Elimizdegi sıfrlandyrý salasynyń keshegisi men búginine kýá bir maman bolsa ol – Qalı Esimbekov.
Bir jyldary Qalıdiń AQSH-qa joly túsken.
«Bul el DIGITAL-dandyrýdyń eń joǵary deńgeıine jetipti. Tamaqtaný salasynan bastap, túrmege deıin bári-bári de sıfrlanǵan. Árıne, tańǵaldym, tańdandym.
Amerıkada abaqtydan bosaǵandardyń basqan izin ańdyp, táýlik boıǵy júris-turysyn toryp otyratyn Big Data atty tehnologıa bar. Sonyń negizinde túrmeden shyqqan qylmyskerdiń erteńinde taǵy da teris jolǵa túspeýin baqylap, jylyna júzdegen, myńdaǵan qylmystyń aldyn-alady eken álgi júıe.
Bul ne? Bul sıfrlandyrýdyń nátıjesi. Jańa tehnologıalardyń qoǵamdy jamandyq pen zulymdyqtan arashalaýǵa qosqan úlesi», – deıdi ol.
Bizdiń keıipkerimiz sıfrlyq tehnologıalar salasyndaǵy bilim tolyqtyrýda Skandınavıa elderiniń tájirıbesimen de tanysqan eken.
«Damyǵan elderdiń salyq organdary áldeqashan sıfrly tehnologıalarǵa kóshken. Sonyń ishinde Skandınavıa elderi DIGITAL-dandyrýdyń ıgiligin kórip otyr.
Mundaǵy salyq organdaryna turǵyndardyń tabysy, kúndelikti kirisi men shyǵysy, ınvestısıasy, múlikteriniń quny men qundylyǵy týraly derekter túgel belgili. Joq, munyń esep qısabyn adamdar jasamaıdy. Adamdardyń salyq esebin túzý algorımge qoıylǵan, olardy robottar júrgizedi.
Salyq qyzmetkerleri bir býma qujatty qushaqtap, qaǵaz-qalamyn qoltyqtap júrmeıdi bul elderde. Turǵyndar da deklarasıa toltyryp qara terge túspeıdi.
Salyq algorım negizinde eseptelip, alynyp otyrady, al turǵyndardyń telefonyna osyǵan qatysty málimet qana keledi. Boldy. Bar bolǵany osy», – deıdi Qalı.
Onyń aıtýynsha, Qazaqstan da bul kerýennen qalysqysy joq. Sıfrlandyrý ıgiligin kórip otyrǵan Orta Azıadaǵy birden-bir el – biz.
Aqparattyq tehnologıalardy damytýdyń 2016 jylǵy reıtıńinde (ICT Development Index) Qazaqstan 175 memlekettiń ishinde 52-shi orynda turdy. «Sıfrly Qazaqstan» baǵdarlamasy negizinde bizdiń el 2022 jyly atalǵan reıtıńiniń 30-shy ornyna kóterilýdi kózdep otyr.
2025 jyly 25-shi, 2050 jyly 15-shi orynnan kórinýdi josparlap otyrmyz.
«Buǵan kózimiz úırenip ketkendikten tóńiregimizdegi sıfrlandyrý kórinisterin baıqaı bermeımiz», – deıdi Qalı Esimbekov.
Onyń aıtyp ótkenindeı Qazaqstan Orta Azıa elderiniń arasynda alǵashqy bolyp Elektrondy úkimetti iske qosqan. Sonyń nátıjesinde BUU-nyń Elektrondy úkimetti damytý ındeksinde 28-shi orynǵa kóterilgen.
DIGITAL-dandyrýdyń bizdiń ómirimizge etene engenin dáleldeıtin bir mysal – Egov.kz.
«Ázir Egov.kz jáne mobıldi qosymsha mGov arqyly qyrýar qyzmet túrin paıdalana alasyz.
Memlekettik qyzmettiń 53 túrin Egov.kz-tyń mobıldi qosymshasynyń kómegimen alýǵa bolady.
Onyń ishinde – nekege turý týraly anyqtama berý, týý týraly anyqtama alý, salyq bereshegin qaraý jáne tóleý, júrgizýshi kýáligin alý, dáriger qabyldaýyna jazylý, balaqaıdy balabaqshaǵa kezekke qoıý sekildi bir kezderi saǵattap kezekte turyp, júıke juqartyp, qyrýar qujat toltyryp, altyn ýaqytty alatyn qyzmet túriniń derligi ázir – elektrondy.
Servıstik qyzmettiń 15 túrin úıden shyqpaı-aq paıdalanýǵa bolady.
Munyń ishinde – balabaqshaǵa kezek nómirin qaraý, turǵyn úıdiń kezek nómerin qaraý, lısenzıalardy tekserý, chekterdi tekserý, kezekti onlaın brondaý sekildi servısterdiń ıgiligin el kórip otyr.
Elimizde tólemderdiń 10 túri sıfrlanǵan. Sonyń ishinde – mobıldi baılanysty tóleý, «Qazaqtelekom» baılanys qyzmetin tóleý, komýnaldyq qyzmetti tóleý, Turǵyn-úı jınaq bankindegi depozıt nemese nesıe shotyn tolyqtyrý, júrgizýshi kýáligin aıyrbastaý jáne alý úshin baj salyǵyn tóleý sekildi qyzmet túrlerin uıalyńyzdy telefonyńyzda ınternet bolsa qas-qaǵym sátte oryndaı alasyz», – deıdi ol.
Sarapshymyz sonymen qatar elimizdegi elektrondy saýdanyń úlesi artyp kele jatqanyn tilge tıek etti.
«Byltyr elimizdegi elektrondy saýdanyń alys-berisi 700 mln dollardan asty. Bul Qazaqstandaǵy tutastaı alǵandaǵy bólshek saýdanyń 3 paıyzy.
Baıqar bolsańyz, sıfrlandyrý bankterdiń jumysyn ózgertti. Búgingi bankter burynǵy biz biletin, klasıkalyq úlgidegi qarjylyq qurylymdar emes.
Internet bankıng, bankterdiń mobıldi qosymshalary qazir tańdanys týǵyzbaıdy. Kerisinshe osy arqyly jumysynda otyryp-aq nesıesin óteıtin nemese ózge qyzmet túrlerin paıdalanatyn qoldanýshylar qatary kóbeıýde.
Elimizdegi 12 mln adam mundaı qyzmet túrlerine tirkelgen eken, bulardyń 30 paıyzy banktiń qyzmetterin mobıldi qosymsha arqyly udaıy paıdalanady. Qazaqstanda mobıldi bankıngtiń kómegimen táýligine 7 mlrd teńgege jýyq 400 myńnan asa qolma-qol aqshasyz tranzaksıa júrgiziledi», – deıdi Qalı Esimbekov.
Onyń pikirinshe aldaǵy 10 jylda Qazaqstan tolyqtaı sıfrlyq keńistikke kóshedi.
«Biz qaǵaz qujatqa qatty baılanyp qalǵanbyz. Eńbek kitapshasy, kelisimsharttar, aýrýhana kitapshasy taǵysyn taǵy bar. Kóptegen qyzmet túrleri qalam men qaǵazǵa, mórge degen táýeldilik áli de arylǵan joq. Psıhologıalyq turǵydan adamdarǵa bulardan bas tartý qıyn. Buǵan birtindep jetemiz.
2020 jyly Qazaqstannyń shalǵaıda ornalasqan aýyldaryna jyldam ınternet jetip, 2,5 mln-ǵa tarta adam ǵalamtorǵa qosylady. Keler jyldyń sońyna deıin «Qazaqtelekom» el kóleminde 16 myń shaqyrymdy quraıtyn talshyqty-optıkalyq jeliler júrgizip 828 aýyldaǵy 2 myńnan asa mekemeni ınternetke qosady. Buǵan uıaly baılanys salasynyń mamandary retinde bizder belsendi túrde atsalysamyz», – deıdi ol.
Onyń pikirinshe, «Sıfrly Qazaqstan» baǵdarlamasyn jyldam ári sapaly ınternettiń júzege asyrý múmkin emes. Bul rette «Qazaqtelekom» kompanıasyna úlken jaýapkershilik júktelgen. Internettik servıstik qyzmetterdi damytý baǵytynda kompanıa aldymen óz qyzmetkeriniń biliktiligin kóterýdi qolǵa alǵan.
«Qazaqtelekom» qyzmetkeri retinde bizdiń 5 qundylyqty nazarda ustaımyz. Olar: Olar: klıent, nátıjege degen jaýapkershilik, kásipkerlik sana, sıfrlyq mádenıet jáne sarabdal sheshim. Bulardy biriktirgende CREDO atty abrevıatýrany quraıdy», – deıdi Qalı Esimbekov.
Ázirlegen, Dýman BYQAI
