábirlenýshilerdiń sanymen ǵana jasaldy.
Keltirilgen shyǵynǵa keletin bolsaq, Bas prokýratýranyń Quqyqtyq statısıka jáne arnaıy esepke alý jónindegi komıtetiniń málimetinshe, 2022 jyldyń qańtar-qarasha aılarynda qazaqstandyq qarjy pıramıdalary qurbandary alaıaqtarǵa 8,11 mıllıard teńge «ustatqan».
Aıtpaqshy, Qazaqstanda «Qarjy pıramıdasyn qurý jáne basqarý» baby boıynsha óteý paıyzy ótken jyldary da óte tómen boldy. Joǵalǵan aqshany qaıtarý múmkindigi meılinshe az ekenin qoldaǵy derekter rastaıdy: 2019-2021 jyldary aldanǵan turǵyndardyń shyǵyndaryn qalpyna keltirý 1 paıyzǵa da jeıtpeıdi, 2018 jyly 1,07 paıyzdy qurady.
Tergeýshiler qaraǵan qylmystyq isterdiń jalpy sany aıtarlyqtaı qysqardy: ótken jyldardaǵy óndiristi esepke alǵanda – 230, 2021 jyldyń sáıkes kezeńinde 362 bolǵan. Bul 2021 jyldyń qańtar-qarasha aılarynda sońǵy satysyna jetken qylmystyq isterdiń óte joǵary úlesi (75,7%) bolǵanymen baılanysty, olar ne sotqa jiberildi, ne ártúrli negizder boıynsha toqtatyldy.
Qarjy pıramıdalarynyń qanat jaıǵan kezi de olardyń belsendi túrde áshkerelenýi men qýǵyndalý ýaqytymen sáıkes keledi. Keıir qylmystyq ister 2022 jylǵa ótpeli bolady.
Ótken jyldyń esepti kezeńinde sotta qaralǵan qylmystyq isterdiń sany bir jyl burynǵydan eki ese az: 229-dan 92-ge deıin. Olardyń keıbireýleri ótken jyldardaǵy aty shýly oqıǵalardyń sońǵy kezeńderi bolýy múmkin. Máselen, 30 jeltoqsanda Astana qalasy Saryarqa aýdandyq №2 sotynyń sýdıasy avtobıznespen pıramıda «turǵyzǵan» Almaty men Astanadaǵy avtosalondar jelisiniń bes qyzmetkerine qatysty úkim shyǵardy. Olar kólikterdi aýksıonda naryq baǵasynan tómen baǵaǵa satqan. Mundaı kólikti alý úshin aldyn ala tolyq tólem jasap, bir jarym aı kútý kerek bolǵan. 2019 jyldyń naýryzynan 2021 jyldyń qazanyna deıin jalǵan salondar 300-den astam jábirlenýshiden 7,5 mıllıard teńge jep qoıypty. Jarna bir adamǵa 1 mıllıonnan 660 mıllıon teńgege deıin barady. Zalal eshqashan ótelmeıdi.
Pıramıda jumysy uzaq ýaqytqa sozylǵan, óıtkeni bastapqy kezeńde uıymdastyrýshylar óz mindettemelerin tolyq oryndap otyrdy. Kólikti satýdyń qujattary zańdy túrde saýatty, kepildik mindettemelerimen rásimdelip, adamdar para alǵan. Klıentterdiń shaǵymdarynyń jınalýymen fırmalar jabyldy, al bıznes jańa ataýmen jáne jańa keńsede jumysyn jalǵastyra berdi.
Sot sheshimi boıynsha «Mega-General Kompanı», «Mega-General Ko», «NurAutoKz», «Nur-Aı» jeke kásipkerlikteri dırektorlary men menejerleri Jasulan Taspolatov, Ásel Qujabaeva, Pavel Prahov, Berik Nurmanov pen Danıar Saıran Qazaqstan Respýblıkasy Qylmystyq kodeksiniń 217-babynyń birneshe tarmaqtary boıynsha kináli dep tanylyp, olarǵa 6 jyldan 8 jylǵa deıin bas bostandyqtarynan aıyrý jazasy taǵaıyndaldy. Úkim áli zańdy kúshine engen joq. Basty kúdiktiler – pıramıdanyń negizin qalaýshylar Eraly Muqanov pen Aǵabek S.-ǵa qatysty ister jeke óndiriske bólingen. Birinshisi qamaýǵa alynyp, sotqa berildi (proses áli aıaqtalǵan joq). Ekinshi kúdikti izdestirilýde. Sot otyrysynda atalǵan seriktestikterdiń burynǵy qyzmetkerleriniń aıǵaqtaryna súıensek, Aǵabek S. Domınıkan Respýblıkasynda qashyp júr.
Alaıaqtardyń aıla-sharǵysyna túsetin yqtımal qurbandar sanyn azaıtý maqsatynda Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigi birneshe jyldan beri ınvestısıalyq pıramıdalardy nasıhattaýǵa belsendi túrde qarsy turýda. Vedomstvonyń jańa quraldarynyń ishinde qarjy pıramıdasyna aqsha salǵysy keletin adam kompanıany tekserýge múmkindik beretin Telegram-bot bar. Sonymen qatar, mundaı buzýshylyqtarǵa kináli dep tanylǵan barlyq fırmalardyń tizimin agenttiktiń resmı veb-saıtynan tabýǵa bolady. Qazir onyń quramynda 222 kásiporyn tirkelgen.
