Qazir kólik qurastyrý salasy qarqyndy damyp keledi. Jalpy bul álemdegi oryn alyp jatqan tendensıa desek bolady. İrgendeı kórshimiz Qytaı temir tulpardyń jeti atasyn qurastyryp, álemdik naryqty jaýalap jatyr. Onyń jaǵymdy áseri bizge de tıip jatyr desek bolady. Qazaqstan da osy tendensıadan qalyp ketpeı mashına qurastyrý salasyna den qoıyp, atalǵan salanyń boıyna qan júgirte bastady. Osy rette kólik qurastyrý salasyn memleket ındýstrıaldy-ınnovasıalyq damý strategıasy aıasynda qoldap otyǵanyn eskerte ketýimiz kerek.
Qazaqstan bıligi kólik qurastyrý salasyn qoldaý maqsatynda arnaıy baǵdarlamalar men jeńildikter usynyp keledi. Aıtalyq, «Qazaqstan – 2050» strategıasy men Indýstrıalandyrý kartasy aıasynda kólik qurastyrý salasyna erekshe nazar aýdarylǵan bolatyn. Eń bastysy qazir Úkimet ishki naryqty qorǵaý úshin ımportty almastyrý saıasatyn belsendi júrgizip otyr. Bul óz kezeginde otandyq óndirýshiler úshin qolaıly jaǵdaı týǵyzyp, kólik qurastyrý salasynyń aıaqqa turyp ketýine jol ashýda.
Sońǵy jyldary Qazaqstanda birneshe iri avtokólik qurastyrý zaýyttary paıda bolyp, ekonomıkanyń kúre tamyra qan júre bastady. Bul rette aýyzǵa birinshi kezekte Qostanaı qalasyndaǵy «SaryarqaAvtoProm», Óskemendegi «Azıa Avto» zaýyttary birden iligetini belgili. Óıtkeni atalǵan kompanıalar elemizdiń mashına qurastyrý salasynda kóshbasshylary bolyp tabylady. Atalmysh kompanıalar álemdik brendtermen, atap aıtqanda, Hyundai, Kia, JAC, Chevrolet jáne LADA sıaqty avtokólik kompanıalarymen yntymaqtasyp, Qazaqstanda qurastyrylǵan kólikterdi jurtshylyqqa usynyp keledi.
Sońǵy ýaqytta biz sóz etip otyrǵan salanyń damýyna sheteldik ınvestısıalar men seriktestik kelisimderi de aıryqsha yqpal etip otyrǵanyn aıtýǵa tıispiz. Áńgimeniń ashyǵyn aıtsaq, Qazaqstannyń kólik qurastyrý salasy Reseı, Qytaı, Ońtústik Koreıa jáne Eýropa elderimen yntymaqtastyq arqyly damý ústinde. Bizdiń bul sózimizge Qostanaıdaǵy zaýytqa sheteldik qomaqty ınvestısıanyń tartylyp, óndiris qýatyn arttyrǵany aıqyn mysal bola alady.
Mamandardyń oı-pikirine qulaq astyn bolsaq, elimizde avtokólikterge degen suranys jyl saıyn artyp keledi. Ásirese, otandyq óndirilgen avtokólikterge suranys joǵary eken. Budan sońǵy jyldary Úkimettiń qabyldaǵan sheshimderi salanyń damyp, ishki tutynýshylyq naryqtyń keńeıýine jol ashqanyn baıqaımyz. Sonymen qatar, avtokólikterdiń baǵasynyń qoljetimdiligi men memlekettiń sýbsıdıalaý baǵdarlamalary da suranysty yntalandyra túskenin aıtpaı ketýige bolmaıdy.
Qazaqstanda qurastyrylǵan avtokólikter tek ishki naryqta ǵana satylyp qoımaı, kórshiles Reseı men Ortalyq Azıa elderine keńinen saýdalanýda. Bul eksporttyq baǵyt salanyń damýyna qosymsha serpin beredi.
Sońǵy jyldary elimizde elektromobılder óndirisine de kóńil tıisti deńgeıde kóńil bólinýde. Bolashaqta kólik qurastyrý salasyndaǵy bul baǵyttyń qarqyndy damıtyny anyq. Qazir álemde jańartylatyn energıa kózderi men ekologıalyq taza kólikterge suranystyń artýyna baılanysty, qazaq eli de kólik óndirisiniń ekologıalyq aspektilerine jete mán berip, bul baǵytta ózine tıesili naryqty qalyptastyrýǵa kúsh salýy kerek. Óıtkeni elektromobılder bolashaqtyń kóligi ekeni belgili. Bul tendensıadan qalmaýymyz kerek.
Kólik salasynyń sarapshy mamany Oljas Oqastyń oıynsha qazir Qazaqstandaǵy kólik qurastyrý salasy memlekettik qoldaý, sheteldik ınvestısıalar men tehnologıalar esebimen júzege asyp jatyr. Aldaǵy ýaqytta salanyń bul baǵyttaǵy múmkindikterimiz keńeıip, qýatty óndiris oryndary paıda bolady dep úmittenemiz.
Sońǵy jyldary kólik máselesin sóz etkeni ýtılalym máselesi de áńgimege arqaý bolýy ádetke aınalǵany jasyryn emes. Álimdik is-tájirıbege nazar aýdarsaq, ýtılızasıalyq alym kólik qurastyrý jáne avtokólik naryǵynyń damýyna eleýli áser etetinin baıqaımyz. Biraq kez kelgen jańa dúnıeni qoǵam jatyrqap qybldaıtyny jasyryn emes. Kezinde kólikti pen adam densaýlyǵyn saqtandyrý júıesi engizilgen kezde de kópshilik ony birden qoldaı ketpegeni esimizdi. Al qazir kez kelgen adam kólik alsa, birinshi kezekte baryp saqtandyratynyn bilemiz. Sol sıaqty kez kelgen adamnyń eńbekaqysynan az mólsherde mindetti medısınalyq saqtandyrý salasyna jarna aýdaryp otyrýǵa ádettendik. Aldaǵy ýaqytta ýtılalym da osynda qalypty dúnıege aınalyp, odan túsken qomaqty qarjat otandyq kólik óndirisine ınvestısıa retinde salynatyn bolady.
Búginde el azamattarynyń basym bóligi ýtılalym avtokólikterdiń ekologıalyq talaptarǵa sáıkestigin jáne olardyń ýtılızasıasyn qamtamasyz etý maqsatynda engizilgenin túsinip keledi. Ýtılalymnyń engizilýi ekologıalyq taza kólikterdiń úlesin arttyrýǵa yqpal etkenin qala kóshelerinde elektrli kólikterdiń paıda bolýynan baıqaımyz. Endigi kezekte kólik ýtılızasıasy máseleleri nazarǵa alynyp, eski kólikterdi qaıta óńdeý mádenıeti qalyptastyrý mańyzdy mindet bolyp tur. Bul qorshaǵan ortany qorǵaý maqsatynda mańyzdy qadam.
Budan basqa ımporttalǵan avtokólikterge salynatyn ýtılalym jergilikti kólik qurastyrý salasyna jaǵymdy áser etetin umytpaýymyz kerek. Sheteldik kólikterge qoıylǵan qosymsha alymdar otandyq óndiris úshin básekege qabilettilikti arttyry sózsiz. Bul – Qazaqstandaǵy avtokólik zaýyttarynyń óndiristik qýattaryn ulǵaıtyp, jańa jumys oryndaryn qurýǵa múmkindik berdi.
Búginde ýtılalymnan túsken qarajat memlekettik búdjetke túsip, ekologıalyq jobalardy qarjylandyrýǵa jáne qorshaǵan ortaǵa zıan keltirmeý úshin jańa baǵdarlamalardy iske asyrýǵa baǵyttalyp jatyr. Osylaısha ýtılalymnyń elimiz úshin paıdaly tustary kóp ekenin baıqaýǵa bolady.
Qazirgi tańda ýtılalymnyń mólsherlemesi men ony qoldaný saıasaty qaıta qaralyp, tutynýshylar úshin ońtaıly jaǵdaı jasaýǵa baǵyttalǵan qadamdar jasalǵanyn bilemiz.
Qazaqstandaǵy kólik qurastyrý óndirisi sońǵy jyldary turaqty ósip keledi. 2023 jylǵy málimetterge sáıkes, elimizde 100 myńnan astam kólik qurastyrylǵan. Bul kórsetkish sońǵy jyldary birtindep artyp otyr, al eldegi avtokólik óndirisiniń negizgi ortalyqtary retinde Qostanaı men Óskemen qalalary tanymal.
