Májilis depýtaty Murat Ábenov kólik-logıstıka salasynyń sarapshysy Janna Isınǵarınanyń Qytaı – Qyrǵyzstan – Ózbekstan temirjol jobasyna qatysty taldaýyn jarıalady. Onda bul bastamanyń Qazaqstannyń tranzıttik áleýetine tóndiretin qaýipteri egjeı-tegjeıli sıpattalǵan, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Sóz bolyp otyrǵan joba — Qytaı, Qyrǵyzstan jáne Ózbekstan birlesip iske asyryp jatqan Qashǵar – Jalal-Abad – Ándıjan temirjol dálizi. Maqalada bul joba keıingi 20 jylda aımaqtaǵy tranzıttik logıstıkaǵa eleýli ózgeris ákeletin mańyzdy ári kúrdeli ınfraqurylymdyq bastama bolatyny jazylǵan.
Jobanyń negizi nede?
Qytaı, Qyrǵyzstan jáne Ózbekstan arasyndaǵy iri ınfraqurylymdyq joba – Qashǵar – Jalal-Abad – Ándıjan temirjoly resmı túrde júzege asa bastady. Qyrǵyzstan aýmaǵynan ótetin bul temirjol qurylysynyń alǵashqy tonneli 2025 jyldyń mamyr aıynda bastaldy.
Jobanyń jalpy uzyndyǵy 310 shaqyrymdy quraıdy. Qurylys nysandarynyń 40 paıyzy – tonnelder men kópirlerden turady. Iaǵnı shamamen 100 shaqyrymnan astam bóligi taý silemderi arqyly ótedi.
Jobanyń jalpy quny – 8 mıllıard dollar. Onyń ishinde Qytaı 2,35 mıllıard dollardy nesıe túrinde beredi. Negizgi ınvestor – Qytaı tarapynan anyqtalyp otyr, bul el jobadaǵy 51 paıyz úleske ıe.
Temirjoldyń taban eni aralas bolady: Qytaıdan Qyrǵyzstandaǵy Makmalǵa deıin – 1435 mm, al odan keıin Ózbekstanǵa deıin – 1520 mm. Bul ártúrli ólshemdegi vagondardyń úılesimdi qozǵalysyn qamtamasyz etýge baǵyttalǵan.
Atalǵan joba shamamen 30 jyl boıy túrli kelissózder men saıası-ekonomıkalyq kelispeýshilikter saldarynan keıinge qalyp kelgen. Alaıda sońǵy jyldary taraptardyń múddesi toǵysyp, Qyrǵyzstan óziniń ishki ınfraqurylymyn kúsheıtip qana qoımaı, aımaqtyq tranzıttik marshrýtqa qosylýdyń tıimdi jolyn usyndy.
“Sarapshynyń pikirinshe, bul temirjol Qytaıdan Ortalyq Azıa arqyly Iran men Túrkıa baǵytyna júk tasymaldaýdyń jańa balamaly jolyna aınalýy múmkin. Sonymen qatar bul baǵyt Qazaqstan tranzıtine básekeles retinde qarastyrylady”, — deıdi depýtat.
Qazaqstanǵa qaýip neden týyndaýy múmkin?
Atalǵan temirjol Qazaqstannyń tranzıttik áleýetine aıtarlyqtaı qysym túsirýi múmkin.
1. Qazaqstan tranzıttik monopolıasynan aıyrylýy múmkin
Jańa marshrýt Qytaıdan Ortalyq Azıa arqyly Iran men Eýropaǵa aparatyn balamaly baǵyt retinde qarastyrylyp jatyr. Sonyń nátıjesinde Qazaqstan Eýrazıalyq qurlyqtaǵy tranzıttik hab retindegi burynǵy basymdyǵynan aıyrylýy yqtımal.
Sarapshynyń aıtýynsha, Qytaıdyń geosaıası baǵyty ózgerip jatqan qazirgi kezeńde bul qaýip ózekti bola tústi.
2. Qazaqstandy aınalyp ótetin jańa dáliz qalyptasýy múmkin
Qytaı – Qyrǵyzstan – Ózbekstan temirjoly Ortalyq dálizdiń ońtústik tarmaǵy retinde ornyǵýy yqtımal. Mundaı jaǵdaıda Qazaqstannyń TRACECA jáne TITR sekildi halyqaralyq kólik bastamalaryndaǵy yqpaly tómendeýi múmkin.
3. Shekaradaǵy ótkizý pýnktteriniń júktemesi azaıady
Qazirgi ýaqytta tranzıttik júktiń negizgi aǵyny Dostyq jáne Baqty ótkelderi arqyly ótedi. Jańa dáliz bul aǵyndy ózine tartyp, atalǵan ınfraqurylymdarǵa salynǵan ınvestısıalardyń qaıtarymyn tómendetýi múmkin.
4. Ózbekstan jańa artyqshylyqtarǵa ıe bolady
Qazirge deıin Qazaqstan – Ózbekstan baǵyty mańyzdy tranzıt arnasy sanalsa, endi Ózbekstan Qytaı jáne Qyrǵyzstan arqyly Qazaqstandy aınalyp ótetin baǵytty tıimdi paıdalana bastaıdy. Bul óz kezeginde eki el arasyndaǵy tranzıttik áriptestikke salmaq salady.
Sarapshylardyń pikirinshe, Qazaqstan bul ózgeristerge tek baqylaýshy retinde qaramaýy kerek. Kerisinshe, óz tranzıttik artyqshylyqtaryn saqtap qalý úshin shuǵyl jáne keshendi sharalar qabyldaýy qajet.
Qazaqstan ne isteýi kerek?
Qytaı – Qyrǵyzstan – Ózbekstan temirjol jobasy júzege asa bastaǵan tusta Qazaqstan óz tranzıttik áleýetin saqtap qalý úshin belsendi qadamdarǵa barýy qajet.
Sarapshynyń aıtýynsha, Qazaqstan qazirgi jaǵdaıda shette qalǵan baqylaýshy emes, belsendi oıynshy bolýǵa tıis. Ol úshin úsh baǵytta naqty sharalar qolǵa alynýy kerek:
1. Bastamashyl bolý:
– Baqty – Aıagóz temirjol jobasyn shuǵyl túrde júzege asyrý;
– Qorǵas pen Saryaǵashtaǵy qurlyq porttarynyń qýatyn arttyrý;
– Shekaradaǵy rásimderdi sıfrlandyryp, jeńildetý;
– Ózbekstan jáne Qytaımen birlesken logıstıkalyq platformalardy iske qosý.
2. Básekelestik emes, yntymaqtastyq:
Sarapshylardyń paıymynsha, Qazaqstan Ózbekstanmen básekege túspeı, kerisinshe, eki eldiń baǵyttaryn biriktire otyryp, ortaq kólik-logıstıkalyq klaster qurýy qajet. Bul ózara tolyqtyratyn ınfraqurylymdy qalyptastyryp, aımaqtyq yqpaldy arttyrady.
3. “Gıbrıdti logıstıka” modeline kóshý:
El tek temirjol nemese ótkel salýǵa emes, logıstıkalyq qyzmetterdi basqarý men operatorlar júıesine ınvestısıa salýy tıis. Bul baǵytta tehnologıa men senimge negizdelgen turaqty logıstıkalyq ekojúıe qurý ózekti.
Sarapshynyń aıtýynsha, Qytaı – Qyrǵyzstan – Ózbekstan jobasy tek úsh eldi baılanystyryp qana qoımaı, Ortalyq Azıadaǵy kólik logıstıkasyna jańa mazmun berip otyr. Mundaı jaǵdaıda Qazaqstan tek baqylaýshy rólinde qalmaı, júk aǵynyn ózine tartatyn ortalyq bolýǵa umtylýy tıis.
