Jas kásipker Ulaǵat Hanzada basqaratyn «Khanzada.kz» kompanıasy qolóner buıymdaryn jasaýmen aınalysady eken. Kompanıa óz qanatynyń astyna toptastyrǵan túrli qolóner sheberleri naqty turmystyq qajetke jaraıtyn buıymdardy jasap shyǵarady.
Biraq bizdi qyzyqtyrǵany aıaqkıim edi. «Qazaqstanda jasalǵan» aıaqkıim. Otandyq ónim.
«Qazaqstanda ıne sabaqtaıtyn jip te jasalmaıdy. Biz – túk óndirmeımiz. Importqa táýeldi jáne sonyń arqasynda kún kórip otyrǵan memleketpiz!» – dep biz osylaı jobamyzdyń bul jolǵy keıipkerimen biraz daýlasyp, biraz jerge bardyq.
«Sizdiń ǵana emes, kópshiliktiń pikiri de osyndaı. Bul – bilmestikten. Qazaqstanda ıne sabaqtaıtyn jip jasalady. Tek bulardyń mundaı óndiris oryndarynyń jarnamasy az. Kásippen aınalysqaly Qazaqstanda jasalǵan dúnıelerdiń kóp ekenine kózim jetti», – deıdi Ulaǵat Hanzada.
Ulaǵat týraly sóz basynda aıttyq. «Khanzada.kz» dep atalatyn kompanıanyń basshysy. Qazaq qolónerimen aınalysady.
– Qolónerge bala kúnnen qyzyǵatynmyn. Bul salaǵa birden kelgen joqpyn. Tutynýshy retinde bastadyq. Qolóner taýarlarynyń ishindegi eń sapaly, súbeli degenderin toptastyryp júrdim. Keıin qarap otyrsam, bizde kóp nárseniń orny olqy eken, onyń ishinde qolóner salasynda. Osy másele oılandyra bastady.
Kompanıanyń ózgelerden ereksheligi – qolóner buıymdarynyń ishinde kúndelikti ómirge, turmysqa qajettisin jasaıdy.
Kompanıanyń qurylǵanyna da kóp bolmapty. Ári ketse 6 aıdan asqan.
Qolóner buıymdaryn jasaıtyn sheberler osy kompanıada toptasqan eken. Anyǵynda, sheberlerdiń basyn qosýǵa Ulaǵat uıytqy bolǵan. «Mundaǵy maqsat – olardyń jasaǵan buıymdaryn, dúnıelerin halyqqa tikeleı jetkizý», – deıdi ol.
Bilsek, bul salaǵa da deldaldar dendep enip ketipti. Óndirýshiden tutynýshyǵa jetkenshe taýar 10 alypsatardyń qolyna ótedi. Al alypsatarmen kúresý qıyn.
– Ras, qıyn. Bularmen básekelesý kerek. Sol kezde olar ózdiginen joıylady. Atalǵan kompanıany qurýdaǵy bir maqsatym osy bolady. Iaǵnı, qolóner buıymdaryn halyqqa qoljetimdi qylý. Halyqtyń olarǵa degen kózqarasyn ózgertý.
Oryssha aıtqanda, olar ánsheıin «sývenır» emes, óndirýshiden tutynýshyǵa jyldam jetse, baǵasy kóńilge qonymdy, sapasy unamdy bolsa, kúndelikti ómirde qoldanýǵa bolatynyn dáleldegim keldi, – deıdi kásipker.
Sonda Ulaǵat ne isteıdi?
Aıtýynsha, qolynda shókimdeı ǵana óneri bar sheberdiń buıymyn jaryqqa shyǵarady. Araǵa deldaldy aralastyrmaıdy. Aldymen eldiń nazaryna kórsetip, jarnamalaıdy. Eger buıym halyqqa unap, tapsyrys túsip jatsa, shebermen kelisimshartqa otyryp, birigip jumys isteıdi.
«Khanzada.kz» qandaı buıymdar jasaıdy?
Bilgenimizdeı, kompanıanyń negizgi ónimderi aǵash pen bylǵarydan jasalady eken.
Bylǵarydan jasalatyn buıymdarǵa toqtalsaq, «Khanzada.kz» kompanıasy – saǵattyń baýynan bastap, aıaqkıim, ton, bas kıim, syrt kıimge deıin tigedi.
– Qolóner salasy tarıhymyzben tamyrlasyp jatqannan keıin bizdiń ótkenimizden, uly dáýirimizden syr shertetin, bizdiń qandaı bolǵanymyzdy kórsetetin buıymdardy da jasaımyz. Sonyń biri – sadaq. Qazirgi kúni áıteýir kózben qarap, qolmen ustap kórý úshin jasala salǵan ótirik sadaqtar emes, burynǵy babalarymyz qoldanǵan naǵyz áskerı sadaq, – deıdi Ulaǵat Hanzada.
Jaýynger babalar qoldanǵan áskerı sadaq deıdi ol. Ony aınytpaı qalaı jasap shyqty? Buǵan da Ulaǵattyń óz jaýaby bar:
«Kompanıa sheberleriniń jasap jatqan dúnıesi osy ýaqytqa deıin bizdiń etnograf ǵalymdar jazyp ketken sıpattaýlarǵa saı. Bylaısha aıtqanda, ári tarıhı ári tabıǵı ónim».
Siz «qazirgi zamanǵa sadaqtyń ne qajeti bar?» dep oılaýyńyz múmkin.
Bilsek, bul da bıznestiń bir túri eken. Óıtkeni qazir bularǵa suranys joǵary. Onyń ishinde shetelden tapsyrys kóp. Sebebi, olar jasap jatqan áskerı sadaqtar sporttyq sadaqtardan esh kem emes jáne sol maqsatta qoldanylady.
Kompanıa sheberleri sonymen qatar attyń er-turmanyn jasaıdy. Ulaǵattyń aıtýynsha, attyń er- turmanyn jasaıtyndar kóp. Alaıda sapasyz. Kópshiligi sándik sıpatta ǵana jasalǵan. Jylqylar, malshylar bularǵa otyra almaıdy. Demek, turmystyq qoldanystyń talaptaryna jaramaıdy.
«Qazaqstanǵa qajetti dúnıeni biz ózimizde jasaı alamyz. Mysalǵa biz qolóner buıymdaryn jasaý, olardy jańǵyrtý arqyly damyp, ósip jatyrmyz. Kóp nárseni bildik. Kóptegen sózderdiń maǵynasyn, kóptegen buıymdardyń qandaı qajetke jaraǵanyn túsindik.
Qolónerdiń ózi – halyqtyń qazynasy. Biraq, bul sóz ǵana. İs kerek. Osy qolóner buıymdaryn halyq qolmen ustap, qoldana alatyn deńgeıge jetýimiz kerek. Bul qazaq mádenıetine qosqan úlesimiz bolar edi», – deıdi kásipker.
[caption id="attachment_13825" align="alignleft" width="302"]
Ulaǵat Hanzada[/caption]
Ulaǵat Hanzada:
Bizdiń aıaqkıimder syrttan keletin ónimnen esh kem emes
Endi aıtaıyq degen eń negizgi taqyrybymyzǵa kóshelik. «Khanzada.kz» kompanıasy, mine, alty aıǵa jýyqtady etik tigip keledi. Qytaıdiki de, Reseıdiki de emes, óz ónimimiz. Osy rette otandyq ekonomıkaǵa shynymen paıdasy tıgizetin naqty ispen aınalysýdy bastaǵan Ulaǵat Hanzadaǵa birneshe saýal qoıdyq.
– Aıaqkıim tigýdiń mashaqaty qandaı?
– Qazaqta «erinbegen etikshi bolady» degen sóz bar. Etik tigetin sheberlerdiń basyn qosyp, bul isti «á» dep bastaǵan tusta tapsyrys bolǵan joq. Bul bir jaǵynan zańdy kóriný múmkin. İsti endi bastadyq, jarnamamyz az degendeı... Alaıda másele onda emes. Bizdiń qaýym «qazaq birnárse jasap, áldebir dúnıeniń basyn quraı alady» degenge senýden qalǵan. Bul – úlken kedergi. Ashyǵyn aıtqanda, quldyq psıhologıanyń kórinisi, – deıdi kásipker.
– Qazirgi kúngi aıaq alystaryńyz qalaı?
– Shynymdy aıtaıyn. Áli kúnge deıin aıaqkıimderimizdi satyp alatyn jurtqa onyń sapasyn dáleldeýmen álekpiz.
Qazaqstanǵa alys-jaqyn shet elderden aıaqkıimniń nebir túri keledi. Úsh maýsymǵa – jazdyq, kúzdik jáne qystyq maýsymǵa arnalǵan aıaqkıimderdi ımporttaımyz. Soǵan qaramaı jyl saıyn Qazaqstan naryǵyna 4 mln par aıaqkıim jetpeı qalady!
Iaǵnı, dál osynsha suranys týady. Anyǵy, osy suranys qamtamasyz etilmeıdi. Sheteldik tasymaldaýshylar muny estise, erteń-aq ornyn toltyrýy múmkin. Sondyqtan olar iske kóshpes buryn biz erterek áreket eteıik dep sheshtik.
– Sizderde, jalpy Qazaqstanda aıaqkıim tigýdiń tehnologıasy bar ma?
– Osy isti bastaımyn jáne aıaǵyna deıin jetkizemin degen adamǵa aıaqkıim tigetin stanok ta, onyń shıkizaty bolyp sanalatyn – bylǵary da tabylady. Biraq, qıyndyǵy da joq emes. Aıtalyq, qalyńdyǵy 0,5 santımetr, 1 santımetr jáne 1,5 santımetr bolatyn qaıystar bar. Sondaı qaıysty tigetin sheteldik stanoktardyń baǵasy 80 myń dollardan bastalady. Inesiniń, biziniń, biltekeshiniń beriktigi jaǵynan bul stanoktar óte álsiz, negizinde. Sebebi, olar óz eline laıyqtalyp jasalynǵan. Stanoktardy aıtamyn... Mysalǵa, Túrkıa terini qyrynan úshke jarady. Qytaı – altyǵa, Italıa tórtke jarady. Saıyp kelgende bir terini olar birneshe qabatqa bóledi. Olardyń stanoktary soǵan yńǵaılanǵan. Bul – juqa, jumsaq teri. Al qazaqta terini bólmeı, jarmaı tutas ılegen.
Demek, bizge naqty aıaqkıim jasap shyǵý úshin qatty terige shydas bere alatyn stanok qajet boldy. Sheteldiń stanogy bizge jaramaıtynyn aıttym. Osy maqsatta ázirgi kúni óz stanogymyzdy qurastyryp jatyrmyz. Qaraǵandydaǵy osy tehnologıany jasaýdyń qyr-syryn jaqsy biletin mamandarmen kelisimge keldi.
Endi esepteńiz. Biz qurastyryp shyǵatyn stanoktyń baǵasy 200 myń teńge bolady. Al shetelden keletin stanoktyń baǵasy 20 myń dollar. Oǵan jolpulyń, tasymalyń, salyǵyń qosylady da Qazaqstanǵa jetkende 86 myń dollarǵa sharyqtap ketedi eken.
– Aıaqkıim ındýstrıasyn jandandyrýǵa naqty ne kedergi keltirip otyr?
– Otandyq bylǵary aıaqkıim óndirisindegi bir másele – taban. Taban óndirisi. Máselen tabandy quıatyn, jasaıtyn – mıkroflora atty poroshoktardy biz áli kúnge deıin shetelden aldyryp otyrmyz. Bul ónimdi biz mensinbeı qaraıtyn Qyrǵyzstan shyǵarady.
Ekinshi másele – usaq-túıegi joq. Aıtalyq, syrmany (zamok) Qazaqstannan izdeseń, tappaısyń. Ol da syrttan keledi. Qazir biz belbeý jasaımyz. Biraq, sonyń basyna taǵylatyn aıyrbasty shetelden aldyrýǵa týra keledi. Osyndaı maıda-shúıde buıymdardyń óndirisi bizde jolǵa qoıylmaǵan.
– Aıaqkıim tigý úshin eń qajetti zattyń biri – bylǵary. Ony qaıdan aldyrasyzdar?
– Bylǵaryny ózimiz jasaımyz. Jambyl oblysy, Qordaı aýdanynda bylǵary óńdeıtin zaýyt bar. Biz sol zaýytpen kelisimshartqa otyrdyq. Atalǵan óndiris orny bizge qalaǵan terimizdi óńdep bere alady.
Teriniń eń juqa túri – 0,11 mıllımetrlik bylǵary. Bul bylǵaryny jazdyq aıaqkıimderge qoldanady. Osy bir teriniń Reseıdegi zaýyttan shyqqandaǵy baǵasy 90 teńge. Anyǵynda, 10 santımetri 90 teńge. Ol beri qaraı Omby arqyly Soltústik Qazaqstanǵa jetkende 120-130 teńgege shyǵady. Biraq, bul onyń Qazaqstanǵa kirgendegi baǵasy, al satylý baǵasy 150-160 teńgege barady.
Eger álgi bylǵary Samaraǵa jetkizip, Batys Qazaqstan oblysy arqyly ákeletin bolsaq, tasymal baǵasy 170 teńgege, satylymy 200 teńgege bir-aq sharyqtaıdy.
Qazaqstanda zańdy túrde tirkelgen aıaqkıim jóndeıtin etikshilerdiń sany 18 myń eken. Sonda 14 oblysta 18 myń etikshi bar degen sóz. Solardyń barlyǵy qazirgi tańda aıaqkıim jamarda joǵaryda men aıtqan Reseıdiń bylǵarysyn tutynyp júr. Osy sebepti bizde aıaqkıim jóndeýdiń ózi qymbat. Odanda satyp alǵan artyq.
– Biz «Qazaqstanda jasalǵan» deımiz. Osy otandyq ónimdi memleket tarapynan qoldaý qanshalyqty?
– Otandyq ónimdi qoldaýdyń ar jaǵynda bizdiń ulttyq ekonomıkamyzdy qoldaý degen túsinik jatý kerek. Menińshe, «Qazaqstanda jasalǵan» degendi Úkimettiń ózi de durys túsine bermeıdi. Bul jalań uran, jasandy naýqan bolmaýy kerek.
Otandyq ónim óndirýshilerdiń jarnamasy az.
Mysalǵa, Qazaqstanda «Bota» dep atalatyn shulyq shyǵaratyn óndiris orny bar. Shaǵyn ǵana kásiporyn. Qazaqstannyń tórt-bes qalasyn «Qazaqstanda jasalǵan» ónimmen qamtamasyz etip otyr. Osy «Bota» shulyqtarynyń satylymdaǵy baǵasy – 90 teńge. Al Limax dep atalatyn Qytaıdan ákelingen shulyqtardyń satylymdaǵy quny – 370 teńge. Qaısysy tıimdi? Negizinde, sapasy jaǵynan «Botanyń» shulyqtary Qytaıdyń taýarynan esh kem emes. Sosyn menińshe, dál qazir qazaqty kásipkerlikke tárbıeleý úshin bıznestiń álippesin úıretetin sheberlik sabaqtary kerek. Mundaı klaster bizde atymen joq.
– Aldaǵy ýaqytta sizderdiń Qazaqstandy tolyqqandy otandyq aıaqkıimmen qamtamasyz etetin múmkindikterińiz bar ma?
– Negizinde, aıaqkıim óndirisimen aınalysyp otyrǵan óndiris oryndary kóp. Kópshiliginiń jarnamasy az. El bilmegesin, Qazaqstannyń aıaqkıimi degen sózdiń ózine qulaǵy úırenbegesin almaıdy.
Al biz naýryz aıynan bastap tolyq óndiristik qýatta jumys isteıtin bolamyz. Aıaqkıim jóndeıtin azamattardyń ishinde naqty qolynan is keletin, etikti, týflı jamaýmen ǵana emes, sonymen birge dál sondaı jańa aıaqkıim jasap shyǵa alatyn sheberlerdiń basyn qostyq.
Aıaqkıimderdiń baǵasy qandaı?
– Qytaıdan keletin aıaqkıimderge qaraǵanda áldeqaıda tómen. Mysalǵa, aldaǵy ýaqytta shyǵara bastaıtyn jazdyq aıaqkıimderdiń baǵasy 4000-7000 teńgeniń arasynda bolady. Bilseńiz, Qytaıdan keletin, bylǵaryny almastyratyn dermantın aıaqkıimderdiń Qazaqstanǵa kirý baǵasy qazir 8000 teńge. Onyń ústine bizdiń aıaqkıimder qoldan tigilgen.
– Al sapasy she?
– Taza bylǵary, taza jún, ultany kón teri. Shıkizattyń barlyǵy – ózimizdiki. Eger alýǵa nıet tanytqan azamattar tapsyrys berse, bizdiń sheberler qoljetimdi baǵamen qalaǵan aıaqkıimdi tigip beredi. Menińshe, daǵdarys jaǵdaıynda otandyq ónimdi alǵan adam utylmaıdy.
Iá, baǵasy qymbat aıaqkıimderimiz de bar. Bul aıaqkıimderdiń barlyǵy kón terimen nemese qatty qaıyspen ultandalǵan. Sebebi, aıaqty revmatızmge ushyratpaıdy. Bile bilseńizder, Qytaıdan keletin aıaqkıimderdiń kópshiligi tekstolıtpen ultandalǵan...
Qazir bir kúnde 10 par aıaqkıim daıyndaımyz. Bir aıda 300 par aıaqkıim tigip shyǵaramyz. Demek, 1 jylda 4000 myńǵa tarta aıaqkıim tigetin múmkindigimiz bar.
Bastysy, suranys bar. Iá, sál jarnama jetpeıdi.
Bul maqalany oqyǵannan keıin aıaqkıimderimizge tapsyrys berýge ynta tanytqan azamattarǵa jeńildik jasaımyz.
– Áńgimeńizge rahmet!
Suhbattasqan,
Madıar JÚNİSBAIULY
