Jýyrda Almatyda «Ulttyq ǵylymı-tehnıkalyq aqparat ortalyǵy» AQ men Thomson Reuters kompanıasynyń uıymdastyrýymen «Álemdik keńistikte Ortalyq Azıa elderi ǵylymynyń yntymaqtasýy» atty halyqaralyq forýmy bolyp ótti. Forým jumysynda otandyq ǵylymı ortanyń ǵalamdyq ǵylymı málimetter qoryna paıdalanyp, ǵylymdy damytýdyń ózekti máseleleri talqylandy. Sondaı-aq, aıtýly shara barysynda Ortalyq Azıa elderiniń ǵalymdaryna alǵash ret «Ǵylym kóshbasshysy» táýelsiz marapaty tabys etildi.  

Qazirgi tańda elimizdegi 250-ge jýyq joǵarǵy oqý oryndary men ǵylymı-zertteý uıymdary Thomson Reuters jáne Springer kompanıasynyń bedeldi ǵylymı málimetter qoryn erkin paıdalanýda. Óz kezeginde sóz alyp, jıyndy júrgizgen «Ulttyq ǵylymı-tehnıkalyq aqparat ortalyǵy» AQ prezıdenti Ádil Ybyraev:

– Sońǵy tórt jylda Thomson Reuters kompanıasynyń Web of Science Core Collection málimetter qoryn paıdalaný barysynda qazaqstandyq izdenýshilerdiń sany 4 esege kóbeıdi. 2011 jyly alǵash ret uıymdastyrylǵan Ǵalymdar forýmynda Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev qazaqstandyq ǵalymdardyń bedeldi halyqaralyq ǵylymı málimetter qoryna shyǵýy otandyq ǵylymdy damytýdaǵy mańyzdy baǵyttardyń biri bolatyn. Qazirgi tańda bizdiń ortalyq Elbasy tapsyrmasyn iske asyrýda jan-jaqty jumystar júrgizip jatyr. Ǵylymı yntymaqtastyq aıasy keńeıgen saıyn qazaq ǵylymynyń órisi keńeıip, bedeldi halyqaralyq ǵylymı jýrnaldarǵa maqala jarıalaǵan ǵalymdardyń sany artyp keledi. Búgingi forýmnyń aıaǵynda Web of Science Core Collection ǵylymı-málimetter resýrsy boıynsha joǵary siltemelik kórsetkishke ıe bolǵan Ortalyq Azıa elderiniń ǵalymdaryna «
» syılyǵyn tabystap otyrmyz. Osy rette Ortalyq Azıa boıynsha álemdik ǵylymı qoǵamdastyq tarapynan ǵylymı eńbegi joǵary baǵalanǵan 90 paıyzdan astamyn qazaq ǵalymdary qurap otyr. Osy bir qarapaıym kórsetkishten otandyq ǵylymnyń damý barysyn baǵamdaýǵa bolady, – dep oıyn ortaǵa saldy.

Ortalyq basshysynyń sózine qulaq asqanymyzda qazaq ǵalymdarynyń sheteldik ǵylymı jýrnaldarǵa mańyzdy ǵylymı maqalalar jarıalaýy otandyq ǵylymnyń yntymaqtastyq aıasyn keńeıtip, ǵylymı-zertteý jumystaryn joǵary deńgeıde júrgizýge jol ashatynyn alǵa tartty. Biz óz tarapymyzdan ǵalamdyq ǵylymı aqparattyq málimetter qoryn barynsha tıimdi paıdalanýdyń mańyzyn ǵalymdarymyz jete túsingenin baıqadyq. Osy úrdis JOO men ǴZI daıyndalatyn ǵylymı-zertteý jumystaryn sapaly atqarýǵa yqpal ete bastaǵany anyq. Jıynǵa qatysqanymyzda Qazaqstanda shyǵatyn 10 ǵylymı jýrnal Thomson Reuters kompanıasynyń WebofScienceofNewEdition aqparattyq resýrsyna enýge árekettenip jatqanynan habardar boldyq. Eger otandyq basylymdar bedeldi málimetter bazasynan oryn alatyn bolsa, Qazaqstan Ortalyq Azıadaǵy ǵylymdy alǵa súıreıtin lokomatıv memleketke aınalatyny sózsiz. Sondyqtan bul baǵyttaǵy jumystardyń jemisti bolǵanyn qalaımyz.

Otandyq ǵylymnyń halyqaralyq ǵylymı aqparattyq keńistikpen baılanysyn keńeıtýi elimizde ınovasıalyq ekonomıka qurýdaǵy mańyzdy alǵyshart  bolyp tabylatyny belgili. Jıynnyń ashylýynda sóz alǵan Thomson Reuters kompanıasynyń Ǵylymı zertteýler men zıatkerlik menshik salasyndaǵy sheshimderdi damytý jónindegi prezıdenti Devıd Braýn Thomson Reuters kompanıasy Qazaqstanǵa ınovasıalyq ekonomıka qurýda barynsha kómek kórsetip kele jatqanyn alǵa tartty.

– Búginde ósimdikter jer sharynyń túkpir-túkpirinde oryn alatyn qurǵaqshylyqtan qatty zardap shegýde. Osy rette Thomson Reuters kompanıasynyń álem ǵalymdaryna qurǵaqshylyqqa tózimdi dándi-daqyldardyń jańa sorttaryn daıyndaýǵa jol ashty. Ǵalamdyq mańyzy zor bul iske qazaq ǵalymdary óz úlesin qosyp, bul baǵyttaǵy jumystarǵa aralasty. Búginde bizder mańyzdy ǵylymı-zertteý jumystaryna tereń taldaý júrgizip, onyń qorytyndysyn óz tutynýshylarymyzǵa usynyp kelemiz. Osylaısha bizben tyǵyz qarym-qatynasta jumys istegen elderdiń ınovasıalyq ekonomıka qurýyna qol ushyn berýdemiz. Bul baǵytta Qazaqstanmen tyǵyz qarym-qatynas ornatqanbyz. Aldaǵy ýaqytta baılanysymyzdy tereńdete túsýge múddelimiz, – dedi. Osylaısha jıynǵa qatysýshylar ǵylymı aqparattardy paıdalanýda aýyz toltyryp aıtatyndaı jumystar atqarǵanyn alǵa tartty.

Endi «Ǵylym kóshbasshysy» marapatyna toqtala ketsek. Bul marapat Ortalyq Azıa elderinen shyqqan Thomson Reuters kompanıasynyń Essential Science Indicators aqparattyq resýrsy boıynsha 2005-2015 jyldar aralyǵynda ǵylymı eńbekteri joǵary siltemelik kórsetkishke ıe bolǵan ǵalymdarǵa berildi.

Fızıka salasy boıynsha joǵary siltemelik kórsetkishke ıe bolǵan úsh jarıalanym L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa Ulttyq ýnıversıtetiniń profesory Rátbaı Myrzaqulovtyń enshisine tıip otyr. Ǵalym bul eńbekterin sheteldik áriptesterimen tize qosyp daıyndaǵan. Sonymen qatar Fızıka-tehnıka ınstıtýtynyń ǵalymdary Ernst Boos, Bolat Jáýtikov, Nıkolaı Pokrovskıı, Áset Baraqbaev syndy ǵalymdarymyz ǵylymı avtorlyq maqalalar daıyndap, eńbekteri joǵary siltemelik kórsetkishke qol jetkizdi.

Nazarbaev Ýnıversıtetiniń belgili hımıkteri Jumabaı Bákenov pen Ásıa Ermuhambetova kanadalyq áriptesterimen birlesip, akýmýlátorly batareıkaǵa qajetti jańa kompozıtti katodtyń túrin oılap tapty. Al L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa Ulttyq ýnıversıtetiniń hımık ǵalymdary Irına İrgebaeva men Dınara Birimjanova AQSH pen  Qytaıdaǵy áriptesterimen birlesip ǵylymı-zertteý jumystaryn júrgizip, CO2 quramyndaǵy gazdy qosyndylarynan flýoresentti hemosensordy keń kólemde zerttegen.

Ómir týraly ǵylym salasy boıynsha eńbektengen medısına mamandary Dáýren Ádilbaı men Dılára Qaıdarova qaterli isik aýrýyn emdeýge qatysty tyń ǵylymı-zertteý jumystaryn usyndy. Qazaq eginshilik jáne ósimdiktaný ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń bıologtary – Mınýra Esimbekova men Aıgúl Ábýǵalıeva jáne Ósimdikter bıologıasy jáne bıotehnologıasy ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkerleri Sáýle Ábýǵalıeva men Erlan Turyspekovter bıdaıdyń genetıkasyn zertteý týrasyndaǵy halyqaralyq jobaǵa qatysyp, ózderiniń múmkindikterin pash etti.

Uzaq jyldar boıy ǵylymı-zertteý jumystaryn júrgizgen tarıhshy-arheolog ǵalym Vıktor Zaıbert adamzat balasy eń alǵash, ıaǵnı 6 myń jyl buryn qazaq topyraǵynda jylqy qolǵa úıretilgenin dáleldep berdi. Onyń ǵylymı jumysy 2009 jyly Science jýrnalynda jarıalanyp, joǵary siltemelik kórsetkishke ıe bolǵan.

«Ǵylym kóshbasshysy» marapaty tanymal fızık, Ózbekstan Ǵylym akademıasyna qarasty Iadrolyq fızıka ınstıtýtynyń zerthana jetekshisi Bekzot  Iýldashevqa da berilip otyr. Ol Úlken adrondy kollaıderdiń quramdas bólshekterin josparlaý isine qatysqan.  Sonymen qatar qyrǵyz medısına ǵylymdarynyń doktory Talantbek Sooronbaev Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń demikpe aýrýyna qarsy kúres is-sharalaryna belsene qatysyp, tyń ǵylymı-zertteý jumystaryn júrgizip, kózge túsken. Klımattyq ózgeristerdi júıeli zerttegen tájik ǵalymy Ánýar Hamıdov pen túrkimen fızıgi Allabergen Áshirálıevtiń de ǵylymı jarıalymdary da joǵary siltemelik kórsetkishke ıe bolyp, «Ǵylym kóshbasshysy» marapatynyń ıegeri atanýlaryna jol ashty.