Belgili qarjy sarapshysy Aıbar Oljaı Rossotrýdnıchestvo basshysy Evgenıı Aleksandrulyn naýryzda Almatyǵa kezdesýge shaqyrdy, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Sarapshy bul týraly Facebook paraqshasynda jazǵan. Ol mundaı sheshimge kelýin Reseıdiń sońǵy ýaqytta kórshi memleketterge degen ókpesimen baılanystyrady.
«Tashkenttegi Jýrnalısıka jáne buqaralyq komýnıkasıalar ýnıversıtetiniń rektory jáne Ózbekstan Ulttyq BAQ qaýymdastyǵynyń tóraǵasy Sherzodhon Kýdratqojanyń ıýtýbta Kırıl Áltmanǵa bergen suhbatymen muqıat tanysyp shyqtym. Suhbat biraz máseleniń basyn ashady. Bir qyzyǵy, osy suhbat, dálirek aıtsaq oǵan Reseıdiń tym ókpeshil, nemese shantajdyq reaksıasy Kóksaraı men Kreml arasyn sýytýy ǵajap emes. Rossotrýdnıchestvo Kýdratqojanyń myna pikirine shúılikti, odan keıin tipti ózbek elshisi narazylyq notasyn aldy:
«Olar bizdiń tildi 40-60 jyl boıy úırenbedi (Ózbekstanda turatyn, ózbekshe sóılemeıtin adamdar týraly – post avtory). Karl Marks aıtqandaı, eki túrli adam ǵana ózi turatyn eldiń tilin bilmeıdi. Birinshisi – okýpant. Ekinshisi – ıdıot. Sondyqtan ózderi okýpant pa, ıdıot pa, kim ekenin sheshsin. Olar renjimesin».
Sońǵy kezderi Reseıdiń balalyq travmasy ma, bolmaı qalǵan ımperıalyq kompleksi me, qyzyq qubylys baıqalady. Buryn keńestik keńistikte bolǵan kez-kelgen eldiń óziniń ulttyq tilin damytýdaǵy qadamy Reseı tarapynan «rýsofobtyq, jaý nıetti» dep tanylatyn bolǵan. Mysaly Sherzodhon óz suhbatynda orys tiline, orys ulty ókilderine qatysty eshteńe aıtpady. Tipti ol «men rýsofob emespin. Orys tilin jaqsy meńgergenmin» dedi, áńgime arasynda. Onyń "Ózbekstanda atam zamannan beri turatyn otandastary nege bir aýyz ózbekshe úırenbegen?" dep suraq qoıýy ábden qısyndy ǵoı. Biraq oǵan Rossotrýdnıchestvonyń renjıtindeı qandaı jóni bar, ol jaǵy múlde túsiniksiz. Adekvattyqtyń barlyq erejeleri qoqysqa tastalǵanyn kóre alamyz», - deıdi Aıbar Oljaı.
Osy tusta ol Qazaqstan men Ózbekstanda memlekettik tilge baılanysty qoıylatyn talaptardy Reseı eli orys tiline qarsy jasalǵan qadam retinde qabyldaıtynyn jetkizdi.
«Óte qaýiptisi – uǵymdardyń aýysyp ketýi. Qazaqstanda, ne Ózbekstanda qazaq, ózbek tilin damytaıyq, memlekettik tildi qoldanýǵa qatysty talap qoıaıyq degen pikirlerdiń barlyǵy Reseı tarapynan avtomatty túrde orys tiline qarsy jasalǵan qadam retinde qabyldanady. Bul qazaq, ózbek tilin damytýlaryńyzǵa qarsymyz degen anyq sıgnal. Al eger sál ǵana ekonomıkalyq táýeldilik paıda bolsa, ol birden tilge qarsy jumys isteı bastaıdy. Qazir Rossotrýdnıchestvo osy alǵashqy trıggerdi qozǵap jiberýge arnalǵan mekeme rólin oınap otyr», - deıdi ol.
Sonymen qatar sarapshy «Ózbekter Reseısiz ómir súre ala ma?» degen suraqqa da toqtalyp ótedi.
«Kartınany ústinen qarasaq, ózbek tilin tolyq damytyp, Reseıdiń kontrqadamdaryna mán bermeý úshin Ózbekstanǵa ekonomıkalyq jaǵynan Reseıden táýelsiz bolýy kerek. Jáne sońǵy jyldary Tashkent osy baǵytta Astana sıaqty syrt kózge baıqatpaı astyrtyn qımyldaı bastady. Bir sózben aıtsaq, Reseıdi Qytaımen almastyrý prosesi oryn alýda. 2022 jyldan bastap Qytaı Reseıdi yǵystyryp, Ózbekstannyń syrtqy saýdadaǵy eń iri seriktesi atandy.
Al Tashkenttiń Reseımen qazirgi baılanysy qandaı? 2023 jyly Ózbekstan men Reseı arasyndaǵy taýar aınalymy 10 mıllıard dollardan asty. Bul kólem jyl saıyn ósip keledi. Biraq Ózbekstan Reseıge qatysty netto eksporter emes. Iaǵnı onyń Reseıge eksporty ımportynan aspaıdy. Túsinikti tilmen aıtsaq, ózbekter taýardy Reseıge satqannan kóri kerisinshe kóbirek satyp alady. 2022 jyldyń strýktýrasyna qarasaq, Ózbekstan Reseıden 6,2 mıllıard dollardyń taýaryn ımporttaǵan. Al ózderi jibergen eksport 3,1 mıllıard dollar bolǵan. Negizinen Reseıden alatyny óndiristik taýarlar (metal, elektrojabdyqtar, qazandyqtar, qubyrlar, tb), munaı ónimderi (benzın, dızel, mazýt), azyq-túlik, sýsyn, tabak ónimderi. Reseıge satatyny jemis-jıdek, tekstıl. Onymen birge, Ózbekstanda birikken kásiporyndar aıasynda Reseıdiń 10 mıllıard dollar ınvestısıasy qordalanǵan», - dep atap ótti Aıbar myrza.
Osylaısha sarapshy ekonomıkalyq jaǵdaıǵa taldaý júrgize otyryp, Ózbekstan Reseıge táýeldi ekenin alǵa tartty.
«Qazaqstan óz munaıynan bir jylda 13,9 mıllıard dollar tabys aldy. Dál osy kezde, Reseıde jumys istep júrgen 1 mıllıonnan astam ózbek azamaty óz eline 2022 jyly 14,5 mıllıard dollar aqsha aýdarǵan. Ózbekstannyń qazirgi ishki jalpy ónimi 105 mıllıard dollar dep shamalasaq, onda Reseıdegi jumys Ózbekstan ekonomıkasynyń 13,8 paıyzyn berip otyr. 2023 jyldan bastap Reseıdegi ózbek jumysshylarynyń sany 25-30 paıyzǵa qysqarǵan. Biraq báribir, ekonomıkanyń 10 paıyzy ol úlken táýeldilik. Al eger AES syndy aýqymdy ortaq jobalar bastalsa, onda bul táýeldilik tipten arta túsedi. Sondyqtan dál qazir Ózbekstan Reseıge táýeldi bolyp otyr dep tolyq senimmen aıta alamyz.
Dál osy kezde Ózbekstanǵa Qazaqstannyń logıstıkalyq qoldaýy óte kerek bolyp tur. Bizge Tashkentti álemdik naryqqa jaqyndatý úshin barynsha kómektesý qajet. Ózbekstannyń Reseıge arzanǵa ketip jatqan eksporttyq taýarlaryn transkaspıı arqyly Eýropaǵa shyǵaryp jibersek, sol arqyly jańa logıstıkalyq tizbek qursaq ońdy bolar edi», - deıdi Aıbar Oljaı.
Osy tusta sarapshy Rossotrýdnıchestvo basshysy Evgenıı Aleksandrulyna úndeý jasap, ony Almatyǵa kezdesýge shaqyrdy.
«Qazaqstanda da máseleniń baıybyna bara alatyn, jaǵdaıǵa túrli pozısıadan qaraı alatyn jandar az emes. Atańyz, Evgenıı Maksımuly Reseıdiń damýy men turaqtylyǵyna úlken úles qosty. Biraq ol eliniń kórshilerimen arazdasyp, árkimmen bir jaǵa jyrtysqanyn qalamaǵan saıasatker. Sol tekti áýlettiń ókili retinde sizge Rossotrýdnıchestvony árkimge ókpelep, tonyn otqa jaǵatyn jaýlastyrýshy organnan naǵyz Pýshkın, Dostoevskıı mádenıetin pash etetin eldestiretin organǵa aınaldyrýdy suraımyn. Naýryzda Almatyǵa shaqyramyn. Túste Sandyq restoranyna baryp as iship, keshke karaokege baryp án aıtamyz. Oryssham sizdiń deńgeıde, óte júırikpin. Talqylaıtyn, pikir almasatyn ortaq taqyryptar bar. Kelińiz. Jalpy kompleks, balalyq travma psıhoterapıa seanstarynda emdeledi. Reseıge jaqsy psıhoterapevt kerek bolyp turǵany jasyryn emes. Qazaqstan osy rólge keletin memleket. Tek Reseı ózinde dert bar ekenin moıyndaýy kerek. Moıyndalsa ǵana aýrýdy emdeýge bolatynyn medkolledjdiń ár kýrsantyna deıin biledi», - dep sózin túıindedi ol.
